Табиий тилда баён қилинган фикрларнинг компьютер томонидан тушунилиши ва ҳосил қилиниши

1. “Ўзбек тилининг ривожи ва адабий тил бўлиб шаклланишида буюк мутафаккир-шоир, олим, қомусий билимлар соҳиби Алишер Навоийнинг хизмати беқиёс.”⁴¹
2. Албатта, Ўзбек тилининг ривожи ва адабий тил бўлиб шаклланишида буюк мутафаккир-шоир, олим, қомусий билимлар соҳиби Алишер Навоийнинг хизмати беқиёс.
3. Дарҳақиқат, Ўзбек тилининг ривожи ва адабий тил бўлиб шаклланишида буюк мутафаккир-шоир, олим, қомусий билимлар соҳиби Алишер Навоийнинг хизмати беқиёс.
4. Шубҳасиз, Ўзбек тилининг ривожи ва адабий тил бўлиб шаклланишида буюк мутафаккир-шоир, олим, қомусий билимлар соҳиби Алишер Навоийнинг хизмати беқиёс.
2. Гумонни (эҳтимол, балки, афтидан, чамаси кабилар): 3. Афсусланиш, таажжубни (афсуски, аттанг, эсиз, бахтга қарши кабилар): 4. Эслатишни (дарвоқе, айтгандек, айтмоқчи кабилар): Илмий услубда баён қилинаётган фикрлар (камида тавсифий) тавсиявий ва хулосавий ҳукмлардан иборат бўлишини инобатга олиб, юқоридаги каби сўзларни сўзлашув, бадиий ва публицистик услубга хос деган хулосага кўра гапларни бу сўз билан таҳлилга тортмаймиз.
II. Баён қилинган фикрнинг кимга қарашли эканлигини ифодалайди (менимча, сизнингча, уларнинг айтишича, айтишларича кабилар):

1. 
   “Бугунги кунда публицистик услубда эвфемик воситаларнинг вазифалари кенгайиб бормоқда.”⁴²
   
2. 
   Менимча, Бугунги кунда публицистик услубда эвфемик воситаларнинг вазифалари кенгайиб бормоқда.
   

III. Баён қилинган фикрнинг тартибини ифодалайди (аввало, ниҳоят, биринчидан, иккинчидан кабилар):
1. “Матн яратишнинг босқичли тизими талабаларнинг мустақил фикрлаш, фикрни оғзаки ва ёзма ҳолда изчил ифодалаш кўникмаларни шакллантирувчи тил ўрганиш механизми.”⁴³
2. Биринчидан, Матн яратишнинг босқичли тизими талабаларнинг мустақил фикрлаш, фикрни оғзаки ва ёзма ҳолда изчил ифодалаш кўникмаларни шакллантирувчи тил ўрганиш механизми.
IV. Айтилаётган фикрнинг олдинги фикр билан алоқасини ифодалайди (демак, хуллас, ишқилиб, шундай қилиб, бинобарин, кўринадики кабилар):
1. “Инсон маънавиятни шакллантиришда бадиий адабиёт энг катта таъсир кучига эга бўлган восита.”⁴⁴
2. Демак, Инсон маънавиятни шакллантиришда бадиий адабиёт энг катта таъсир кучига эга бўлган восита.
3. “Адабиёт, аввало, инсонда покиза ҳислар, соҳир туйғулар, юксак бадиий дид ҳамда ахлоқий фазилатларни тарбиялашнинг таъсирчан воситаси.”⁴⁵
Айтилаётган фикрнинг олдинги фикр билан алоқасини ифодалайди (демак, хуллас, ишқилиб, шундай қилиб, бинобарин, кўринадики кабилар):
1. “Демак, педагогик таълим инновацион кластерининг истиқболи бор.”⁴⁶
2. “Педагогик таълим инновацион кластерининг истиқболи бор.”⁴⁷
Хулоса ўрнида кириш сўз ва кириш бирикманинг гап мазмуни (илмий матнда)нинг ўзгаришига сезиларли таъсир қилмаслигини айтиш мумкин.
Сўзловчининг асосий фикр ичида йўл-йўлакай айтилган фикрини англатувчи гап киритма гап дейилади. Киритма гап ўзи киритилган гапнинг бирор бўлагига мазмунан алоқадор, махсус пауза билан ажратилади⁴⁸.
1. “Ўзбек тилидаги топонимлар (айниқса, ойконим, гидронимлар) антропонимлар нисбатан қониқарли ўрганилганлиги туфайли уларни ифодаловчи терминлар маъноси кўпчилик учун тушунарли.”⁴⁹
2. Ўзбек тилидаги топонимлар (айниқса, ойконим, гидронимларга оид қимматли ишлар мавжуд) антропонимлар нисбатан қониқарли ўрганилганлиги туфайли уларни ифодаловчи терминлар маъноси кўпчилик учун тушунарли.
Юқорида келтирилган гап таркибида қавс ичида берилган гапларни олиб ташлангани билан мазмунда ўзгариш содир бўлмаса-да умумий шаклни ўзгаришига сабаб бўлади.
“I. Ўқувчиларнинг қуйидаги каби шахсий психологик хусусиятларига кўра:

1. 
   ёш хусусияти;
   
2. 
   жинси;
   
3. 
   қизиқиш соҳаси;
   
4. 
   ақлий ривожланиши;....
   
5. 
   соғлиқ даражаси (жисмоний тарбия гуруҳи, кўриш ва эшитиш қобилияти паст ўқувчилар гуруҳи)”⁵⁰
   

II. Ўқувчиларнинг шахсий психологик хусусиятларига кўра ёши, жинси, қизиқиш соҳаси, ақлий ривожланиши, соғлиқ даражаси (жисмоний тарбия гуруҳи, кўриш ва эшитиш қобилияти паст ўқувчилар гуруҳи) фарқланади.
Бу ўринда ҳам ўзгариш матнни жойлаштириш ва гап мазмунига таъсир қилмайдиган, синтактик алоқага киришмайдиган номуҳим сўзларни чиқариб олиш орқали мазмун сақлаб қолинганлиги кўришимиз мумкин.
Хулоса сифатида синтактик синонимия – бир хил фикрни бир-бири билан ўзаро боғлиқ бўлган турли хил, расмий равишда ўхшаш ва фарқли синтактик қолиплар ёрдамида ифодалаши ҳодисасидир деб айтишимиз мумкин. Бунда албатта, умумий, ўзгармас, маъно, умумий семантик таркиб ва умумий синтактик маъно ҳамда тузилишдаги фарқни назарда тутилади.
Тадқиқотимизнинг бу қисмидан келиб чиқиб, мазмунни шаклан ўзгартириш билан боғлиқ қуйидаги ишлар амалга оширилишини қайд этамиз:

1. 
   қўшимчани ўзгартириш (қўшимчани алмаштириш, қўшиш ва олиб ташлаш);
   
2. 
   қўшимчани сўз билан ҳамда сўз ва қўшимча билан алмаштириш;
   
3. 
   сўз ўзгариши: сўзни сўз билан алмаштириш, сўзни олиб ташлаш, сўз қўшиш, сўзни сўз бирикмаси билан алмаштириш, сўз бирикмасини сўз билан алмаштириш;
   
4. 
   сўз тартибини ўзгартириш;
   
5. 
   киритма сўз ва киритма гапларни қавс ичида бериш.