Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Хуфиёна иқтисодиёт – биринчи навбатда иқтисодий ҳолат, чунки ушбу 
сектор иштирокчиларининг хатти-ҳаракатлари оқилоналик мотиви ва 
иқтисодий фойда билан изоҳланади. Бу ерда фаолият юритувчи иқтисодий 
субъектлар ўзига хос “homo economicus” модели билан ёритилади. 
Хуфиёна иқтисодиёт – у учун одатий хўжалик фаолиятини юритишда 
мавжуд қонунларга амал қилиш харажатлари (трансакция харажатлари) ўз 
мақсадларига эришишдан кўриладиган фойдадан юқори бўлган инсонлар учун 
паноҳ (Э. де Сото). 
Шартнома – белгаланган институционал доираларда шахсларнинг онгли 
равишда ва эркин танлови натижаси ҳисобланган мулкчилик ҳуқуқлари билан 
алмашиш ва уларни ҳимоялаш тўғрисидаги келишув. 
Сотиш тўғрисидаги шартнома – бир хил даражада хатарга бетараф 
бўлган шахслар ўртасидаги келажакда шартноманинг бажарилиши жараёнида 
амалга ошириладиган вазифалар доирасини белгилаб берувчи келишув. 
Ёллаш тўғрисидаги шартнома – хатарга бетараф бўлган шахс ва хатарга 
қарши шахс ўртасидаги келажакда шартноманинг бажарилиши жараёнида 
амалга оширилиши мумкин бўлган вазифалар доирасини белгилаб берувчи 

---

235 
келишув. Бунда хатарга қарши шахс хатарга бетараф бўлган шахсга ўз 
ҳаракатлари устидан назорат қилиш ҳуқуқини топширади. 
Шартномавий давлат – фақат унга фуқаролар томонидан топширилган 
ҳуқуқлар доирасида ва уларнинг манфаатлари йўлида куч ишлатиш 
монополиясидан фойдаланувчи давлат, фуқаролар эса солиқларни тўлашга 
мажбурият деб эмас, балки ўз зиммасига ихтиёрий равишда олинган бурч 
сифатида қарайди. 
Эксплуататорлик давлати ўз даромадини (солиқ тушумларини), 
аниқроғи, - давлат аппаратини назорат қилувчи гуруҳнинг даромадини ошириш 
учун мажбур қилиш монополиясидан фойдаланади. 
Экстремал вазиятлар – мулк ҳуқуқини қайта тақсимлашни қонуннинг 
қабул қилиниши натижасида зарар кўрган томонларни хуфиёна ҳаракат 
қилишга ундайдиган ҳолат.