Tanlangan asarlar
Download 5.46 Mb. Pdf ko'rish
|
|
shag'al ustiga sakrab tushdi-da, o'ziga tashlangan ar- qonning uchini darhol yelkasiga ilib olib, q irg 'o q q a yaqinlashtirdi. Otasi ham shu zahoti m iltiqlarni olib, q irg 'o q q a sakrab tushdi. Key in bolaning o'zi ham to 'g 'r i O 'r x o n cholning yordam ida q irg 'o q q a sakrab tushdi va to 'lq in urilganda oyog'ini shalabbo qilgani uchun ota- sidan sal-pal koyish eshitdi. O 'r x o n bobo qayiqni to 'l q i n la r x u r u jid a n saqlash uchun suv b o'yida qoldi. Emrayin, M ilxun va Kirisk uchalovi esa ty u le n la r yotgan joyga shoshilishdi. U lar q irg 'o q yoqalab, beixtiyor egilib, o'z larini panalab, to 's iq d a n -to 'siq q a y ugurib o 'tis h a r edi. Kirisk kattalar- dan orqada qolmay yugurar, yuragi q inidan chiqquday potirlar, shodlik va hayajondan joni ichiga sig'm ay, boshi aylanib ketar edi. Qani endi shu p ay t Kiriskni Suv parisi avlodidan b o'lgan odam lar ko'rishsa, uning hay von oviga k a tta ovchilar bilan birga
y ugurib ketayotganiga shohid bo'lishsa! Q ani endi uni shu payt onasi ko'rsa, bo'lg 'u si ulug* ovchi bilan, u r u la m in g rizq-ro'z keltiruvchisi bilan faxrlansa! Q ani endi shu p ay t q adrdon O lap a r sohilidan uzoqda, p o 'r ta n a q u tu ray o tg a n no m a’lum so hil b o 'y lab haybatli qoyalar va xarsanglar orasidan ty u le n la r makoniga y ugurib borayotgan ini M uzluk ham ko'rsa! Afsuski, endi Kirisk u bilan avvalgiday birga o'y n a y olmaydi, endi Kirisk - ovchi. M iltiq la r faqat Emrayin va M ilx u n d a bo'lsayam mayli, hechqisi yo'q: otasi, otish vaqti kelganda sengayam m iltiq beramiz, deb ay tgan edi-ku. S hunday qilib, u lar ty u le n la r makoni tom on y aqin lashishdi, so 'n g em aklab ketishdi, Kirisk ham em aklab ketdi. Q irrali toshlar va g 'a d ir -b u d u r m uzliklar ustidan em aklab yurish qiyin edi, lekin Kirisk shunday qilmasa bo'lm asligini tushunardi. U lar o g 'ir nafas olib, terg a botib, gohida pisib- berkinib, gohida bo'yinlarini cho'zib, atrofni ko'z dan kechirib borishardi. Nihoyat, otish vaqti kelganda, bir yerda o 'rn a sh ib olib, nafas y u tib , q o tib qolishdi. 384
M ana shu lahzalarni, bahorning m ana shu bir
kunini, poyonsiz dengiz o 'rta sida gi mana shu huvullab y otgan tog'-to sh li orolni va undagi allaqanday mo'jiza kuchi bilan chor-atrofga sochib tashlangan mana shu q ora-qo‘n g ‘ir, haybatli toshlarni, hali erishga ulgurm ay yotgan m ana shu y a la n g ‘och, kimsasiz yerni, uning yonginasidagi otishga shaylanib turishgan otasi bilan M ilxunni, oldinda, dengizning shundoqqina yorqasida esa sham ollar va p o 'r ta n a la rd a n yemirilib ketgan, us tini mayda giyoh qoplagan, qing'ir-qiyshiq qoyatoshlar orasida, hech narsadan xabarsiz, xotirjam yotgan tyu- lenlarning kichik bir podasini Kirisk um r bo'yi eslab qoladi. Bola, nazarida, odam lar uzra, ty u le n la r uzra, orol va dengiz uzra g o 'yo birinchi o ‘q otilishini nafas y u tib k u tib tu rg a n d a y q o tib qolgan, sal-pal xo'm raygan osmonni umr bo'yi eslab qoladi. «Ishqilib nishonga tegsin-da!» - o 'yladi u otasi ber gan m iltiqni yelkasiga taqib olar ekan. Intizorlik bilan kutilgan shu qisqa lahzalarda u o'z ini m ashhur, ja su r ovchiday his qilib, g 'u r u rla n ib ketdi. Ammo qachon quyosh m o'ralab, nurlari bizni sal-pal ilitarkan, degan m aqsadda, xarsanglar orasi dagi sayhonlikda to r joyga tiq ilib olishgan mana shu beso'naqay, xo'ppasem iz hayvonlarning jonli bo'y inlari va y ag'rinla rini q im irlatib nihoyatda panohsiz, himoya- siz, ochiq holda yotganligini k o 'r ib hayratlandi. Ammo boladagi bu h olat uzoqqa cho'zilmadi. U o'z ining ovchi ekanligini, odam lar undan o 'lja kutayotganligini, tyu- len g o 'sh ti va moyi bo'lm asa odam lar och-yalong'och qolishini esladi. Ayni vaqtda: «Birinchi b o 'lib otib, o'z im ni ko'rsatishim zarur», degan fikr miyasidan yalt etib o 'td i. U dadillanib, otasi o'r g atg an id ay , yirik, olachipor k a tta ty u le n n in g chap qanoti ostini, to 'g 'risi, qanotining te p a ro g 'i va c h a prog'ida joylashgan naq yuragini m o 'ljalg a oldi. Shu p ay t ty u len biron falokatni his etganday bezovtalanib qoldi. H olbuki, u ovchilarni ko'rm agandi, shamol dengiz tom o n d an esgani uchun odam larning hidini olmagan edi. M o 'ljallashga nimadir, a llaqanday k o 'la n k a halal berayotganidan Kirisk sal-pal yoniga surilishi kerak b o 'lib qoldi. Aksiga olib, xuddi 13 - 2641
3 8 5 shu p ay t Kiriskning tirsagi ostidan bir tosh siljib ketib, boshqa toshlarga borib urildi, hammayoqni larzaga keltirdi. O lachipor k a tta tyulen uzoqdan g 'ingshiganday qisqa-qisqa ovoz chiqardi va b u tu n ty u le n la r podasi h arakatga kelib, n a ’ra to rtib , o'k irishib, tezlik bilan birin-ketin o'z larini suvga tashlay boshlashdi. Ammo shu p ay t ularning yo'lini to 'sg a n d a y gum burlash eshitildi, podaning chetida borayotgan yirik tyulenni M ilxun otib o 'ld irg an , shu bilan boshqa ovchilarni noqulay ahvoldan qutqazgan edi. Kirisk nima qilishini bilmay, gangib qoldi.
- Otsang-chi, tezroq! - buyurdi Emrayin. Shu zahoti bolaning yelkasida q a ttiq o g 'riq paydo bo'ldi, qu lo g 'i tom bitdi. U m o 'lja lg a tegizolmaganidan mulzam bo 'ld i. Axir uning aybi bilan ov barbod bo'ldi- da. Lekin otasi uning q o 'lig a o 'q tu tq azib , shoshirdi: - O 'q l a , tezroq ot! Ilgari oson ish b o 'lib k o 'ringa n o 'qlash va otish (ilgari
mashq qilgan
v aq tla rid a q o y illa ta rd i) hozir j u d a m ushkul b o 'lib qoldi. M iltiqni o 'qlaga ch, dastasi o 'rn id a n jilm ayib tu rib oldi. Bu o rada M ilxun suvga tashlana yotga n ty ulenlarga q a ra ta tizzalab tu r ib yana ikki m arta o 'q uzishga ulgurdi. T y u lenlarning bittasi yaralandi. Y arador hay von suvning b o 'y id a gir aylanib qoldi. O vchilar o 'sh a yerga yugurib borishdi. T yulen lar podasi yashirinib ulgurishgan, yarador tyulen esa jon-jahdi bilan suv tom onga intilardi. O d a m la r dengiz bo'y iga yugurib kelishganida ty u len suv yuzida qonli dog' qoldirib, kurakoyoq panjalarini lapan g la tib ko'kish to rtib tu rg a n dengizning tu b ig a botib ketdi. Tiniq suvda ty u le n n in g q o 'rq u v d a n olaygan ko'zlari va bo'ynidan q u y ru g 'ig a q adar och gunafsha rangdagi um u rtq a yo'li aniq k o 'rin ib turardi. M ilxun o 'q la n g a n m iltig'ini past ga tushirdi, endi uni otish foydasiz edi. - Q o 'y a v er, baribir c h o 'k ib ketadi - dedi unga Emrayin.
Kirisk esa hansiraganicha, o'zidan norozi bo 'lib , xafa b o 'lib turardi. U bugungi ovdan k o 'p narsalarni kutgan edi, lekin bo'lm adi. Yana k a tta ovchi bo'larmish! Bola jim bo'lib, shum shayib qoldi, unga shunchalik 386
alam qilardiki, y ig 'la b yuborishdan o'zini arang tiyib turardi.
- Hechqisi y o'q, yanagi safar ishing o 'n g id a n kela- di, - deb y u p atd i uni M ilxun keyinroq, o tib o 'ld irilg an ty u len n i ichak-chavoqlarini olib, nim talashayotganida. - M ana endi O ' r t a siynaga boramiz, u y erda ham tyulen deganing tiq ilib yotibdi. - J u d a shoshib qoldim-da, - deb so'z ochgan edi, otasi uning gapini b o 'lib qo'ydi: - O 'z ingni oqlayverma. Hech kim onasining qorni- d an ovchi b o 'lib tushm agan. Onion b o 'l, otishni bil sang, o 'lja sendan qochib qutulolm aydi. Kirisk jim ib qoldi, lekin hech kim unga t a ’na qil- mayotganidan ko'n g li taskin topdi. Endi u: «Hech
qachon otish v aq tid a shoshib qolmayman, m o 'ljalg a olayotganim da endi hech narsani o 'ylam aym a n, otam aytganiday, nafasimni chiqarm aym an, ko'zim nishonda bo 'lad i, ana shundan keyingina o 'q uzaman!» - deb o'z -o'ziga so'z berdi. T yulenning tanasi kattag in a, ancha o g 'ir va xuddi tirikday badani hali iliqqina edi. H ayvonning to'shini nim talayotgan M ilxun m am nunlik bilan q o 'lla rin i ishqa- lab: «K o'rdilaringm i, t o ' r t enli yog'i bor, zo'r!» - deb qo'ydi. Kirisk endi ko'n g li g'a shligini unu tib , qiziqib amakisiga yordam bera boshi ad i. Em rayin esa bu orada qayiqni yaqinroq olib kelish uchun O 'r x o n bobo turgan tom onga ketdi. Biroq u k o 'p o 'tm ay , tashvishlangancha tezda qaytib keldi: - V aqtim iz ziq, tezroq bo'linglar! - u hamrohla- rini shunday shoshirdi-da, osmonga q arab y ana o'zicha g 'u d r a n ib q o 'sh ib qo'ydi: - Negadir havoning avzoyi menga yoqm ayapti... O vchilar shosha-pisha o 'lja n i n im talab, jigari bi lan yuragidan boshqa ichak-chavoqlarini tashlashdi-da, qolganini qayish bilan b o g'lab, qayiq tom on sudrab ketishdi. Kirisk ularning o rtid an ikkala m iltiqni olib yugurdi.
Q irg 'o q d a , qayiq oldida ularni O 'r x o n bobo kutib tu rard i. Chol o 'lja n i ko 'rib sevinib ketdi. 387
- О , Kurn egam, yetkazganingga shukur! Ovimiz- ning boshlanishi chakki emas! - deya u o'z ining ov pichoini artib, tay y o r qildi. O v d a n key in eng muhim udum - ty u le n n in g xom jigarini shu yerning zidayoq yeyish edi. O 'r x o n bobo nim talangan nerpa t shi oldida ch n q ay ib tirib olib, jigarni b la boshladi. O v c h ilar oz-moz tuz sepilgan mayin jigar burdalarini huzur qilib chapillatib yam lab y u ta r edilar. J ig a r ju d a mazali - muloyim, iliq, t yim li edi. U odam ning tilini yoli sharbatga botirib, oizda erib ketardi. Kiriskning orzusi ushaldi - haqiqiy k a tta kishiday ovda xom jigar yedi!
- Yutaver, k proq yut, - m aslaxat berardi bolaga O 'r x o n bobo. - T u n d a sovuq kuchayadi, ju n jik ib qola- san. S hunday v aq td a odam ni isitadigan eng yaxshi narsa jigar. T a g 'in u ming bir kasalga shifo bladi. Rosa maza qilishdi. Taom ju d a soz b o ‘ldi-yu, darrov chanqab qolishdi-da. Qayiqdagi kichik bochkada suv bor edi. - Hozir g shtni nim talashning hojati yo 'q , - dedi Emrayin hamma t y ib b lganida va yana tashvishlanib osmonga q arab qydi. - Keyin nim talasayam b laveradi, - m a ’qulladi O 'r x o n bobo. - Choyni kechasi O 'r t a siynaga borgani- m izda ilitib ichamiz. Hozircha sabr qilib yuklarni orta qolaylik. Q ayiqni jildirish oldidan ovchilar yerni ham to'y- dirishni u nutm adilar. T yulen yuragini mayda-mayda b o 'la k la b yerga sochib, orol egasidan keyingi ovning ham baroridan kelishini tilashdi. Shu asnoda u lar yana dengizga chiqishdi. Kichik siyna o rtd a qoldi. Atrofini tu n d suvlar o 'r a b olgan yolg'iz orol huvu llab qolgan, g 'a rib o n a va ayanchli k o'rina rdi. O 'r t a siynaga q arab y o'l olishdi. Qosh qoraya boshladi. Eshkakchilar q o rong'i tushguncha O 'r t a siynaga yetib olib, qayiqni panaroq joyga qo'yib, t u n a b qolish maqsadida jon-jahdlari bilan h a ra k a t qi lishardi. Kichik siyna g o 'y o suvga c h o 'k ib ketganday 1
- n i v x l a r n i n g o l i y t a n g r i s i . 388
ko'zdan g 'o y ib bo 'ld i, ammo O 'r t a siyna hali-veri k o 'rin a y demasdi. Yana borliqni suv qoplab oldi. O vchilar o 'lja payiga tushishganida dengiz sezilarli d arajad a o'z gara bosh lagan edi. T o 'lq in la r qalinlashdi. Zichlashdi. Suvning mavji avvalgi y o 'n a lish d a bo'lsa ham sham olning yo'nalishi o'z gargan edi. Q ayiq endi avvalgidan k o 'ra kuchliroq silkinib chayqalm oqda edi. Ammo ovchilar havoning avzoyidan k o 'p ro q xavotir- lanishardi. O 'z i nima b o 'ly a p ti? O d a td a yilning bu faslida havo aynimas edi-ku! A llaqayoqlardan uchib kelgan g 'u b o r olislardagi zulmatli o'r m o n lard an chiqqan y o ng'in alangasining tu tu n id a y , bu tu n osmonni qoplab oldi. T u tu n garchi osmonni o 'r a b olgan va hech kimga hech qanday halal bermayotgan bo'lsa ham ovchilar g 'a sh la n ib qolishdi. - Q a yoqdan kelyapti bu balo? - o'z icha g 'u d r a n d i O 'r x o n bobo atrofga noxush boqar ekan. Endi ular hozir O 'r t a siyna ko'rinib qoladi, deb zo'r berib eshkak eshar edilar - O 'r t a siyna hammasidan ko'ra qulay va tinch edi-da. Bu orada havo biroz ochildi, x a tto dengizning narigi chekkasidan quyosh m o'ralab qoldi. Bu yorug'lik aql bovar qilmas mo'jizaga o'x shar, go'y o u olamning narigi chekkasidan chiqayotgandek edi. Bu quyoshga bemalol qarash mumkin edi, u ko'zni qamashtirmasdi. Quyosh qontalash tusga kirib, asta-sekin qizarib, alvonlanib, xira ufqqa bota boshladi. Osmonning chiroyi ochilgach, yana dengiz yuziga s h u ’la yugurdi, yana osoyishtalik hukm sura boshladi. O dam lar ham darrov xotirjam b o'la qo lishdi. Ular endi orolda tinch joy topib, orom olishni xayol qila boshladilar. - Ozgina sabr qilsang, oldinda O 'r t a siyna ko'rinib qoladi, - dedi O 'rx o n bobo yonida o 'tirgan Kiriskning yelkasiga qoqib. Bola
allaqachon chanqagan, ammo otasi n ing ta- qiqlariga soddadillik bilan amal qilardi. Ovga chiqish oldidan otasi chuchuk suv dengiz safarida ham hamisha kamchil bo'lishini tushuntirgan edi. Safarda uydagiday istagan vaqtingda suv ichish mumkin emas. X a tto uchala orolda ham biror tomchi chuchuk suv yo'q . Q ayiqqa esa 389
ortiqcha yuk ortib bo'lmaydi. Hamma qachon suv ichsa, sen ham o'shanda ichasan. To'satdan olisda quyosh ko'rinib, olam yorishgan lahzalarda bola O 'rx o n boboning ko'ngli yumshaganligini sezdi. - Atkichx! Suv ichgim kelyapti, judayam! - dedi u yigitlarday kulimsirab, otasiga qarab qo'ydi. - Shunday degin! - endi esiga tushganday miyig'ida kuldi O 'rx o n bobo. - Haligidaqa qoyilmaqom jigardan keyin alb atta odam chanqaydi-da! Turgan gap, chanqaydi! Axir, hammamizning suv ichgimiz kelyapti, to 'g 'rim i? Emrayin bilan Milxun tasdiqlab, bosh irg'a b qo'yishdi. Kirisk sevinib ketdi, demak, b itta o'zi emas, hammaning suv ichgisi kelayotgan ekan. - Unday bo'lsa suv bilan siylaymiz o'zimizni, keyin bir chekib olsak ham bo'ladi! - dedi O 'r x o n bobo boshqaruvchi eshkakning dastasini o'z holiga qo'yib, so 'n g qayiqning tu b id a n kichik bochkani oldi, uni qulayroq joylashtirib, ichi chegalangan tu n u k a cho'm ichga boch- kaning og'z idan sekin jild ira tib suv q u y a boshladi. Suv muzdekkina, tiniq edi - O la p a r qoyasining doimo ichib yurgan tip-tiniq, mazali va suyumli suvlaridan edi. Yozda chayqalgan suv o 'tla ri ham da zax yerning hidi kelardi undan. Kirisk cho'michni tu tib turardi. B olaning tezroq suv ichgisi kelardi. C ho'm ich yarim b o 'lganida, O 'r x o n bobo bochkaning teshigini p o 'k a k bilan yopdi va bolaga qarab: - Ichaver! - dedi. - Keyin boshqalarniyam chanqog'ini qondirasan. C h ay q atib to 'kvorm agin ta g 'in , - ogohlan tirib qo'ydi u. Kirisk avvaliga yuto q lab icha boshladi, so 'n g sekin- lashdi va oxiri suvdan bo 'k k a n y o g ‘och hidi kelayotga- nini sezdi. - T o'y d in g m i? - so'radi O 'r x o n bobo. - To'y dim . - Ko'zing aytib turibdi, to 'ym absan. Mayli aytga- ning bo'Isin, senga y ana ozroq quyib beray. J ig a r degani j u d a kuchli narsa. Yerdaligimizda chelaklab ichsang ham bo'laveradi - dedi O 'r x o n bobo y ana jild ira tib cho'm ichga suv quyarkan. 390
Bola suvga qonganidan keyin k a tta la rn in g bunday p a y tla rd a aytadigan «K nglim joyiga tushdi» degan g a p larining chin ekanligini his etdi. O 'r x o n bobo eshkakchilarga ham chorakam bir cho'michda suv quyib berdi. Suvli cho'michni qayiqchi- larga Kirisk uzatib turdi. O 'z i suvga to'ygani uchun bola boshqalarning ham suvga qonib olishini xohlardi. O 'rx o n bobo boshqalarga nima uchun chorakam bir cho'michdan suv berganligining sabahini tush u n tira ketdi. - Sening hali jussang kichik, ularni ko'rdingm i, qan a q a? Bularni m ehnatiyam og'ir. Eshkak eshgan odam ko 'p ro q chanqaydi. Emrayin bilan Milxun chindan ham cho'michni bir k o 'tarish d a b o 'sh a tib qo'yishdi, ularga yana ozroqdan quyishga t o 'g 'r i keldi. O 'r x o n oqsoqol k a tta la rg a t a ’na qildi:
- Bu deyman, og'aynilar, ja yuho b o 'p ketmanglar. Daryo b o'yida o 'tirganla ringiz y o ‘q-ku! Emrayin bilan
M ilxun fa q at jilm ayib qo'yishdi. G o'yo, buni o'zimiz ham bilamiz, lekin nima qilaylik, axir suv ichgimiz kelib tursa, deyishayotganday edi. Lekin O 'r x o n boboning o'zi ham o'z ulushini ichib b o 'lib , m iyig'ida kulib, bosh chayqadi: - Eh-h, daryo b o 'y id a o 'tirs a k yaxshi bo'lardi. Xom jigar degani odamni rosa k o 'ta r a rk a n ... S o 'n g chol munshtugini tam akiga to 'ld irib , t u tu n b u ruqsatib, huzur q ilib cheka boshladi. Chol um rida oxirgi m arta shunday huzur qilayotganini hali o'zi bilmasdi... F alokatni birinchi b o 'lib Kirisk payqadi!.. •
• • S hundan sal avval
borliqqa ajoyib
osoyishtalik c h o 'k k a n , odam lar chanqog'ini bosib, ko'ngillari taskin topib, o'z larini b a xtiyor his etgan edilar. Birinchi o 'lja n i q o 'lg a kiritishdi, k o 'p o 'tm ay , orolda biroz orom olishib, azonda yana k a tta ovga chiqishadi. O v d a n so'ng, ivirsilab o 'tirm a y darhol uyga qaytishadi. H am m a ish ko'n gildagidek edi. Q ayiq hamon avvalgiday, to 'lq in la rg a to 's h urib b ir m arom da sekin suzib borardi. O 'r x o n bobo qa- 391
yiq q u y ru g 'id a tamakisini tu ta tg a n ic h a d a r g 'a lik qi lib o 'tira r d i. Shu lahzalarda ehtim ol Suv parisini o'y lay o tg an d ir. Emrayin hamda M ilxun asosiy ishlari - eshkak eshish bilan band, ular o rtiqcha kuch sarflamay qayiqni bemalol, aniq va qoyillatib haydab borar edilar. Kirisk beixtiyor ularning ishiga mahliyo b o 'lib qarab tu rard i. Shu lahzalarda u bolalarga xos allaqanday ichki sezgi bilan goh otasi, goh amakisiga qarab, ularning har biri to 'g 'r is id a ayricha o 'y surardi. U Emrayin bilan M ilxun va O 'r x o n boboni bu tu n vujudi bilan sevar, shu payt ular orasida ekanligidan g 'u ru rla n a rd i. Kirisk bu odam larning boshqacha bo'lishini xayoliga ham keltirmasdi. U ning nazarida O 'r x o n bobo butun umr xuddi hozirgiday kekirdagi t u r t i b chiqqan, uzun bo'yinli, q o 'lla ri o'sim lik ildizlariday sertomir, ham m a narsani sezuvchi, ko'zlari mudom yoshlanib tu rg a n chol bo'lg an d a y edi. Uni boshqacha tasav v u r qilish mum- kinmi axir? Bunday m aslahatgo'y, ham m aning izzat-hur- matiga sazovor b o'lgan kishilarsiz ham yashash mumkin bo'larm ik in ? O nasining aytishicha, Kirisk otasiga ju d a o 'x sh a b ketarkan. K a tta bo'lsa quyib q uyganday Emrayinning o'zginasi bo'ladi-qoladi, deydi. Kiriskning ko'zlariyam otasiniki singari qo'y k o 'z , tishlariyam otasinikiday mus- tahkam , oldingi ikkita kurak tishi biroz tu r tib chiqqandi. Yana onasining aytishicha, k a tta b o 'lsa Kiriskning ham otasinikiday qop-qora va d ag 'a l qalin soqoli b o 'larkan. H aytovur otasini sersoqol Emrayin deb bekorga aytish- maydi. Kirisk g o 'd a k lik ch og'larida, anhorda yalang'och Download 5.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|