Таълим вазирлиги гулистон давлат университети

Мавзу: Ўзгарувчанлик
Ажратилган соат 2-соат.
Асосий саволлар:

1. 
   Ўзгарувчанлик классификацияси. Ген ва хромосомалар мутацияси.
   
2. 
   Геном мутациялар – автополиплоидия, аллополиплоидия, анеуплоидия.
   

Биринчи асосий савол баёни.
Генетика фани ирсият ва ўзгарувчанликни ўрганади. Ирсият бу тирик организмлар белги ва хусмусиятларининг авлоддан авлодга ўтиш хусусиятидир. Ўзгарувчанлик эса тирик организмларнинг ўз онтогенезида янги белгиларни олиш хусусиятидир. Ўзгарувчанлик наслга ўтадиган ирсий ва ўтмайдиган модификацион бўлади. Ирсий ўзгаришлар мутациялар деб номланади. Улар генетик ва хромосомалар структураси билан боғлиқ бўлиб, кейинчалик авлодларга ўтади.
1901-1903 йилда голланд олими Гуго де Фриз мутацион назариясини яратди ва мутациялар тўсатдан пайдо булишини ҳамда ирсий материал билан боғлиқлигини аниқлади.
Фенотипга кўра мутациялар қуйидаги турларга бўлинади:

1. 
   Морфологик.- кўзга ташланадиган масалан, калта оёқли, юнгсиз, қанотсизлик, альбинизм ва ҳ.о.
   
2. 
   Физиологик. – физиологик жараёнлар ўзгаради, масалан сичқонларда «вальс» ҳаракатлари, хъаётчанлик сусаяди.
   
3. 
   Биокимёвий. – организмда кимёвий моддаларнинг ишлаб чиқариши ёки сон, ёки сифат томондан ўзгаради, натижада модда алмашинуви ўзгаради.
   

Генотип бўйича мутациялар:

1. 
   ГЕН
   
2. 
   ХРОМОСОМАЛИ
   
3. 
   ГЕНОМ
   
4. 
   ЦИТОПЛАЗМАТИК
   

Ген билан боғланган мутациялар яна нуқтали ҳам номланади. Улар 2 та синфга бўлинади.
1). Нуклеотидларнинг занжири алмашади, масалан 1 та пурин бошқа пурин асосга ёки 1 та пиримидин бошқа пиримидинга алмашади ( 2). Ўқиш рамкасининг силжиши натижасида, масалан битта нуклеотид йўқ бўлади ёки ортиқ бўлади: ген мутация генамутация.