Ta’lim va taraqqiyot

 Namangan davlat pedagogika instituti “Ta’lim va taraqqiyot” ilmiy-uslubiy jurnali
2023-yil 4-son. ISSN: 2992-9008. UDK: 37
 
21 
сўзлар ҳам ҳаѐтий тажриба асосида юзага келган деб айта оламиз. Ислом дини, 
шариат ва фиқҳий масалаларнинг ишланишида дунѐ та н олган олимлардан 
Имом ал-Бухорий, Aбу Мансур ал-Мотурудий, Бурҳониддин Марг`иноний, 
Имом ат-Термизий, Каффол аш-Шоший, аз-Замахшарий, Aбу Бакр ал-
Хоразмий, Юсуф Ҳамадоний, соф диниййўналишда таълим-тарбия тизимини 
олиб боришган Мадрасалаарда таълим-тарбия олиб борилган. Aл-Фаробий, 
Ибн Сино, ал-Беруний, Aбу Aбдуллоҳ ал Хоразмий, Юсуф Хос Хожиб, Исмойил 
Жузжоний, Aҳмад Яссавий, Aл-Фаробий кабилар маънавий ва ахлоқий 
қарашлар доирасида таълимтарбия асосларини илмий ишлаб чиққанлар. 
Фаробий биринчи бўлиб таълим-тарбияга таъриф берган. Таълим - сўз ва 
ўрганиш билан амалга оширилади.Тарбия-амалиѐт, иш тажриба билан яъни 
шу йўл орқали амалга оширилади.Ҳар кимки илм ҳикматини деса, уни 
бѐшлигидан бошласин ва аҳли илмдан мол дунѐсини аямасин. Беруний инсон 
камолотида илмий билимларни егаллаш усуллари йўллари ҳақидаги 
фикрлари ҳозирги давр учун ҳам долзарбдир.Ўқувчига билим беришда у:
— ўқувчини зериктирмаслик; 
— билим беришда бир хил нарса ѐки бир хил фанни ўргатавермаслик; 
— узвийлик, изчиллик; 
— янги мавзуларни қизиқарли асосан, кўргазмали баѐн қилишга еътибор
бериш 
кераклигини 
уқтиради. 
Берунийнинг 
комил 
инсонни 
шакллантиришга оид бу фикрлари ўз замонаси учун емас, ҳозирги давр 
таълим-тарбиясини ривожлантиришда ҳам муҳим аҳамиятга егадир. Ибн Сино 
билим олишда болаларни жамоа бўлиб мактабда ўқитиш зарурлигини 
кўрсатади ва таълимда қуйидагиларга риоя қилиш зарурлигини таъкидлайди. 
— Болага билим беришда бирданига китобга банд қилмаслик; 
— Таълимда йенгилдан оғирга бориш орқали билим бериш; 
— Машқлар болалар ѐшига мос бўлиши; 
— Билим беришда болаларнинг майл, қизиқиши ва қобилятини ҳисобга 
олиш; 
— Ўқитишни жисмоний машқлар билан қўшиб олиб боришни 
таъкидлайди. Ибн Сино бола таълим-тарбияси билан аввало ота-она 
шуғилланиши керак дейди. Aмир Темур ва Темурийлар даврида таълим-
тарбия масалалари давлат ва ҳокимият тараққиѐтининг муҳим омилларидан 
бири деб баҳоланган. Aмир Темур, Улуғбек, Aбдураҳмон Жомий, Aлишер 
Навоий, Жалолиддин Давоний, Саккокий, Лутфий, Шарафиддин Aли Яздий, 
Мирхонд, Хондамир, Заҳириддин Муҳаммад Бобир кабиларнинг илм-
маърифатни ривожлантиришга қо`шган хиссаси еътиборга лойиқдир. Шу боис, 
мазкур маданий ва маърифий тараққиѐт даври таъли-тарбия тараққиѐтининг 
иккинчи босқич ҳисобланади. Тасаввуф тариқатлари ва уларда бағрикенглик, 

---