Ta‟lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Kompakt disklarda xatolarning paydo bo„lishi. Kompakt disklar va magnit lentalardagi raqamli yozuvlar va ma‘lumotlar tizimida xatolarning asosiy qismini ―paket lotoreyasi‖ turidagi xatolar tashkil etadi. Yozuv va ma‘lumotlar sifatiga xatolar paketining ta‘sirini kamaytirish uchun mazkur xatolar bilan kurashishning samarali vositasi hisoblangan halaqitga qarshi kaskadli kodlashdan foydalaniladi. Eng noqulay holatlarda ham xatolarni aniqlash va ularni to‗g‗irlash uchun kodlar katta zaxira bilan tanlanadi. Bundan tashqari raqamli magnitofonlarda yoziladigan oqim blokli tarkibga ega bo‗ladi. Yozib olishning bunday shakli blokli tarkibda halaqitga qarshi kodlarni qo‗llashni talab qiladi.
Harakatlanuvchi tashuvchilarga yozish va o‗qish tizimida o‗qish jarayonidagi xatolar tashuvchidagi yo‗qotishlar va boshqa jarohatlarda aks etadi, yarimo‗tkazgich xotirali tashuvchilarda qotib qolishlar va uzilishlar yuzaga keladi.
Ma‘lumotni o‗qish yozuvlari tizimida kanal rolini axborot tashuvchi bajaradi: magnit lenta, disk, gramplastinka, yarimo‗tkazgichli xotirada saqlovchi qurilmalar va b.

Nazorat savollari:

1. 
   Kodlarning texnologiyalarda qo‗llanilishiga tushuncha bering?
   
2. 
   Tranking aloqada kodlash usullariga tushuncha bering?
   
3. 
   Kodlarning GSM radiokanallarida qo‗llanilishiga tushuncha bering?
   
4. 
   GSM standartli harakatlanuvchi aloqada qanday halaqitga qarshi kodlar ishlatiladi?
   
5. 
   CDMA tizimlarida qanday kodlar ishlatiladi?
   
6. 
   Kompakt disklarda xatolar qanday paydo bo‗ladi?
   

3. 
   Zamonaviy shovqinbardosh kodeklarda sinxronizatsiya Ma‟lumotlar uzatishda sinxronizatsiya. Sinxronizatsiya - bu bir
   

yoki bir nechta jarayonlar orasini vaqt orqali belgilab olish va shu vaqt oralig‗ini bir maromda ushlab turish jarayoni tushuniladi.
Raqamli ma‘lumotlar sinxronizatsiyasi – bu ma‘lumotning raqamli signal birlik elementlari oralig‗ida fazoviy moslashish va bir maromda ushlab turish (belgilangan vaqt oraliqlarida) tushuniladi.
Diskret tizimlari analog tizimlaridan farqli o‗laroq diskret uzatuvchi va diskret qabul qiluvchi qurilmalar o‗zaro bir maromda ishlashi shart. DMUTda ma‘lumotning raqamli signallari belgilangan vaqt oralig‗ida davom etuvchi birlik elementlaridan tashkil topgan. Qabul qilish qismida aynan o‗sha belgilangan vaqt davomiyligi orqali impulslar ajratiladi va bunda so‗rov impulslar yoki sinxron impulslardan foydalaniladi. Diskret ma‘lumotlarni uzatish (DMU)da berilgan raqamli signal (BRS) o‗zini aniq uzunlikdagi birlik elementlari ketma – ketligini namoyish qiladi (4.15- rasm).
τ₀ τ₀ τ₀ τ₀
t t t

4.15 – rasm. Elementli sinxronizatsiya jarayonini tushuntiruvchi vaqt

diagrammasi

4.15-rasmdan ko‗rinib turibdiki uzatishdagi va qabul qilishdagi sinxro impulslar (SI) vaqt oraliqlarining farq qilishi natijasida uzatilgan raqamli signal qabul qilish qismida xatolik bilan qabul qilinadi. Shuning uchun ham so‗rov impulslari qabul qilinayotgan birlik elementlar bilan aniq fazoviy moslikda bo‗lishi shart. Belgilash (strobirlash) usuli yordamida ro‗yhatga olish jarayoni so‗rov impulsi birlik elementlarning markaziga to‗g‗ri kelishi shart. Ro‗yhatga olish vaqtida xatolikga yo‗l qo‗ymaslik uchun raqamli signal birlik impulsi ketma-ketliklari orasidagi vaqt davomiyliklarini doimo bir xil saqlash kerak.

BRS da τ₀ uzunligini shakllantirishda uzatish generatori, SI ketma – ketligini esa – qabul qilish generatori orqali amalga oshirilishi tufayli, tabiiy holda generator chastotalari nosozligi uzatish va qabul qilish taktli intervallarini uzunliklari tengligini ta‘minlay olmaydi.
Uzatishda tayanch generatori chastotasi naminal – f_n ga teng bo‗lsin. Takt generatori chastotasi qabul qilishda, nosozlik tufayli nominal f_n ^qiymatidan  ^{f kattaligi sari intilishi mumkin.}
Unda nosozlik koeffitsienti quyidagi ko‗rinishda bo‗ladi:



.
_{k } f
fn

Generator tebranishini bir davrga surilish vaqti quyidagicha:

t  ¹  ¹

¹ f k  fn
Qabul qilgichda takt intervalining chastotasi odatda V
modulyatsiyasini tezligi bilan bir xil olinadi. Bu holda:


t  ^1
1 k  В

Qabul qilish generatori va uzatish generatori f_n chastotasidan turli tomon og‗ishi mumkin bo‗lgan chastotaga ega bo‗lishi mumkinligini hisobga olgan holda, quyidagi tenglikni keltirishimiz mumkin:

t₁ 
1

2k  В

ε_qo‗shimcha- faza surilishining mumkin bo‗lgan qiymati, deb belgilasak unda faza berilgan qiymat oshish vaqti qo‗yidagicha bo‗ladi:

^tqo'shimcha ^
qo'shimcha

2k  В

agar uni foizlarda elementli impuls uzunligida ko‗rsatsak unda:

^tqo'shim cha
_ ^ qo'shim cha
200 k  В

turli B lar uchun shu formuladan olingan t_qo‗shimcha lar, sinxronizmni quvvatlab turuvchi maxsus omil kerakligini ko‗rsatib o‗tadi.

Shunday qilib, agar mahsus omillar qo‗llanilmasa, sinxrosignal va BRS orasida fazoviy kelishmovchilik yig‗iladi, u esa o‗z o‗rnida birlik elementlarini to‗g‗ri ro‗yhatdan o‗tishini taqiqlab qo‗yadi.
Rasmda keltirilganidek yig‗ilib ketgan kelishmovchilik - to‗rtinchi element BRSni umuman ro‗yhatga olinmaganligi ko‗rinib turadi.
DMU sinxronizatsiya qurilmasi (SQ) orqali amalga oshiriladi. Har bir kod kombinatsiyasining elementi haqida qaror qabul qilinganda, axborotli simvol (xarf, belgi) haqida qaror qabul qilinadi. Shu holda qabul qilgichda sinxro signallar mavjud bo‗lishi kerak, ular kodli kombinatsiyani boshlanishi va tugallanishini belgilaydilar. BRSning sinxronizatsiyasi quyidagilarga bo‗linadi:

• 
  elementli sinxronizatsiya;
  
• 
  guruhli sinxronizatsiya;
  

• 
  siklli sinxronizatsiya.