Tadqiqotlari

munosabat bo’yicha
Moddiy
Ma’naviy
Shaxsiy
Ijtimoiy
Abstarkt
Aniq
Iqtisodiy
Noiqtisodiy
Birlamchi ehtiyoj
Ikkilamchi ehtiyoj
Alohida ehtiyoj

---

68 
Demak, zamonaviy tadbirkorlik va marketing faoliyati birinchi o‘ringa 
xaridorlarning umumlashgan tarzdagi ehtiyojini emas, balki individual xaridorning 
istagi, didi, xoxishi va o‘zlashtirish xususiyatlari bilan farqlanuvchi – xaridorlar 
ishtiyoqini qondirishga talab etadi. Shunday qilib, turar joyga, ovqatlanishga, dam 
olishga bo‘lgan ehtiyojni qondirishdan, muayyan tarzdagi xaridorlar istagini 
qondirishga, ya’ni ularning salmog‘i, turmush 
tarzi, odatlari, mavqelari va boshqa xusuyatlarni 
nazarda tutib, uni qondirish sari yul tutilishi 
hozirgi 
paytdagi 
tadbirkorlik 
faoliyatining 
asosiy xususiyatlaridan biridir. 
Ikkinchidan, 
mahalliy 
mikyosdagi 
marketingdan, umumdavlat va undan xalqaro 
marketing faoliyati sari o‘tilishi oqibatida, firmalar o‘z imkoniyatlarini samarali 
jihatlarini internatsionalizatsiya jarayonida qurmoqdalar. Mahalliy bozor talablarini 
qondirish uchun kurashda geografik cheklanishlarning yo‘qolishi, yangi tovarlar va 
xizmatlar bilan yangi bozorlarni o‘zlashtirish samarali ekanligini ushbu xususiyatning 
asosiy mohiyatini belgilaydi. 
Resurslar kamyob bo‘lganidan ishlab chiqarishning‘ eng zarur sohalariga
ustuvorlik beriladi. Muqobil mahsulotlardan eng maqbuli tanlab olinadi.
Xaridor o‘zining qaysi turdagi talabini dastlab qondirishi borasidagi bir qarorga 
kelguncha, u ko‘p jihatlarni tahlil qiladi. Ushbu tovarni olish va u ayni shu vaqtda 
nechog‘lik zarur? Bu menga qanday imkoniyatlar yaratadi? Ushbu xarid men uchun 
o‘rinlimi va atrofdagilar unga qanday baho berishlari mumkin? Ushbu tovar sotish 
bilan shug‘ullanayotgan marketing tadqiqotchisi uchun quyidagi savollarga javob 
topish zarur. Qanday turdagi ehtiyojlar va muammolar xaridorga ta’sir o‘tkazadi? 
Ushbu muammolar qanday vujudga keldi? Qanday qilib xaridor aynan shu tovarni 
tanlamoqchi? 
Ko‘pgina xollarda xaridorga tovarning to‘liq imkoniyatlari, foydalanish 
xususidagi axborot to‘liq yetib bormaydi. Shu sababdan, xaridor va sotuvchi 

---

69 
suhbatidan asosiy natija kutiladi. Ushbu suhbat mavzusi-qaysi tovar qanday 
assortimenti taklif etilgan, uning sifati, narxi xususida axborot to‘plash hisoblanadi.
So‘ngra tovarlar bo‘yicha variantlar baholanadi. Baholash mezonlari sifatida 
moda, texnik imkoniyatlar, pishiqligi, dizayni, kafolat, sotuvdan keyingi xizmat va 
shu kabilar bo‘ladi. Lekin har bir tovar o‘ziga xos baholanish ketma-ketligiga ega. 
Masalan, avtomobillar bo‘yicha ularning sinfi, quvvati, modeli, ichki qo‘shimcha 
imkoniyatlari, yonilg‘i sarfi, ehtiyot qismlar va tuzatish imkoniyatlari, rangi, narxi 
bo‘yicha axborot albatta zarur. Bu axborotlar xaridorga: 
➢ 
tovar markasi, marka-tarzi, manfaat darajasi to‘g‘risida yetarlicha
ko‘nikma hosil qilishga va baholashga imkon yaratadi. 
Bevosita xarid qilish chog‘ida ham xaridor o‘z tanlovini o‘zgartirishi
mumkin. Bunda unga sotuvchi, oila a’zosi, xamkasbi va qolaversa o‘sha vaqtda
savdo zalida bo‘lgan o‘tkinchi xaridor ta’sir etishi mumkin. Xaridorning o‘z 
tanlovini va qarorini o‘zgartirishga uning o‘z fikrida qat’iy tura olishi, o‘z
shaxsiyatini qadrlashi va boshqa psixologik xususiyatlar ta’sir etadi. Buning uchun 
har bir iste’molchi xaridiga biron bir turtki zarur. Bu turtkini marketingda 
“motivatsiya” deb atashadi. 
Inson motivatsiyasini tadqiq qilish marketologlar uchun muhim ahamiyatga 
ega. Bu muammoni o‘rganishdan maqsad iste’molchilarning tovar va xizmatlarga 
bo‘lgan qiziqishini oshirishdan iborat.
«Motiv» so‘zi lotincha «movere» so‘zidan olingan bo‘lib, «harakatga 
keltirish», «undash», «turtki» ma’nolarini anglatadi. 
«Motiv» – bu insonni ehtiyojlarini qondirilishi bilan bog‘liq bo‘lgan muayyan 
faoliyatga undovchi ichki va tashqi harakatlantiruvchi kuchlardir.