Таълимнинг фаол усуллари ва техникаси

Интерфаол таълим – таълим берувчи ва таълим олувчи уртасидаги узаро ҳаракатни амалга оширувчи диалогли таълим.
Интерфаоллик – таълим доирасида принципиал янги ходиса – шу туфайли таълим олувчи:

1. 
   Таълим жараёнининг хамма субъектлари билан фаол ўзаро ҳаракатда бўлиши, фақатгина ўқитувчи билан шахсий муносабат йўлидагина эмас, балки бошқа талабалар, маъмурият билан ҳам қила олиши мумкин;
   
2. 
   Мультимедиа объектларини таҳлил килиш жараёнида уларнинг мазмунини, шаклини, ўлчам ва рангларини динамик равишда бошқаришни, турли тарафдан уларни кузатишни, бошка шунга ухшаш манипуляцияларини кайта таъминлашни, кўпроқ аниқ кўрсатувга эришиш учун хохлаган жойидан тўхтатиб ва давом эттира олиш мумкин бўлади.
   

Интерфаоллик даражаси канчалик юкори булса, таълим жараёни хам шунчалик самарали булади.
Шундай қилиб, интерфаоллик фақатгина ахборотларни қабул килиш учунгина эмас (пассив), балки ўрганилаётган объектлар ёки жараёнларда ва виртуал моделларнинг ўзаро ҳаракатларида мультимедиа моделлари хусусиятларини фаол тадқиқот қилиш учун ҳам имконият яратиб беради. Интерфаоллик даражаси канчалик юқори бўлса, таълим жараёни ҳам шунчалик самарали бўлади.
Хозирги давр ўқитиш шакллари талабаларни эркин, ижодий фикрлашга, ишлашга йўналтирилганлиги билан аҳамиятлидир.
Ўқувчи – талабалар мустақил фикрлай олсалар, ижодий ишлай олсалар, излансалар, таҳлил эта олсалар, ўзлари ҳулоса қила олсалар, ўзларига, гуруҳга, гуруҳ эса уларга баҳо бера олса, ўқитувчи эса уларнинг бундай фаолиятлари учун имконият ва шароит ярата олса, бизнинг фикримизча, ана шу, ўқитиш жараёнининг асоси ҳисобланади. Айнан демократик тамойиллар, инсонийлик ва шахсий сифатларни ривожлантиришга қаратилган замонавий ўқитиш шакллари давр талаби бўлиб, бунда дарс жараёнининг технологик харитасини тузиш, жараённи олдиндан лойиҳалаштириш муҳимдир.
Ҳар бир дарс, мавзу, ўқув предметининг ўзига хос технологияси бор, яъни ўқув жараёнидаги педагогик технология – бу якка тартибдаги жараён бўлиб, у ўқувчи – талабанинг эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда, бир мақсадга йўналтирилган, олдиндан лойиҳалаштирилган ва кафолатланган натижа беришига қаратилган педагогик жараёндир.
Юқоридаги чизмадан кўриниб турибдики, мақсадни амалга ошиши ва кафолатланган натижага эришиш ҳам ўқитувчи, ҳам ўқувчининг ҳамкорликдаги фаолияти ҳамда улар қўйган мақсад, танлаган мазмун, метод, шакл, воситага, яъни технологияга боғлиқ.
Ўқитувчи – талабанинг мақсаддан натижага эришишида қандай технология танлашлари улар иҳтиёрида, чунки ҳар иккала томоннинг асосий мақсади аниқ: натижага эришишга қаратилган. Бунда ўқувчи – талабаларнинг билим савияси, гуруҳ ҳарактери, шароитга қараб ишлатиладиган технология танланади. Масалан, натижага эришиш учун балким, компьютер билан ишлаш лозимдир, балким фильм, тарқатма материал, чизма ва плакатлар, турли адабиётлар, ахборот технологияси керак бўлар, булар ўқитувчи ва ўқувчи–талабага боғлиқ.
Шу билан бир қаторда ўқитиш жараёнини олдиндан лойиҳалаштириш зарур, бу жараёнда ўқитувчи ўқув предметининг ўзига хос томонини, жой ва шароитни, энг асосийси, ўқувчининг имконияти ва эҳтиёжини ҳамда ҳамкорликдаги фаолиятини ташкил эта олишини ҳисобга олиш керак, шундагина, керакли кафолатланган натижага эришиш мумкин. Қисқа қилиб айтганда, ўқувчи– талабани таълимнинг марказига олиб чиқиш керак.
Ўқитувчи томонидан ҳар бир дарсни яхлит ҳолатда кўра билиш ва уни тасаввур этиш учун бўлажак дарс жараёнини лойиҳалаштириб олиш керак. Бунда ўқитувчига у томонидан бўлажак дарсни технологик харитасини тузиб олиши ката аҳамиятга эгадир, чунки дарснинг технологик харитаси ҳар бир мавзу, ҳар бир дарс учун ўқитиладиган предмет, фаннинг хусусиятидан, ўқувчи– талабаларнинг имконияти ва эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда тузилади.
Бундай технологик харитани тузиш осон эмас, чунки бунинг учун ўқитувчи педагогика, психология, хусусий педагогика, педагогик ва ахборот технологияларидан хабардор бўлиши, шунингдек, жуда кўп методлар. Усулларни билиши керак бўлади. Ҳар бир дарсни ранг–баранг, қизиқарли бўлиши аввалдан пухта ўйлаб тузилган дарснинг лойиҳалаштирилган технологик харитасига боғлиқ.
Дарснинг технологик картасини қай кўринишда ёки шаклда тузиш, бу ўқитувчининг тажрибаси, қўйган мақсади ва ихтиёрига боғлиқ. Технологик карта қандай тузилган бўлмасин, унда дарс жараёни яхлит ҳолда акс этган бўлиши ҳамда аниқ белгиланган мақсад, вазифа ва кафолатланган натижа, дарс жараёнини ташкил этишнинг технологияси тўлиқ ўз ифодасини топган бўлиши керак.
Технологик картани тузилиши ўқитувчини дарсни кенгайтирилган конспектини ёзишдан халос этади, чунки бундай картада дарс жараёнининг барча қиралари ўз аксини топади.
Қуйида биз, ҳуқуқ фанидан ―Оталикни белгилаш мавзусидаги маъруза машғулотининг таълим технологиясини мисол тариқасида сизга ҳавола қиламиз. Оталикни белгилаш мавзусидаги маъруза машғулотининг технологик харитаси