100
Qo’shimcha va tushuntiruvchi matnlar
O’quv materiallar
Substantsiya tushunchasining mohiyati. Falsafa tarixida o’zining mavjudligi uchun o’zidan boshqa hech narsaga muhtoj bo’lmagan shunday birinchi asosni ifodalash uchun «substantsiya» (lot. substantia - mohiyat, asos) kategoriyasi qorilaniladi. Ilk falsafiy yo’nalishlarning vakillari barcha narsalar asosini tashkil etuvchi moddani birinchi asos sifatida tushunganlar. Odatda, bunday asos sifatida o’sha davrda umumiy e’tirof etilgan birinchi stixiyalar: er, suv, havo, olov yoki fikriy konstruktsiyalar, «birinchi g’ishtlar» - apeyron, atomlar qaralgan. “Avesto”da birlamchi substantsiya olov deb atalgan. Keyinchalik substantsiya kategoriyasi o’zgarmas, nisbatan barqaror va hech narsa bilan bog’liq bo’lmagan holda mavjud o’ta keng asosga aylandi. Inson idrok etadigan dunyoning butun rang-barangligi va o’zgaruvchanligi substantsiya bilan bog’lana boshladi. Bunday asoslar sifatida falsafada asosan materiya, Xudo, ong, g’oya, flogiston, efir va shu kabilar amal qilgan.
«Substantsiya» tushunchasi o’z-o’zini to’liq belgilovchi borliqni ifodalashga xizmat qiladi. Substantsiya kategoriyasida o’zini asoslash uchun boshqa hech narsani talab qilmaydigan negiz, birinchi asos g’oyasi mujassamlashgan. Niderland faylasufi Benedikt Spinoza (1632-1677) buni «causa sui» - «o’z-o’zining sababchisi» iborasida juda to’g’ri ifodalagan. Substantsiya deganda u o’z holicha mavjud bo’lgan va o’zi orqali zohir bo’lgan, ya’ni o’zining mavjudligi uchun boshqa narsaga muhtoj bo’lmagan narsani tushungan. Bunda bir tomondan, substantsiya materiya sifatida tushuniladi, boshqa tomondan - u o’zining barcha shakllari sababi va «sub’ekti» sifatida amal qiladi. Bu B.Spinozani substantsiyani bir vaqtning o’zida ham tabiat, ham Xudo sifatida ta’riflagani va bu ikki tushunchani tenglashtirishganidan dalolatdir. B.Spinoza Xudoni tabiatga
101
butunlay singdirib yuborgan, uni tabiiylashtirishga va ilohiy mazmundan ajratishga harakat qilgan. Uning panteizmi shundan iborat bo’lgan.
Dualizm. Birinchi asos sifatida ikkita substantsiya olingan falsafiy yondashuv dualizm (lot. dualis - ikki yoqlama) deb ataladi. Nemis faylasufi X.Vol’f XVIII asr boshida «dualizm» atamasini falsafiy muomalaga kiritgan. X.Vol’f dunyoda barqaror tartibning shakllanishida tafakkur, g’oyalar va aql- idrokning alohida o’rnini aniqlash hamda ta’kidlashga harakat qilgan. Uning zamondoshlari - ma’rifatli absolyutizm g’oyalarining tarafdorlariga ta’siri juda katta bo’lgan. X.Vol’fning falsafaga oid qo’llanmalari barcha o’quv yurtlarida o’qitilgan va eskirgan (sxolastik) jihatlarni siqib chiqargan. Ular universitet ta’limining asosiy manbalari sifatida amal qila boshlagan.
Dunyoning negizida ikkita asosi borligini tan oluvchi ta’limot plyuralizmdir. «Plyuralizm» (lot. - ko’plik, ko’p xillik, ko’p sonlik) atamasini ham X.Vol’f 1712 yilda taklif qilgan. Bu tushuncha ontologiyada ayniqsa, jiddiy qiyinchiliklar tug’dirgan. CHunki ayni shu ta’limotda borliqning ko’p sonli mustaqil va o’zaro bog’lanmaydigan asoslarini ilgari surish lozim edi.
Leybnitsning «monadologiyasi», ya’ni monadalar haqidagi ta’limoti plyuralizmning klassik ko’rinishi hisoblanadi. Ushbu ta’limotga ko’ra, dunyo son- sanoqsiz ruhiy substantsiyalardan tashkil topadi. Ammo, plyuralistik yondashuvning bundan oldinroq ilgari surilgan ko’rinishlari ham mavjud. Masalan, Empedokl yaratgan dunyoning to’rt asosi haqidagi ta’limot plyuralistik ontologiyaning turlaridan biri sifatida amal qiladi.
Monizm. Dunyoning narsalar va hodisalar rang-barangligi bir substantsiyadan iborat degan ta’limot «monizm» (yunon. monos - bitta, yagona) deb ataladi. Dunyoning kelib chiqishi va mohiyati haqidagi hozirgi ilmiy tasavvurlar, shuningdek birinchi asos muammosiga nisbatan falsafa tarixidagi eng salmoqli yondashuvlar kurashi nuqtai nazaridan substantsiya tabiatini tushunishga nisbatan ancha keng tarqalgan ikki yondashuv - materialistik va idealistik monizmni qayd etish lozim.
Materialistik monizm deb tavsiflanadigan birinchi yondashuv dunyo yagona va uzviy, u azaldan moddiy va dunyoning birligi zamirida ayni shu moddiylik yotadi, deb hisoblaydi. Bu kontseptsiyalarda ruh, ong va ideallikdan emas, balki moddiylikdan keltirib chiqariladi. Bunday yondashuvlarning o’ta rivojlangan ko’rinishlariga biz Fales, Geraklit, Spinoza, va uning izdoshlari asarlarida duch kelamiz.
102
Idealistik monizm esa, aksincha, materiyani har qanday borliqning boqiy mavjudligi, yo’q bo’lmasligi va birinchi asosiga ega bo’lgan qandaydir ideal narsaning mahsuli deb hisoblaydi. Bunda ob’ektiv-idealistik monizmni (masalan, Platonda - bu o’lmas g’oyalar, zardo’shtiylikda olov, o’rta asr falsafasida - Xudo, Gegelda - yaratilmaydigan va o’z-o’zidan rivojlanadigan «mutlaq g’oya») va sub’ektiv-idealistik monizmni (masalan, borliqning barcha jismoniy va ruhiy holatlarini «neytral» asosdan - dunyoning qandaydir mavhum konstruktsiyalari, «elementlari»dan keltirib chiqargan Max) farqlash mumkin.
Falsafada «Substantsiya» kategoriyasi «substrat» (lot. - to’shama, negiz) tushunchasiga yaqin turadi, deb qaraladi. Substrat borliqning eng quyi va asosiy qatlami sifatida tushuniladi. Qadimgi atomistik ta’limotlarda atomlar ana shunday asos hisoblangan. Har qanday substrat muayyan vujudga kelish jarayonining o’ziga xos xususiyatini ifodalaydi. Hozirgi talqinda, muayyan fizik jarayonlarning substrati sifatida elementar zarralar va fundamental (kuchli, kuchsiz, elektromagnit va gravitatsion) o’zaro ta’sirlar amal qiladi. Turli moddalarning hosil bo’lish va o’zgarish jarayonlarida o’zining barqaror holatini saqlab qoluvchi atomlar kimyoviy jarayonlarning substrati sifatida namoyon bo’ladi. Elementar «hayot birliklari» sifatida amal qiluvchi nuklein kislotalar (DNK va RNK) va oqsil moddalarining molekulalari biologik jarayonlar substrati bo’lib xizmat qiladi. Barcha ijtimoiy o’zgarishlar zamirida maqsadga muvofiq faoliyati mavjud bo’lgan inson ijtimoiy hayot substrati hisoblanadi.
Materiya. «Materiya» tushunchasini asosiy falsafiy kategoriya sifatida ilk bor Platon ishlatgan. U hyle atamasini muomalaga kiritgan va u bilan kattaligi va shakl-shamoyili har xil jismlar paydo bo’lishiga asos bo’lib xizmat qiladigan sifatlardan mahrum substrat (material)ni ifodalagan. Platon talqinida materiya shaklsiz va nomuayyan bo’lib, har qanday geometrik shakl ko’rinishini kasb etishi mumkin bo’lgan makon bilan tenglashtiriladi. Keyinchalik materiya haqidagi tasavvurlar asosan uning muayyan xossalari - massa, energiya, ko’lam bilan bog’langan va uning muayyan turlari - modda, atomlar, korpuskulalar va sh.k. bilan tenglashtirilgan.
Blits savol va topshiriqlar
Substantsiya nima?
Falsafa tarixida substantsiya muammosiga kanday munosabat bildirilgan?
Materiya nima?
Materiyaning hozirgi zamon ta’rifi qanday?
103
Nima uchun dunyoning rang-barangligi va uning yaxlitligi muammosi nafaqat ilmiy, balki falsafiy ahamiyat ham kasb etadi?
Dunyoning birligini asoslash uchun qanday dalillar keltiriladi?
Testlar
Falsafada o’zining mavjudligi uchun o’zidan boshqa hech narsaga muhtoj bo’lmagan birinchi asosni nima deyiladi?
Substantsiya
Aktsidentsiya V. Reallik
G. Dalil
2.Substantsiyani «causa sui» - «o’z-o’zining sababchisi» deb atagan faylasufni toping?
Spinoza
Dekart V. Kant G. Fixte
3.Substantsiyaning ikki turga farqlanishi qanday ta’limotning kelib chiqishiga asos bo’ldi?
Dualizm
Monizm V. Deizm G. Tomizm
«Sogio ergo sum» - «men fikrlayapman, demak, mavjudman» iborasi muallifi kim?
R.Dekart
B. Spinoza V. I.Kant
G. F.Nitsshe
104
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 25-30
|
O’quv mashg’ulotining shakli.
|
Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
|
Seminar rejasi 1-mashg’uloti
|
Qonun va qonuniyat tushunchalari. Falsafiy qonunlarning xususiyatlari.
Ayniyat, tafovut, qarama-qarshilik, ziddiyat tushunchalari. T.A.Karimov o’zgarishlarning ziddiyatli xarakteri, uning yechish yo’llari, imkoniyatlari to’g’risida.
Miqdor, sifat, me’yor tushunchalari. Taraqqiyotning tadrijiy o’zgarish usuli va uning O’zbeksitonda namoyon bo’lish xususiyatlari.
Tnkor tushunchasi. Tnkomi-inkor dialektikasi. Mustaqillikni mustahkamlash jarayonida vorislik va yangilanishning o’ziga xos xususiyatlari.
|
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga aqliy xujum va baxs-munozara usulini kullash orqali falsafada substanstiya va materiya muammosi haqida tushuncha berish.
|
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, seminarsavollarini muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish. Darslik bilan ishlash kunikmalarini xosil kilish.Materialni taxlil kilish va tizimlashtirish kunikmalarini shakllantirish
|
O’quv faoliyatining natijalari:Substastiya
tushunchasi,substanstiyaga monistik, dualistik va plyuralistik yondashuv, materiya tushunchasi va materiya haqidagi ta’limotlarning asosiy bosqichlari, materiya mazmuni oshib beriladi, ta’riflar va sharhlar beriladi
|
Ta’lim usullari va texnikasi
|
Muloqot, aqliy hujum, Muammoli vaziyat
|
O’quv faoliyatining tashkil qilish
|
Jamoa, guruhlarda ishlash.
|
105
shakllari.
|
|
Ta’lim vositalari.
|
Doska, bur, darslik, ko’rgazmali qurollar.
|
Monitoring va baholash
|
Og’zaki nazorat savol- javob, reyting tizimi asosida baxolash
|
6-Mavzu: Falsafada metod va metodologiya muammosi.Falsafiy qonunlar va ketegoriyalar.
Seminar mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 25-30
|
O’quv mashg’ulotining shakli.
|
Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
|
Seminar rejasi 2-mashg’uloti
|
Mavjudlik, o’zgarish va o’zaro bog’liqlikning asosiy shakllari. Falsafiy kategoriyalar va ularning boshqa fanlar kategoriyalaridan farqlari.
Ayrimlik, xususiylik, umumiylik.
Butun va qism. Jahon taraqqiyotining bir butunligi va O’zbekiston uning tarkibiy qismi ekanligi.
Mohiyat va hodisa. Mazmun va shakl. Sabab va oqibat. Zaruriyat va tasodif. Imkoniyat va voqyelik. Mustaqil O’zbekiston rivojida bu kategoriyalar namoyon bo’lishining xususiyatlari.
|
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga aqliy xujum va baxs-munozara usulini kullash orqali falsafada substanstiya va materiya muammosi haqida tushuncha berish.
|
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, seminarsavollarini muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish. Darslik
|
O’quv faoliyatining natijalari:Substastiya
tushunchasi,substanstiyaga monistik, dualistik va plyuralistik yondashuv, materiya tushunchasi va materiya haqidagi ta’limotlarning asosiy bosqichlari, materiya mazmuni oshib beriladi, ta’riflar va sharhlar beriladi
|
106
bilan ishlash kunikma.1a.rini xosil kilish.Materialni taxlil kilish va tizimlashtirish kunikmalarini shakllantirish
|
|
Ta’lim usullari va texnikasi
|
Muloqot, aqliy hujum, Muammoli vaziyat
|
O’quv faoliyatining tashkil qilish shakllari.
|
Jamoa, guruhlarda ishlash.
|
Ta’lim vositalari.
|
Doska, bur, darslik, ko’rgazmali qurollar.
|
Monitoring va baholash
|
Og’zaki nazorat savol- javob, reyting tizimi asosida baxolash
|
6- MAVZU: Falsafada substanstiya va materiya muammosi.
Seminar mashg’ulotining texnologik xaritasi.
Ishlash bosqishlari va vaqti
|
Faoliyat
|
Ta’lim beruvshi
|
Ta’lim oluvshi
|
1 bosqish Kirish 10 daqiqa
|
Mavzu: Falsafada substanstiya va materiya muammosi
Mashg’ulot rejasi va maksadi aniklanadi
|
Tinglaydilar,
aniqlaydilar.
|
2 bosqish Asosiy 60 daqiqa
|
Talabalarni 3 ta kishik guruxlarga ajratadi. Mavzu buyisha tayyorlangan topshiriklarni eshishda «Muammoli vaziyat», «Akliy xujum» , « Baxs- munozara» usullaridan foydalanadi.
Guruxlarni ishlash koidasi bilan tanishtiradi va savollvrni tarkatdi.
Talabalar javobini sharxlaydi, xulosalarga
|
2.1. Guruxlarda ishlash koidasi bilan tanishadilar.
2.2.Savollarga javoblarni beradilar va muxokamada faol ishtirok etadilar va mustakil fikrlar bayon qiladila.
|
107
|
e’tibor beradi, aniklik kiritadi.
2.4.Guruhlar faoliyatiga umumiy ball beradi.
|
|
3-boskish
YAkuniy (10 dakika)
|
Mashgulotni yakunlaydi talabalarni baxolaydi va faol ishtirokshilarni ragbatlantiradi.
Topshiriq beradi.
|
Eshitadilar Topshirikni oladilar
|
1-ilova
Guruh bilan ishlash qoidalari
Har bir guruh a’zosi:
-o’z sheriklarining fikrlarini hurmat qilishlari lozim;
-berilgan topshiriqlar do’yicha faol, hamkorlikda va ma’suliyat bilan ishlashlari lozim;
-o’zlariga yordam kerak bo’lganda so’rashlari mumkin;
-guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim;
- «Biz bir kemadamiz, birga cho’kamiz yoki birga qutilamiz» qoidasini
108
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 80- 90
|
O’quv mashg’ulotining shakli
|
Axborot, visual ma’ruza
|
Ma’ro’za mashg’ulotini rejasi.
|
Falsafada ong va ruhiyat muammosi. Inson ongining tabiiy-ijtimoiy jihatlari. Ong va in’ikos
Iroda. 0’zini-o’zi anglash. Ong va til. Ong va xotira. Ong, axborot va bashorat. Ijtimoiy va individual ong
Bilim va bilish falsafiy tahlil mavzui sifatida. Bilish obyekti va subyekti. Inson bilishining asosiy bosqichlari. Hissiy va aqliy bilish.
Ilmiy bilishning mohiyati, usullari va shakllari. Falsafada haqiqat tushunchasi. Mutlaq, nisbiy va sarob haqiqatlar.
|
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga falsafada Harakat va rivojlanish, Makon va vaqt muammosi haqida tushuncha berish.
|
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, ma’ro’zani muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish.
|
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba:Harakat va harakatsizlikning o’zaro nisbati. Harakat tiplari.Harakat shakllari.Makon va vaqtning o’zaro nisbati.Makon va vaqt haqidagi zamonaviy konstepstiyalar.Hozirgi zamon fanida Makon va vaqt muammosi haqida tushunchaga ega bo’ladi, mazmunini yorita oladi, tavsiflaydi
|
Ta’lim usullari
|
Ma’ro’za, muloqot, aqliy hujum,insert
|
O’quv faoliyatining tashkil qilish shakllari.
|
Jamoa, guruhlarda ishlash.
|
Ta’lim vositalari.
|
Ma’ro’za matni, auditoriya doskasi, darslik, ko’rgazmali qurollar.
|
Monitoring va baholash
|
Og’zaki so’rov: Tezkor so’rov.
|
109
Ishlash
bosqishlari
Vaqti
|
Faoliyat
|
Ta’lim beruvshi
|
Ta’lim oluvshi
|
1 bosqish Kirish 10 daqiqa
|
Avvalgi darsning so’ngida ma’ruza matni talabalarga beriladi. «Insert» texnikasini qo’llagan holda o’qib chiqish tayinlanadi.
Mavzu,mashg’ulot rejalashtirgan o’ quv natijalami e’lon qiladi
Asosiy kategoriya va tushunchalarni va ma’rza oxirida echiladigan masalalarni namoyish qiladi
|
Tinglaydilar
aniqlaydilar va muhim joylarini yozib boradilar.
|
2 bosqish Asosiy 60 daqiqa
|
Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash ushun tezkor savol-javob o’tkazadi.
O’qituvshi ma’ruzani bayon etishda davom etadi va ma’ruza rejasi savollarini umumlashtirib tushuntiradi.
Talabalarga mavzuning asosiy tushunshalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi.
|
Tinglashadi, savol berishadi, javoblarni eshitishadi. Ta’riflami yozib oladilar. Ma’lumotlarni umumlashtirib bilimlarni shukurlashtiradilar
|
3-boskish
YAkuniy (10 dakika)
|
Mavzuni mustahkamlash ushun savollarga javob beradi.
Mustaqil ish ushun topshiriq beradi.
Darsni yakunlaydi.
|
Savol beradilar, aniqlaydilar.
Vazifani yozib oladilar
|
110
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 25-30
|
O’quv mashg’ulotining shakli.
|
Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
|
Seminar rejasi
|
Falsafada ong va ruhiyat muammosi. Inson ongining tabiiy-ijtimoiy jihatlari. Ong va in’ikos
Iroda. O’zini-o’zi anglash. Ong va til. Ong va xotira. Ong, axborot va bashorat. Ijtimoiy va individual ong
Bilim va bilish falsafiy tahlil mavzui sifatida. Bilish obyekti va subyekti. Inson bilishining asosiy bosqichlari. Hissiy va aqliy bilish.
Ilmiy bilishning mohiyati, usullari va shakllari. Falsafada haqiqat tushunchasi. Mutlaq, nisbiy va sarob haqiqatlar.
|
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga aqliy xujum va baxs-munozara usulini kullash orqali falsafada muammosi haqida tushuncha berish.
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, seminarsavollarini muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish. Darslik bilan ishlash kunikmalarini xosil kilish.Materialni taxlil kilish va tizimlashtirish kunikmalarini shakllantirish
|
O’quv faoliyatining natijalari: .Falsafada ong va ruhiyat muammosi. Inson ongining tabiiy- ijtimoiy jihatlari. Ong va in’ikos.Iroda. 0’zini- o’zi anglash. Ong va til. Ong va xotira. Ong, axborot va bashorat. Ijtimoiy va individual ong. Bilim va bilish falsafiy tahlil mavzui sifatida. Bilish obyekti va subyekti. Inson bilishining asosiy bosqichlari. Hissiy va aqliy bilish. Ilmiy bilishning mohiyati, usullari va shakllari. Falsafada haqiqat tushunchasi. Mutlaq, nisbiy va sarob haqiqatlar.
|
Ta’lim usullari va texnikasi
|
Muloqot, aqliy hujum, Muammoli vaziyat
|
O’quv faoliyatining tashkil qilish shakllari.
|
Jamoa, guruhlarda ishlash.
|
111
Ta’lim vositalari.
|
Doska, bur, darslik, ko’rgazmali qurollar.
|
Monitoring va baholash
|
Og’zaki nazorat savol- javob, reyting tizimi asosida baxolash
|
Mavzu: Jamiyat va inson falsafasi.
Ma’ro’za mashg’uloti ta’lim texnologiyasining modeli
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 80- 90
|
O’quv mashg’ulotining shakli
|
Axborot, visual ma’ruza
|
Ma’ro’za mashg’ulotini rejasi.
|
1. Jamiyat tushunchasi. Jamiyatning taraqqiyot qonunlari. Jamiyat haqidagi turli xil nazariyalar. Jamiyat hayotida barqarorlik va beqarorlik. O’zbekistonning barqaror va tadrijiy rivojidagi xususiyatlar.
Taraqqiyotning o’zbek modeli,-Jamiyat tadrijiy rivojlanganishi konsepsiyasi. O’zbek modeli tizimida oilaning o’rni. Jamiyat taraqqiyoti va jamoa, tashkilotlar, davlat oila munosabatlari.
“Odam”, “inson”, “individ”, “shaxs”, tushunchalari. Inson-tarixning yaratuvchisi va eng ulug’ ijtimoiy qadriyat. Insonda tabiiylik, biologiklik, ijtimoiylik va ma’naviylik uyg’unligi.
Ehtiyoj, maqsad va manfaatlar inson borlig’ining tamoyillari sifatida. O’zbekistonda o’tkazilayotgan isloxotlar inson manfaatlarini ko’zlab amalga oshirilayotgan jarayon. Demokratik jamiyat qurish va inson qadri hamda erkinliklari.
|
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga falsafada tabiat falsafasi, inson borlig’i
muammosi haqida tushuncha berish.
|
|
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, ma’ro’zani muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni
|
O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: Tabiat tushunchasining keng, tor va maxsus talqini.Falsafa tarixida tabiatga munosabat.Geografik muhit tushunchasi. Geografik muhit parametrlar.Inson borlig’i
|
112
o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish.
|
tushunchasi Inson borlig’ining antropologik xususiyatlari.Inson borlig’i va noosfera haqida tushunchaga ega bo’ladi, mazmunini yorita oladi, tavsiflaydi
|
Ta’lim usullari
|
Ma’ro’za, muloqot, aqliy hujum,insert
|
O’quv faoliyatining tashkil qilish shakllari.
|
Jamoa, guruhlarda ishlash.
|
Ta’lim vositalari.
|
Ma’ro’za matni, auditoriya doskasi, darslik, ko’rgazmali qurollar.
|
Monitoring va baholash
|
Og’zaki so’rov: Tezkor so’rov.
|
8-MAVZU: Jamiyat va inson falsafasi.
Ma’ro’zaning texnologik xaritasi. 2 soat
Ishlash
bosqishlari
Vaqti
|
Faoliyat
|
Ta’lim beruvshi
|
Ta’lim oluvshi
|
1 bosqish Kirish 10 daqiqa
|
Avvalgi darsning so’ngida ma’ruza matni talabalarga beriladi. «Insert» texnikasini qo’llagan holda o’qib chiqish tayinlanadi.
Mavzu,mashg’ulot rejalashtirgan o’ quv natijalami e’lon qiladi
Asosiy kategoriya va tushunchalarni va ma’rza oxirida echiladigan masalalarni namoyish qiladi
Maqsadi: Talabalarga falsafa tabiat falsafasi, inson borlig’i muammosi haqida tushuncha berish.
|
Tinglaydilar
aniqlaydilar va muhim joylarini yozib boradilar
|
2 bosqish Asosiy 60 daqiqa
|
Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash ushun tezkor savol-javob o’tkazadi.
O’qituvshi ma’ruzani bayon etishda davom etadi va ma’ruza rejasi savollarini
|
Tinglashadi, savol berishadi, javoblarni eshitishadi. Ta’riflami yozib oladilar. Ma’lumotlarni
|
113
|
umumlashtirib tushuntiradi.
2.3. Talabalarga mavzuning asosiy tushunshalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi.
|
umumlashtirib
bilimlarni
shukurlashtiradilar
|
3-boskish
YAkuniy (10 dakika)
|
Mavzuni mustahkamlash ushun savollarga javob beradi.
Mustaqil ish ushun topshiriq beradi.
Darsni yakunlaydi.
|
Savol beradilar, aniqlaydilar.
Vazifani yozib oladilar
|
8- Mavzu: Jamiyat va inson falsafasi.
Seminar mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi
O’quv vaqti 2 soat
|
Talabalar soni 25-30
|
O’quv mashg’ulotining shakli.
|
Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
|
Seminar rejasi
|
Jamiyat tushunchasi. Jamiyatning taraqqiyot qonunlari. Jamiyat haqidagi turli xil nazariyalar. Jamiyat hayotida barqarorlik va beqarorlik. O’zbekistonning barqaror va tadrijiy rivojidagi xususiyatlar.
Taraqqiyotning o’zbek modeli,-Jamiyat tadrijiy rivojlanganishi konsepsiyasi. O’zbek modeli tizimida oilaning o’rni. Jamiyat taraqqiyoti va jamoa, tashkilotlar, davlat oila munosabatlari.
“Odam”, “inson”, “individ”, “shaxs”, tushunchalari. Inson-tarixning yaratuvchisi va eng ulug’ ijtimoiy qadriyat. Insonda tabiiylik, biologiklik, ijtimoiylik va ma’naviylik uyg’unligi.
Ehtiyoj, maqsad va manfaatlar inson borlig’ining tamoyillari sifatida. O’zbekistonda o’tkazilayotgan isloxotlar inson manfaatlarini ko’zlab amalga oshirilayotgan jarayon. Demokratik jamiyat qurish va inson qadri hamda
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
