Tabiatshunoslik

0 ‘LKAM IZ SU V HAVZALARI
Yer yuzasida har xil o lc h am d ag i chuqurliklar ко‘р uchraydi. Ular 
doimiy ravishda yoki vaqtincha suv bilan to ‘lib turadi. Bular 
suv havzalari 
deb aytiladi.Yerdagi suv havzalari har xil: chashm a-buloqlar, jilg‘a- 
irmoqlar, daryo va soylar, ko‘llar, dengiz va okeanlar.
Suv havzalari — hayot m anbai va o n a zam in im izning bezagi.
M am lak atim izd a suv havzalarini saqlab qolish uch u n ju d a katta 
am aliy ishlar qilinm oqda.
BULOQ
Yoqqan yom g ‘ir yoki erigan q o r suvining bir qismi yerga singib 
ketishini o ‘z kuzatishlaringizdan bilib oldingiz. Uchinchi sinfda o4kazilgan 
tajribalami eslab ko‘ring-chi, o ‘sha tajribalar suvning qum , loy va tuproq 
orqali o ‘tishini ko‘rsatib bergan edi. Suvning nim a uchun tuproq va qum
orqali o'tib, loyga kelganda to ‘xtab qolishini tushuntirib bering.
Suv loy qatlam ida to ^ ta m a s d a n doim t o ‘planib boraverishi m um kin 
em as, u yon to m o nlarga oqib ketadi. Yer qatlamlari nishab b o ‘lsa, 
suv pastga oqib tushadi. K o ‘pincha, yer qatlamlari daryo, soylarning 
o ‘yilib tushgan qirg‘o q la n d a , jarlarning yonbag^rlarida ham b o ‘ladi. 
Y er ostidan sizib oqib chiqad igan suv 
buloq
deb ataladi. Buloq b a ’zan 
sokin, b a ’zan f a w o r a d e k otilib chiqadi. B un day buloq larn i go ho
“ c h a s h m a ” deb ham atashadi.
R espublikam izda buloq lar k o lp. 
Ayrim tu m a n va qishloqlarda 
b u loqlardan ichimlik suvi sifatida foydalaniladi. O d a m lar buloqlarni 
asrab-avaylashadi. Y ozda qurib qolmasligi u c h u n atrofiga daraxtlar 
o ‘tqaziladi. K o ‘pgina buloqlar suvi shifobaxsh hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda 60 dan ortiq shifobaxsh mineral suv buloqlari topilgan. 
Bulardan eng mashhurlari Toshkent, C ho rtoq , Farg‘ona, C him yon, 
Oltiariq buloqlari va boshqalardir. Yer osti suvlaridan ekinzorlarni 
sugo‘rishda, shahar va qishloq aholisining chorvachilik fermalarini suv 
bilan ta ’minlashda va inson salomatligini tiklashda foydalaniladi.
0 ‘zbekistonda an chagina su n 'iy suv havzalari - suv om borlari 
bor. Bularning eng yiriklari T u y a m o ‘yin, C horvoq, K a tta q o ‘rg‘on, 
T u y a b o ‘g ‘iz, Janub iy Surxon, T o sh ken t, C h im q o ‘rg‘on, Q u y u m z o r
37

---

suv o m borlari va boshqalardir. Bular, asosan, d ary o larn in g suvini 
tartibga solish, ekinlarni sug‘orish, bahorgi, kuzgi va qishki suvlarni 
t o ‘plash uc h u n qurilgan.
Respublikamizda bir nechta artezian suv havzalari h a m bor. U lardan 
e n g y irik la ri F a r g ‘o n a , Z a r a f s h o n , Q a s h q a d a r y o , S u r x o n d a r y o
pastliklarida joylashgan.
D A R Y O L A R
Buloq suvi bir jo y n in g o 'z id a u zoq turib q ololm aydi va q a n d a y
b o ‘lmasin biror to m o n g a qarab oqadi. N a tija d a