Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 
265 
 
12-BOB. XO‘JALIK YURITUVCHI SUBYEKTNING 
ISHLAB CHIQARISH CHIQIMLARI, FOYDASI 
VA RENTABELLIGI 

12.1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning xarajatlari: 
mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va 
samaradorligini baholash 
 
“Ishlab chiqarish xarajatlari” va “ishlab chiqarish chiqimlari” 
tushunchalari (iboralari) bir xil ma’noni anglatmaydi. Bu 
tushunchalarning ikkinchisi birinchisiga nisbatan kengroq bo‘lib, 
jamiyat nuqtayi nazaridan u jonli va buyumlashgan mehnatning 
barcha hajmini o‘zida mujassam etadi va mahsulotning qiymatiga 
teng. “Ishlab chiqarish “chiqimlari” tushunchasi, aksariyat 
hollarda, iqtisodiyotning ma’lum bir sohasi bilan bog‘langan 
(masalan, ishlab chiqarish chiqimlari, muomala chiqimlari va 
boshqalar). 
Ishlab chiqarish chiqimlarini dastlab ikki guruhga bo‘lish 
mumkin: 
• aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar; 
• aniq bo‘lmagan chiqimlar. 
Aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar XYuS tomonidan 
amalga oshirilgan aniq xarajatlardan – ish haqi, xomashyo va 
materiallar xarajatlari, ijara uchun to‘lov va boshqalardan iborat. 
Aniq bo‘lmagan, almashgan chiqimlar yoki qo‘ldan boy berilgan, 
qo‘ldan chiqarilgan imkoniyatlar chiqimlari esa shu bilan bog‘liqki, 
XYuS mahsulot ishlab chiqarish uchun kapitaldan foydalanib, 
shuning o‘zida uning muqobilli foydalanish imkoniyatini qo‘ldan 
chiqaradi. Mablag‘larning cheklanganligi ularning foydalilik daraja-
siga qarab mavjud imkoniyatlarning variantlaridan foydalanishga 
XYuSni majbur qiladi. Bunda har doim qo‘ldan chiqarilgan, boy 
berilgan foydalar elementlari va demak, aniq bo‘lmagan chiqimlar 
elementlari mavjud bo‘ladi. U yoki bu mahsulotni ishlab 
chiqarishni davom ettirish yoki uni yanada kengaytirish xususida 
har qanday boshqaruv qarori aniq va aniq bo‘lmagan 
chiqimlarning hisob-kitobiga asoslanadi. U yoki bu iqtisodiy qaror 
o‘rtasidagi tanlanish har doim boshqa maqsadlarga erishish 

---

288 
Shu mintaqaning o‘zida ishlab chiqariladigan va iste’mol 
qilinadigan mahsulotlarga o‘rnatilgan baholar mahalliy baholar 
deyiladi.