Таълим вазирлиги ж. Х. Хужаев усимликлар физиологияси


Download 6.15 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/83
Sana10.09.2023
Hajmi6.15 Mb.
#1675160
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   83
Bog'liq
O simliklar fiziologiyasi (J.Xo jayev)

УГЛЕВОДЛАР. Углеводлар усимликлар таркибида эн г куп таркалган 
органик модда булиб, умумий моддаларнинг 85-90 ф оизини ташкил этади. 
Улар фотосинтез жараёнинингасосий ма\сулотидир. Углеводлар хужайрадаги 
асосий озица моддалардир. Улар нафас апиш жараснида иштирок этадилар 
ва организмни энергия билан таъминлайдилар. Углеводлар учун зарур булган 
оцсил, ёгпар ва нуклеин кислоталарнинг \осил булишида хам иштирок 
этадилар. Уларнинг молекуласи кимёвий жи\атдан углерод, водород ва 
кислороддан тузилган. Масалан, глюкоза - С6Н )20 6, сахароза - С 12НпО м.
Хамма углеводлар иккита гурухга булинади: 1) оддийуглеводлар ~~ 
моносахаридлар; 2) мураккаб углеводлар — полисахаридлар.
Оддий углеводлар парчаланганда углеводга хос хусусиятга эга булган 
кичик бирикмалархосил булмайди.Уларнинг таркибида (= С = 0 ) ваалдегкд 
(- С ....) гуру\пар билан бир каторда спиртли (-окси) г у р у ^ а р \ам мавжуд. 
Шунга кура алвдозалар - таркибида альдегид гурух булган моносахарид- 
лар шг кетозалар - таркибида кеган гурухбулган мопосахарилларга булинади. 
Айрим моносахаридлартаркибидаги углерод атомларииингсонига караб 
\ам белгиланади. Яъни уч углеродли бирикмалар - триозалар, тУрг 
углеродлилар-тетрозалар, беш углеродлилар - п е н то за л а р , олти 
умеродлилар - гексозалар на стги углеродлилар - гентоталар. Бу углеводлар 
([ююсинтез ва нафас олиш жарас!шарила фаол иш гирок этадилар.
Мураккаб углеводлар гилролизданиш натижасида оддий углснолларга 
марчаланааи. Буларга дисахаридлар, трисахарюшар ва иашсахариддар киради.
Дисахаридлар иккита моносахаридлар молекуласидан бир молекула 
сув ажрапиб чикиши натижасида \осил булади :
www.ziyouz.com kutubxonasi


с,н„о, 
с„нгго„ + нго
сахароза
Асосий вакиллари сахароза, малтоза, целлобиоза ва лактозалардир. 
Сахароза усимликларда эш куп учрайдиган углеводдир. Сувда жуда яхши 
эрийди. У сим лик танасида куп тупланади (айникса, канд лавлаги ва 
ш акаркамиш да) ва саноатда ш акар олиш учун ишлатилади.
Малтоза ундирилган донларда куп булади, яъни крахмалнинг парчала- 
нишидан хосил булади. Целлобиоза целлюлоза гидролизланганда \осил булади. 
Лактоза суг шакари \ам дейилади ва усимликларда кам учрайди.
Трисахаридлар. Усимликлар таркибидаучрайдиган вакили раффиноза- 
дир. У чигит таркибида куп булади. Асосан усимликларнинг уруги ва 
илдиз мевасида куп учрайди. Унаётган урурпарда эса кескин камаяди.
Полисахаридлар. Улар суада эримайди ва коллоид эритма хрсил килади. 
Усимликлар таркибида куп тупланади. Энг му\им вакиллари крахмал ва 
целлюлоза яхш и урганилган.
Крахмал протоплазмада куп тупланадиган му?(им озиКа моддадир. У 
айницса, усимликдонларида куп тупланади. Масалан, шолида —80 фоиз, 
бурдойда - 60-70 фоиз, картошкада - 20 фоиз крахмал булади. Крахмал 
фотосинтез жараёнида вужудга келган глюкоза ва сахарозага айланади 
(чунки сувда эрийдиган моддалар хосил булади) ва усимликларнингтур- 
ли органларига таркалади. Хужайранинг э\гиёжидан ортиб крлган микдо- 
ри полимерланиб, крахмалга айланади ва захира \олда тупланади. Бунга 
эсаиккилам чи крахмал дейилади. Крахмал усимликхужайрасидадонача- 
лархолида учрайди. Уни йодтаъсирида аниклаш мумкин. Чунки суюлти- 
рилган йод таъсирида крахмал доначалари кук рангга буялади. \ а р хил 
усимликларнинг крахмал доначалари бир-биридан хажми ва шакли билан 
фарк,килади. Уларнинг катгалиги 2-170 ммк.гачабулади.
Гемицеллюлозалар \ам хужайра пустининг таркибига киради. Сувда 
эримайди. Ишк,орий эритмаларда яхши эрийди. Усимликларнинг ёгоч 
Кисмида куп учрайди.
Целлюлоза хам усимликларда куп булиб, хужайра пустининг асосини 
ташкил этади. Баргнинг 15-30 фоиз, ёгочнинг 50 фоиз, каноп поясининг 
70 ф ои з, ч и ги т толасининг 90 ф оизгачаси целлю лозадан иборат. 
Целлюлоза сувда эримайди.
Пектин модцалари хам полисахаридларга киради. Улар купрокмевалар- 
да, илдиз меваларда, пояларда учрайди. Хужайраларнинг бир-бири билан 
бирикишида хам иштирок этади. Эримайдиган пекгинлар меваларпишиши- 
да эрувчан пектинга айланади ва серэт кисминингетилишига сабаб булади.

Download 6.15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling