Tabiatshunoslik

Yodda tuting! Suvni ehtiyot qilish kerakligini esda saqlang. 
Vodoprovod jo ‘mragidan toza suv bekorga oqib yotmasligini nazorat 
qilib turing. Poliz, gulzor va bog‘dagi daraxtlarni vodoprovod suvi 
bilan su g ‘orish mumkin em as. S u g ‘orish uchun ariq suvidan 
foydalanish lozimligini boshqalarga ham eslatib turing.
#
0 ‘zingizni sinang
1. T abiatda va kishilar hayotida chuch u k suv qanday aham iyatga ega? 
2. N im a u ch u n suvni ehtiyot qilish kerak? 3. Suv havzalari ifloslanishdan 
qanday m uhofaza qilinadi?
8 7 "
TABIATNING XILMA
«TABIAT ZONALAM » N IM A DECANI?
Agar juda baland joydan, masalan, fazodan turib Yerga nazar soladigan 
bo ‘lsak, uning butun yuzasi turli xil rangli dog'lar va yo‘llar bilan qoplanib 
turganini ko‘ramiz. Yer yuzasining h a r xil tusda ko‘rinishi o ‘simlik va 
tuproqning rangiga bog‘liq. Yozda balandlikdan bu ayniqsa yaxshi ko'rinadi. 
Sariq, qo‘ng‘ir dog‘ va yo ‘llar o ‘simliklari oftobda qovjirab ketgan quruq 
gil tuproqli yoki qumli c h o lla r ham da dashtlardir. Yer yuzasining yashil 
yoki deyarli qora qismlari - bu o ‘rm on bilan qoplangan maydonlar. 
Shimol va janubdagi och, deyarli oq rangdagi joylar - Shimoliy Muz 
okeani sohilidagi qorli h a m d a muzli tekisliklar va Antarktidadir.
43

---

C h o lla r , dashtlar, o ‘rmonlar, tog klar, tu n d ra - bular 
tabiat zonalari. 
H ar bir tabiat zonasining o ‘ziga xos iqlimi, tu p ro g ‘i, o ‘simliklari va 
hayvonot duhyosi b o ‘ladi.
Q uyosh nuri va issiqlik, y o m g 'ir h am da q o r miqdoriga k o kra tabiat 
zonalari bir-biri bilan alm ashinib boradi.
Tabiat zonalari xaritasida bu zonalarshartli ranglar bilan tasvirlanadi. 
Bu 
tabiat zonalari xaritasidir.
Tabiat zonalari bir-biridan ajralgan holda huk m surmaydi. Masalan, 
ja z ira m a sh a m o lla r sah ro lard an shim oliy zonalarga issiqlik eltadi, 
muzliklar zonasidagi sham ollar esa sahrolarga sovuq havo olib keladi. 
N a m dengiz shamollari barcha zonalarga bulutlar bilan birga y o m g ‘ir 
keltiradi.
O 'zb ekiston hud udidagi tabiiy z o n ala r ikkita iqlim m intaqasiga 
bog‘liq holda o ‘zgarib turadi. Janubda m o ‘tadil m intaqa, shimoliy quruq 
qismda esa subtropik mintaqa.
M oTadil iqlim mintaqasi c h o kl, yarim sahro va sahro zo nalarid an 
iborat. Subtropik mintaqada esa subtropik sahro zonasi mavjud. Subtropik 
iqlim m intaqasida tabiiy z onalar togklar va vodiylar bilan b o g la n g a n . 
Yoz oylarida Toshkentdan Fargko na vodiysiga borganda yoki Toshkentdan 
Termizgacha b o lg a n uzoq yo‘lni bosib o ‘tganda O kzbekistondagi ham m a 
tabiiy zonalarni — sahrolarni, c h o lla r n i, to g klarni, to g ‘ o T m o n larin i, 
q o r va muzliklar zonasini ko‘rish m um kin. Bu yerlarda tabiiy zonalarga 
qarab havo harorati h a m o ‘zganb turadi.
O'zingizni sinang
1. B alan d c h o ‘q q id a n tu rib q a ra lsa Y e r yuzasi q a n d a y k o ‘rin a d i?
2. Tabiat zonasi nima? 3. Janubdan shimolga borgan sari qaysi tabiat zonalari 
bir-biri bilan alm ashinib boradi? 4. 0 ‘zbekistonda qaysi tabiat zonasi eng 
katta m aydonni egallaydi?