Tabiatshunoslik

na ’matak, 
do ‘lana, bodom, pista
uchraydi.
Bodom va pistaning
mevasi ju d a m azali va t o ‘yimli, shifobaxsh 
xossalarga ega. KcVpgina qushlar bilan hayvonlar ham shu o ‘simliklaming 
mevasi bilan oziqlanadi. H ayvonlar mevalarni yeyishdan tashq ari, 
ularni boshqa joylarga tarqatadi, natijada ulardan yangi-yangi o ‘simliklar 
o ‘sib chiqadi.
Bir q a n c h a hayvonlar: 
jayra, bo ‘rsiq, tulki, bo (ri
balan d o ‘tla r va 
b u ta la r orasidan ishonchli m a k o n va m o ‘l- k o ‘1 oziq topadi. B u nd an 
ta s h q a ri, bu y e rd a y irtq ic h la r, k a lta k e s a k la r, ilo n la r j u d a k o ‘p. 
Ilonlarning zaharli 
(kapcha 
ilon)
va zaharsiz turlari 
(olachipor 
ilon)
h a m u c h ra b turadi.
T o s h la r d a n ib o ra t t o g 6 y o n b a g ‘irlarid a q u s h la r k o ‘p. Eng ajoyib 
q u s h la r d a n biri 
kaklikdir.
0 6t - o ‘lan va b u ta la r o ra s id a q u s h la r
o ‘ziga t u r l i - t u m a n o z iq t o p i b y e y d i — m e v a l a r , h a s h a r o t l a r ,
o ‘sim liklarning k o ‘k novdalari ularga oziq b o ‘ladi. K a k lik n in g rangi 
a t r o f d a g i t o s h v a o ' s i m l i k l a r r a n g i g a o ‘ x s h a y d i , b u u n i
d u s h m a n l a r i d a n m uhofaza qiladi.
(Fzingizni sinang
1. ChoNlarda, togNar tom on borilganida quruqlik yuzasi qay tariqa o'zgarib 
boradi? 2. Toqqa ko‘tarilgan sayin tabiat qay tariqa o lzgarib boradi? 3. Tog 
yonbagTida qanday o ‘tlar va ©‘sim liklarni uchratish m um kin? 4. T og‘ 
o‘simliklari 
bilan sahro o ‘simliklari orasida qanday farq bor?
SUBTRO PIK LAR TABIATI
0 6zbekiston hududi ikki — m o 6tadil va subtropik iqlim mintaqalariga 
ega. Subtropik iqlim m intaqasida quruq subtropik iqlimga ega b o ‘lgan 
s u b tro p ik s a h r o z o n a s i jo y la s h g a n . 0 ‘z b e k i s t o n d a S u r x o n d a r y o
viloyatining jan ubiy qismi subtropik zonaga kiradi.
56

---

O bz b ekiston ga y a q in s u b tro p ik z o n a Q o ra
dengiz sohillariga 
joy lash gan.
Q o ra d e n g iz sohili eng iliq va n a m jo y la rd a n biridir. Bu yerda 
y o m g ‘ir k o ‘p y o g ‘adi va qish deyarli boMmaydi. Y oz iliq b o ‘ladi va 
uz o q d a v o m etadi. S h a m o lla r Q o ra d e n g iz sohillariga b ir talay n a m
olib keladi. B u n d a n ta sh q a ri, Q o ra de n g iz y u z id a n h a m k o ‘p n a m
b u g ‘lanadi. Issiq va n a m n in g k o ‘pligi, tu p r o q n in g c h irin d ig a boyligi 
- bularning ham m asi o ‘simliklarning barq urib o ‘sib-unishiga qulaylik 
t u g ‘diradi.
Tog‘ y o‘nbag‘irlarini, sohil b o ‘ylari va shaharlaridagi xiyobonlarni 
tik o^sgan 
sarv daraxtlari
b e z a b tu ra d i. Bu d a r a x tla r n in g shoxi 
0 ‘zbekistonda o ‘sadigan archa shoxlariga juda o ‘xshaydi. H am m a joylarda 
doimiy yashil daraxt va butalar uchraydi. Dafna, ya’ni lavr o ‘simligining 
barglarini yaxshi bilasiz. Bu barglar ovqatga solinadi.
Q ora dengiz sohilida turli xil qim m atli ekinlar, ju m la d a n choy 
o ‘simligi ekiladi, bog‘larida esa