TA’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

79


Tarqatma Materiallar


5-ilova





Testlar

1. 
   O’rta asrlar falsafasiga xos xususiyatni belgilang?
   

1. 
   Teotsentrizm
   
2. 
   Kosmotsentrizm
   

V. Antropotsentrizm

G. Metodologizm

2. 
   Axloq mezonlari kishilarning jamiyatdagi mavqelariga, iqtisodiy ta’minlanganlik darajasiga qarab o’zgarib, takomillashib boruvchi ijtimoiy jarayondir, deb hisoblagan faylasuf qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan?
   

1. 
   Konfutsiy
   
2. 
   Lao TSzi
   

V. Suqrot

G. Farobiy

3. 
   Qadimgi hind falsafiy maktablarining ikki guruhi qaysi javobda to’g’ri ko’rsatilgan?
   

1. 
   Astika va Nastika
   
2. 
   Vedanta, Sankx’ya
   

80



V. Yoga, Vaysheshika G. N’yaya va Mimansa

4. 
   Dunyo bo’linmas bo’lakchalar (atomlar)dan tashkil topgan, degan ta’limotni ilgari surgan yunon faylasufi kim?
   

1. 
   Demokrit
   
2. 
   Fales V. Geraklit G. Anaksimen
   

5. 
   Ibn Sinoning fanlar klassifikatsiyasida barcha fanlarni qanday turkumlarga ajratilgan?
   

1. 
   Amaliyot fanlari va nazariy fanlar
   
2. 
   Samo fanlari va Er fanlari
   

V. Mantiq va matematika fanlari


81

O’quv vaqti 2 soat	Talabalar soni 25-30
O’quv mashg’ulotining shakli.	Bilimlarni shukurlashtirish va kengaytirish buyisha seminar mashguloti
	O’rta asrlar G’arb falsafasi. Nominalizm va realizm. Apologetika, patristika, sxolastika g’oyalari. Uyg’onish davrida G’arbiy Yevropa falsafiy tafakkur rivoji. J.Bruno, N. Kopernik, Galiley, N. Kuzanskiy va b. Yangi davr Yevropa falsafasi. F. Bekon, T. Gobbs, I. Kant, Gegel va b. XVIII asr ma’rifatchiligi: Volter, Russo, Lametri, Didro, Gelvesiy, Golbax. Hozirgi zamon jahon falsafasi va uning asosiy oqimlari: Pozitivizm, neopozitivizm, hayot falsafasi, ekzistensializm, jamiyat falsafasi (K. Popper. P. Sorokin) .
O’quv mashg’uloti maqsadi: Talabalarga akliy xujum usulini kullash orkali O’rta asrlar G’arb va SHarq falsafasi rivojlanishining umumiyligi haqida tushuncha berish.
Pedagogik vazifalar: Mavzuning tub mohiyatidan kelib shiqqan holda, seminarsavollarini muayyan qismlarga bo’lish, har bir qismni o’zaro mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash, oshib berish, tushuntirish, shakllantirish. Darslik bilan ishlash kunikma.1a.rini xosil	O’quv faoliyatining natijalari:O’rta asrlar G’arb falsafasi. Nominalizm va realizm. Apologetika, patristika, sxolastika g’oyalari. Uyg’onish davrida G’arbiy Yevropa falsafiy tafakkur rivoji. J.Bruno, N. Kopernik, Galiley, N. Kuzanskiy, Markaziy Osiyoda eng qadimgi falsafiy qarashlar. “Avesto” va zardushtiylik-g’oyalari. Moniy va Mazdakning falsafiy qarashlari Ilk o’rta asrlar falsafasi,SHarq

82

kilish.Materialni taxlil kilish va tizimlashtirish kunikmalarini shakllantirish	uyg’onish davri. Imom al-Buxoriy va Imom at- Termiziy. Imom ul-A’zam Abu Hanifa, Imom Maturidiy va Burxoniddin al-Marg’inoniy. Al- Xorazmiy, al-Farg’oniy, Farobiy, Beruniy va ibn Sinoning ilmiy-falsafiy qarashlari. Tasavvuf va uning tariqatlari, Amir Temur va temuriylar davri falsafasi. XVI - XVIII asrlarda madaniy jarayonlar va milliy g’oyalar tanazzuli sabablari oshib beriladi.
Ta’lim usullari va texnikasi	Muloqot, aqliy hujum, Muammoli vaziyat
O’quv faoliyatining tashkil qilish shakllari.	Jamoa, guruhlarda ishlash.
Ta’lim vositalari.	Doska, bur, darslik, ko’rgazmali qurollar.
Monitoring va baholash	Og’zaki nazorat savol- javob, reyting tizimi asosida baxolash

1-ilova	t, O'rta asrlar G'arb falsafasidagi asosiy oqim va g'oyalar
W		4

Apologetlar xristianliK tarixida I va III asrlarda vujudga Keldi. ApologetiKa so'zining lug'aviy ma'nosi "himoya qilish", demakdir. Apologetlar huKumatning ^ xristianliKKa bo'lgan dushmanligini bartaraf qilishga, Rim davlatining xristianliKni ta'qib qilishi hech qanday oqlashga loyiq emasligini isbotlashga haraKat qilganlar, o'z asarlarida mushriKliK (Ko'p XudoliK) adabiyotlaridan olingan bahslashish (dialog) shaKlidan yoKi apologetiKaning mumtoz shaKlidan foydalanganlar.


"PatristiKa" so'zi "ota" ("padre") so'zidan Kelib chiqqan. Bu nom bilan odatda Evropada episKoplarni ularga hurmat sifatida ataganlar. Sharqda mashhur bo'lgan cherKov otalaridan biri loan Zlatoust (347—407) ^di. Uning 640 ta da'vatlaridan Ko'pchiligi avliyo Pavel nomalarinint sharhi ^di. Uning asarlarida Injilni amaliy qo'llash sof axloqiy masalalar bilan qorishib Ketgan.





"Sxolastika" so'zi yunoncha "shkola"dan ("shola") olingan bo'lib, "o'qish joyi", "maktab" ma'nolarini anglatadi. Buyuk Karl saroyida o'qituvchilik qilganlarni yoki umuman saroy maktabidagi o'qituvchilarni sxolastlar deb ataganlar. Shuningdek, dinni o'rganishda falsafani tatbiq qilgan o'rta asr olimlarini ham sxolastlar deb ataganlar. Sxolastikani ma'lum darajada ilohiyotni aqlga moslashtirish, dinni tafakkur yordamida quvvatlashga bo'lgan intilish, deb ham baholash mumkin.


2-ilova


Uyg'onish davrida Evropada falsafaning rivojlanishiga Katta
hissa qo'shganlar


Nikolay Kuzanskiy (1401—1464) Kuzanskiy ta'limoticha, Xudo hamma narsalarda mavjud, shuningdek, hamma narsalar Xudoda mavjud. Eng oliy haqiqatlarni bilish, sxolastik fikrlash bilan emas, balki, tajriba asosida amalga

oshadi


r


NiKolay KoperniK (1473—1543) Ma'lumKi, fan tarixida KoperniK o'zining fanda tub o'zgarish yasagan geliotsentriK ta'limoti bilan mashhur bo'lgan. Uning ta'limoticha, insonlar tomonidan Kuzatiladigan Quyosh Ba yulduzlarning haraKatlari aslida Erning o'z o'qi atrofida KundaliK aylanishidan Ba Quyosh atrofida yilliK aylanishidan iborat.






/ :\

Jordano Bruno (1548—1600) O'zining ilg'or fiKrlari uchun Bruno dahriyliKda

ayblanadi va cherKovdan haydaladi. Bruno geliotsentriK nazariyani himoya qilish va targ'ib qilish bilan cheKlanib qolmaydi. U tabiatshunosliK tajribalarini hisobga olib, bir necha muhim nazariy xulosalar qildiKi, ular falsafani yana ham boyitdi. Bruno ta'limoticha, haqiqiy falsafa ilmiy tajribaga suyanishi KeraK, sxolastiKani tugatish KeraK.


V


84





Yangi davr falsafasiga avvalo tabiatshunoslikdan kelib chiqadigan
kuchli materialistik tendentsiya xos. XVII asrda Evropaning yirik faylasuflari
qatoriga F.Bekon, T.Gobbs va J.Lokk (Angliya), R.Dekart (Frantsiya),
B.Spinoza (Gollandiya), G.Leybnits (Germaniya) kiradi.

1. 
   ilova