Tadqiqotlari

 
3.4 – rasm. Motivatsiyaning ikki toifasi 
Motivatsiyaning mazmundor nazariyalari insonlarni u yoki bu holda xarakat 
qilishga undovchi ichki uyg‘otuvchilarni (ya’ni boshqacha qilib aytganda 
extiyojlarni) identifikatsiyalashga asoslanadi. Bu sohada A.Maslou, D.MakKlelland, 
F.Gersberg D.Makgregorlarning ishlari taqozo etadi. 
Motivatsiyaning jarayonli nazariyalari esa, avvalom bor insonning qabul qilish 
va tahminlarini hisobga olgan holda qanday tutishiga asoslanadi. Asosiy jarayonli 
nazariyalar sifatida biz V.Vrumning kutish nazariyasi, adolat nazariyasi va Porter-
Loulerning motivatsiya modelini o‘rganamiz. 
3.5 – rasm. Ikki turdagi motivatsion yo‘nalishlarining olimlar nazariyalari 
Motivatsiya
mazmundor 
jarayonli
Motivatsiya
Mazmundor
Makgregorning 
“X, Y, Z ” nazariyasi
Maslouning ehtiyojlar 
iyerarxiyasi
MakKlelandning ehtiyojlar 
nazariyasi
Gersbergning 2 omilli 
nazariyasi
Jarayonli
Vrumning kutish nazariyasi
Adamsning adolat nazariyasi
Portera-Louderning 
motivatsiya nazariyasi

---

72 
Marketingda 
motivatsion 
nazariyani 
o‘rganar 
ekanmiz, 
ushbu 
jarayonlarni
marketing tadqiqotlarida avvalom bor, inson 
ehtiyojlarini o‘rganishda birinchi omil bo‘lib 
hisoblanadi. 
Iste’molchiga yo‘naltirilgan motivatsiya 
nazariyalarini mashhur amerikalik olimlar 
Filipp Kotler o‘zining “Marketingni boshqarish” nomli asarida asosan 3 ta 
yo‘nalishiga to‘xtalib o‘tgan:
 
➢ A. Maslou yondashuvi; 
➢ Z. Freyd yondashuvi; 
➢ F. Gersberg yondashuvi; 
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, motivatsion nazariyalarni o‘rganishda eng 
qulay va eng tarqalgan nazariya bu A. Maslouning nazariyasidir. 
Abraxaam Maslouning ehtiyojlar piramidasi. O‘tgan asrning 40-yillarida 
A.Maslou inson ehtiyojlarining murakkabligi va ularning motivatsiyaga ta’sirini
aniqladi. Buning natijasida o‘zining «ehtiyojlarning iyerarxiyasi»ni shakllantirdi. Bu 
nazariyaga binoan insonlar hamisha qandaydir narsaga ehtiyoj sezadilar. Ehtiyojlar 
birlamchi va ikkilamchi bo‘ladi.
Abraxaam Maslou o‘zining besh darajali iyerarxiyasida birlamchi ehtiyojlarga 
insonlarning eng zarur bu – fiziologik va xavfsizlik darajasini belgilab beradi. Biz 
bilamiz. Bular biramchi ehtiyojlarga kiradi, chunki insonning eng birinchi zarurati bu 
tabiiy zaruratlardir. Boshpana va jisioniy – ruhiy xatarlar esa ikkinchi darajada ko‘rib 
chiqiladi.
Shuningdek, ehtiyojlar insonlar hayotida cheksiz hisoblanib, ularning nafaqat 
psixologik, balki ijtimoiy jihatdan, xurmat –ehtirom,mavqe jihatlariga yuqori 
darajada bo‘lishini talab etadi. Bu esa, insonlar hayotini, turmush – tarzini 
o‘zgarishini belgilab beradi. Quyidagi rasmda A.Maslouning ehtiyojlar iyerarxiyasi
va ularga tegishli darajalarning ifodalari tasvirlangan (3.6 – rasm). 
Ehtiyojlar iyerarxiyasining har bir pog‘onasidagi ifodalarni ko‘rib chiqamiz: 

---

73 
1.Fiziologik ehtiyojlar. Ular tiriklik uchun muhim hisoblanib, insonning
tug‘ma ehtiyojlaridir. Bularga, oziq-ovqatga, suvga, uyquga bo‘lgan ehtiyojlar kiradi. 
2.Havsizlik va kelajakka ishonch ehtiyoji o‘z ichiga tashqi muhitdan 
yetkazilishi mumkin bo‘lgan jismoniy va ruhiy havf-hatardan himoyada bo‘lishni 
nazarda tutadi. Bunga xavfsiz boshpana, hujum qilish tahdidining yo‘qligi va 
hokazolar kiradi.