Tanlangan asarlar
Download 5.46 Mb. Pdf ko'rish
|
|
ketisholmadi; hamma narsa avvalgiday: hamon ovchilar avvalgiday xavfli, om onat dengiz to 'lq in la rid a yuri- shibdi, hamon o ldinda nima kutayotgani noaniq, hamon borliqni quyuq zulm at c h u lg 'a b olgan. F a q a t shiddat bilan ketayotgan qayiq yana allaqancha joygacha suzib bordi-da, oxiri bir yerda aylanib t o 'x t a b qoldi... S hunaqa oshiqib haydashning nima keragi bor edi? Bu bilan biron narsaga erishishdimi? Nima foyda k o 'rish d i? M abodo bir jo y d a turish g an id a nima b o 'la r d i? A lbatta, hech narsa bo'lmasdi. Q ayiqdagi har bir odam chamasi shular h aqida o 'y la r edi. Shu payt O 'r x o n oqsoqol tilg a kirdi: - Endi quloq solinglar, - dedi u vazminlik bilan, chamasi o'zini koyitm aslikka h arak at qilib, chunki u ikki kundan beri hech nima yemadi ham, ichmadi ham. - Ehtimol, bu tum an hali-beri tarqam as. O d a td a shunday yillar, shunday voqealar b o 'lib turadi. Buni o'zlaringiz ham bilasiz, dengiz ustida tu m a n yetti, sak- kiz kunlab, b a ’zida o 'n kun lab tu rib qoladi. M u ddati 410
kelm aguncha kasal tuzalmas, deganlariday tu m a n dengiz ustidan jilm ay qoladi. Bu m ud d at qachon keladi, buni hech kim bilolmaydi. Agar bu tu m a n ham shuning singari tez orada tarqam aydiganlaridan bo'lsa, unda holimiz ne kechadi? Qoq baliq ham j u d a oz qoldi, suv b o'lm aganda n keyin, uning kimga ham hojati bor. Su- vimiz bo'lsa, mana! - chol shunday deb, bochkachani chayqatdi. Chamasi, bochkacha tagida bir, bir yarim hovuch suv qolgan edi, xolos. Hech kim dan sado chiqmadi. Chol ham jim ib qol di. U n in g nima demoqchi ekanligini ham m a tushunib tu rardi: bundan buyog'iga kuniga fa q at bir marta, o 'shandayam ch o'm ichning yuqini ichish kerak. S hun day q ilganda iloji boricha uzoq chidash, tum an balosini yengish, unga bardosh berish mumkin, deb o'ylashardi. Havo ochilib, yulduzlar chiqib yo quyosh charaqlab k et sa m arra bizniki, deb o'ylashardi. Zora baxtlari chopib, havo ochilib ketsa, zora yergacha yetib olishsa! Aslida ham shunday qilmasa bo'lm asdi. Boshqa
ilojlari y o 'q edi ham! Lekin aytishga oson - odam qa- chongacha chidashi m um kin? Goho uydagi gap ko'c haga t o 'g 'r i kelmaydi, xayol boshqa, hayot boshqa deganday. Azobda qolgan barcha odam lar hoziroq suv ichishni, cho'mich yuqidamas, to 'y ib , qonib
ichishni xohlar
edilar. Bu m udhish ahvoldan qutulish m ushkulligini O 'r x o n bobo tushunardi va shuning uchun ham u boshqalardan k o 'ra ko'proq iztirob chekardi. Chol ham m aning ko'zi oldida qurib, so 'lib borardi. Ikki bir d ardning zo'rligidan qat-q a t ajin bosgan yuzi qorayib, b a tta r burishib bo rardi. Yoshlanib turgan ko'z larida zo'riqish va sarosima- lik alom atlari aks etardi - bunday iztiroblarga bardosh berish chol uchun ju d a o g 'ir edi. Lekin q urib qolgan darax tn i faqat tomiri z o 'r g 'a tu t ib tu rg an d a y chol o'zini oxirigacha mardona tu ta rd i. Ammo bu hoi uzoq davom etishi mumkin emasdi. O d a m la rn in g falokatdan q u tu lib qolishi uchun zarracha aham iyatli bo'lgan gapni ham aytib qolish kerak edi. - O 'ylashim cha, - so'z ida davom etdi O 'r x o n oq- 411
soqol. - Наг lahza d iq q at bilan atrofga nazar tashlab, havodan k o ‘z uzmay turish kerak - to 's a td a n a g u k u k 1 o 't i b qolishi mumkin. B unday tum an paytida dengiz us tid an fa q at agukuk uchib o ‘t a oladi. Mabodo, biz biror orol bilan yerning o ralig'ida qolgan bo'lsak , qushning uchishidan y o'lni bilib olishimiz mumkin. Q a n d a y qush b o 'lsa ham dengiz ustidan fa q at t o 'g 'r ig a q arab uchadi. Agukuk ham xuddi shunday. - M abodo biz orol bilan yerning o ra lig 'id a bo'lm asak- chi? - g 'a m g in so'radi M ilxun, hamon boshini quyi solganicha. - U n d a yerni ko'rolm aymiz, - dedi bosiqlik bilan O 'r x o n bobo. Kirisk aniqlashga intildi. Nega endi agukuk dengiz tepasidan uchadi? Bunaqa olis joydan uchish qushga zarur keptim i? Ammo undan a w a l xuddi shu fikrni M ilxun aytib qoldi. - Mabodo agukuk bizning tepamizdan uchib o 'tishni unu tib , boshqa tom ondan uchib o 'tish n i xohlab q o l gan bo'lsa-chi, atk ich x ? U nda nima qilamiz? - dedi u m a ’yuslanib, istehzo bilan. - U n d a yerni ko'rolmaymiz, - dedi y ana bamayli- xo tir O 'r x o n bobo. - Demak, ko'rolmaymiz! - hayron b o 'lib g'azablandi M ilxun. -
Unaqasigayam, bunaqasigayam ko'rolm as ekanmiz-da! U nday b o 'lsa biz bu yerda nega o'tirib m iz ? - g'a zabi toshib g 'o 'ld ira d i u va birdan qah-qah urib k ulib yubordi, s o 'n g y ana dami ichiga tushib ketdi. H am m aning yuragi orqasiga to rtib ketdi. Nima qilishni bilmay, su k u t saqlar edilar. Shu orada M ilxunning boshiga bir fikr kelib qoldi. U kafti bilan eshkakning tagiga bir urib, tirgagi- dan chiqarib yubordi. Keyin nima u chundir qayiqning burniga chiqib, qaddini g 'o z tu tib , eshkakni langar qilib tu rib oldi. Hech kim unga hech narsa demadi. U ham hech kimga e ’tib o r bermadi. - Ey, qanjiq! - g'a zab bilan baqirdi u eshkakni 1
q u t b b o y q u s h i. 412
k o 'ta rg a n ic h a tum an zulmati tom onga ta h d id solib. - Ey, sham ollar Shomoni! Eshityapsanm i? Agar sen qanjiq itn in g o ‘ligi bo'lm ay, sham ollarning egasi bo'lsang, qani sening shamol hiring! Yoki iningda o 'lib qoldingmi, q a n jiq?! Yo seni har tarafdan a y g 'ir la r o 'r a b olgan bo'lsa, qay biriga orqa o'girishni bilmay qoldingmi? Hammasi- ga bir-bir o rqa o'g irib, chaqishib qoldingmi? Shuning uchun ham shamol k o 'tarish g a qurbing yetm ayaptim i? Yoki bo'lm asa biz bu yerda, o 'ra n in g ichiga tushib qolgandek tum an ichida, halokat ostida qolib ketga- nimizni bilmaysanmi, q an jiq ? Yo oramizda yosh bola borligini bilmaysanmi? Bolaning suv ichgisi kelyapti, suv, tu shunyapsanm i? Senga aytyapm an, oramizda yosh bola bor, u birinchi m arta dengizga chiqqan! - Sen- chi, sen bo'lsang bizlardan qasdingni olyapsan. Axir, bu nomardlik-ku! Agar sen ty u len tezagi bo'lm ay, sham ollar egasi bo'lsang, javob ber! Sham ollaringni yubor! E shit yapsanmi? T um anlaringni dum ingga qistirib olib ket! Eshityapsanmi a ytganla rim ni? Bo'roningni yubor, q a n jiq, eng d ahshatli b o 'ro n in g - Tlangilani yubor, qanjiq, senga aytyapman! Mayli, b o 'ron qayig'imizni ag'darsin, t o 'lq in la rg a g 'a r q b o 'lib ketaylik, iflos, qanjiq! E shit yapsanmi, senga aytyapman! T uf senga, ablah! Pahmoq soqolingga tupurdim ! Agar sham ollarning egasi bo'lsang, bo'roningni yubor, bizni dengizga c h o 'k tir, agar shunday qilmasang, g 'i r t qanjiq ekansan! Men ham ayg'irm an, yana b itta ay g 'ir. F a q a t men seni... istamayman, mana senga, mana senga, mana, mana, kesib ol, mana, kesib ol deyapman, ol! M ilxun sham ollar Shomonini m ana shunday shaloq so'zlar bilan so 'k a boshladi. A llaqayoqlarga berkinib ol gan Shomon o'z ining q o'l ostidagi sham ollarni qayoqlar- g a d ir berkitib tashlaganga o'xshardi. M ilxun shu tarzda yana ancha m ahalgacha to m o g 'i xirillab, holdan toygun- cha sham ollar xo'jasini ham tah q irlab , ham haqoratlab, y ana yalinib qichqirardi. S o 'n g u eshkakni zarb bilan dengizga uloqtirib yubordi, o'z in in g doimiy o 'r n ig a kelib o 'tird i va yuzini q o 'lla ri bilan to 's ib , h o'ngrab, o 'k irib y ig 'la b yubordi. 413
Hamm a chorasiz jim qotgan edi, M ilxun b o 'lsa hiqillab y ig 'lab , kenjatoylarining nomini aytib baqirardi. Erkak kishining yig'laganini ilgari k o'rm agan va q o 'rq u v d a n titrab -q a q sh ab o 'tirg a n Kirisk esa ko'zlarida yosh O 'r x o n boboga m urojaat qildi: - Atkichx! O , atkichx!.. U nega b unday qiladi? Nega y ig 'la y a p ti? - Q o 'rq m a , - tasalli berdi chol bolaning qo 'llarin i m ahkam qisib. - Hozir o 'tib ketadi. Hozir bas qiladi. Sen buni o'ylam a. Buning senga daxli yo 'q . Hozir o 'tib ketadi. C h indan ham M ilxun asta-sekin tinch ib qoldi. Lekin hamon qo'llarin i yuzidan olmas, hamon yelkalari silki- nib, x o 'rsinib-xo'rsinib qo'yardi. Emrayin qayiqni suvda qalqib yurgan eshkak tom on ohista yaqinlashtirdi, uni olib, y ana joyiga, tirgagiga o 'r n a tib qo'ydi. - O 'zingni bos, uka, - dedi u M ilxunni yup atib . - G aping t o 'g 'r i, tu m a n d a azob to rtg a n d a n b o 'ro n d a q o l gan afzal. Lekin hali biroz sabr qilib turaylik. Balki havo ochilib ketar. Ilojimiz qancha... M ilxun javob bermadi, uning boshi tobora egilib borar, oldiga qarashga qo 'rq ad ig an jin n id a y bukchayib olgandi. Tum an esa hamon pinagini buzmas, okean uzra muallaq tu r ib qolgan, olam dong qotib qolgan buyuk bir zulm at ichida yo 'q o lg an edi. Q ilt etgan shamol, biron-bir o'zgarish y o 'q edi. M ilxun sham ollar Shomoni- ga qanchalar yalinib-yolvorib, uni qanc halar qarg 'ab , h aqorat qilgan b o 'lsa ham u parvo qilmas, g o'yo k o 'r va karday edi. Sham ollar egasining jahliyam chiqmas, qim ir ham etmas, bo'ronniyam chaqirmas edi... Emrayin b ir joyda tu r ib qolmaslik uchun o'z ining oldidagi bir j u f t eshkakni eshib tu rar, qayiq sirpangan- day, sezilar-sezilmas jilib borardi. O 'r x o n indamas, u o'z o 'ylariga g 'a r q bo'lg an d i, ehtim ol, u yana, ehtim ol, oxirgi m arta o'z ining Suv parisini o 'y lay o tg an d ir? Q a riyaning noxush o 'y larin i Kirisk b o 'lib yubordi. - Atkichx, atkichx, a gukuklar nega orollarga qarab uchishadi? - ohista so'radi u. - Darvoqe, shuni aytish esimdan chiqibdi. Bunday 414
qalin tum an tushgan vaq tlard a dengiz ustida fa q at agu- kuklari ucha olishadi. U orollarga o 'lja a x ta rib boradi, goho tyulen n in g ja jji bolasini olib qochadi. Agukuk- larning ko'zi shunaqangi o 'tk irk i, u tun d ay am , yarim kechadayam xuddi kunduzgiday ko'raveradi. Shuning uchun ham uni b o y o 'g 'li deyishadi-da. A gukuk eng kuchlisi va eng kattasi bo'ladi. - Q aniydi meniyam ko'zim o'sh a n aq a bo'lsa, -
lablari q uruqsha b shivirlardi Kirisk. - Hozir, shu topda qaysi tara fg a suzish kerakligini bilib olardim, keyin yerga tezda yetib olardik-da, rosa suv ichardik, icha- verardik... Meniyam shunaqangi ko'zim b o'lganidaydi... - Eh, - xo'rsindi bobo, - har kimsaning faqat o'z ko'zi bor. Yana oraga jim lik c h o'kdi. Ancha v a q td a n keyin O 'r x o n oqsoqol haligi suhbatni davom e ttirganda y, bo laning yuziga q arab gapirdi: - H am m adan ham senga qiyin bo 'ld i, to 'g 'r im i? Lekin sen sabr qil. Shu qiyinchilikka bardosh bersang, ulu ovchi bo'lasan. Sabr qil, qarog'im , suvni o'ylam a, boshqa narsalarni o 'ylagin. Suvni o'ylam a. Kirisk bu gapga ko'n ib , suvni o'ylam aslikka tirishdi. Biroq foydasi bo'lm adi. U harchand suvni o'ylam slikka urinsayam, b a tta r tashnaligi kuchayib borardi. Ochlik ham qiynardi. O c hlikdan ko'ngli ozib, ko'zi tin a bosh ladi. K o'ngli ozganidan, u ham M ilxunga o'xshab, d u n yoni boshiga k o 'ta r ib baqirgisi kelardi. Bu kun shu ta riq a o 'td i. H a r lahza havo ochilishini kutishdi, olisdan to 'l q i n la r shovqini eshitilib, shabada q o 'z g 'alib , tum anni olamning narigi chekkasiga haydab ketarm ikin, yo'lim iz ochilarmikin, deb har doim umidvor bo'lishdi. Ammo dengiz uzra odamni y u tib yuborgudek jim jitlik , balo-qazoday s u k u n at hukm ron edi. H a r za- mon, har lahza cheksiz tashnalik kuchayganidan odam larning ko'zlari tinib, boshlari aylana boshladi. Bu ju d a d ah sh a tli edi: cheksiz okean o 'r ta s id a turib, bir tomchi suvga zor edilar. Kech kirganda M ilxunning ahvoli yana og'irlashdi. U butu n lay gapirmas, ko'zlarida hech qanday m a ’no 415
y o 'q edi. Tom og'ini h o 'lla b olsin deb unga jindak- kina suv quyib berishdi. Kiriskning cho'm ichga qarab m o 'ltir a b turganini k o 'rib , O 'r x o n bobo ungayam oz gina suv quyib berishdan o'zini tiyolm adi. Keyin Em- rayingayam quyishga t o 'g 'r i keldi. O 'z i esa biror tomchi ichmadi. O 'r x o n bobo ozgina suvi qolgan bochkachani o 'rin d iq ostiga q o'yga ch, uzoq v aqtgac ha qim ir etm ay o 'tir ib qoldi. Bu safar uning boqishlari o 't k i r va tiniq, endi bu dunyoning ikir-chikirlariga aloqasi bo'lm agan yuksak o'y larg a s h o 'n g 'ig a n ic h a o 'tira rd i; hech qanaqa tashnalikni, hech qan a q a boshqa biror-bir narsani sez- mas, o'ylam as edi. G o'yo yolg'iz lochin qoyada q o 'n ib tu rganda y, u qayiq oldida jim , viqor bilan o 'tira r d i. U bundan buyon nima qilishini bilar, shuning uchun oxirgi lahzalarda, um rida qiladigan oxirgi ishi oldidan qolgan bor kuchini, irodasini ja m la b olgandi. Avji shu tobda tam aki trubkasi yetishmasdi. Chol oxirgi m arta Suv pa- risi to 'g 'r is id a o'ylab, tam aki tu ta tm o q c h i edi... Q a y d a su zib yurarsan, ey, B u y u k O n a baliq? O 'r x o n o'z ining kimligini bilar, so'nggi b o 's a g 'a oldida o'zining qanchalik kuch-quvvatga, qadr-qim m atga ega ekanligini yaxshi his qilardi. F a q a t birgina narsa, u ham bo'lsa sovuqdan k o 'k a rib ketgan Kiriskning keyingi ku n lard a hadeb cholning pinjiga yopishib olib, uning himoyasiga, g 'a m x o 'rlig ig a m uhtojligi O 'r x o n n in g o'ylagan xayollarini am alga oshirishdan tiyib tu rard i. U bolaga ich-ichidan achinardi. Ammo xuddi fa q at bola uchungina shunday qilishi zarur edi... O 'r x o n oqsoqol um rining ju d a uzoqqa cho'zilgan, g 'a m -g'ussaga to 'lib-toshgan oxirgi ko'ngilsiz kuni shun day o 'td i... Oqshom c h o'kdi. Y ana bir tu n boshlandi. Lekin bu tu n ham ob-havo zarracha o'z garm adi. Dengiz ustidagi tum an avvalgiday parvoyi falak, dong qo tib qolgandi. Borliqni yana b o 'g 'iq oqshom zulmati bosdi. Ketidan aql bovar qilmaydigan d a ra ja d a uzun, chidab b o'lm as d arajad a qorong'i, dahshatli tu n bosh landi. Lekin qaniydi tu n o ralig'ida shamol tursa, mayli, 416
b o 'ron tursa, to 'fo n b o 'lsa ham mayliydi, ishqilib, havo ochilib, osmonda y u lduzlar ko 'rin a qolsa! Lekin tu n d a zarracha o'z garish alom ati, suvda birorta to 'lq in , havoda birorta epkin y o 'q edi - borliq cheksiz sukunatga, chek siz zulm atga c h u lg 'a n g a n edi. Cheksiz zulm at q o 'y n id a adashib qolgan yolg'iz qayiq va undagi azob-uqubatdan, ochlikdan, tash n alik d an tinka-madori qurigan odam lar tum an ichida pista p o 'c h o g 'id ay bir joyda aylanishar, n o m a ’lum qism at va umidsizlik changalidan chiqolmas edilar... Kirisk qachon u xlab qolganini eslayolmadi. Ammo uyqu elitguncha chidab bo'lm as tash n alik d an ko'ngli ozib, uzoq azoblandi. Nazarida uni tirik o 'lik ahvoliga solib q o 'y g a n tashnalik azoblarining so'n gi y o 'q edi. F a q a t suv b o 'lsa bas - boshqa hech narsa kerak emas! O chlik azobi borgan sari ich-ichiga singib, xiralashib, yo'q olib, sezilmay ketgandi, tashnalik azobi esa, ak sincha, tobora y urak-bag'rini o 'r ta b , tobora kuchayib borardi. Tashnalik azobini hech narsa bilan yengib bo'lmasdi. Kirisk g o 'd a k lik ch o g 'la rid a bir m arta o g 'ir kasal bo 'lib , isitmadan kuyib yonib yotganida ham shunaqa ahvolga tushgani, ichi yonib, suv so'ragani yodiga tushdi. Onasi qoshidan bir qadam ham jilm ay, parvona bo'lib, yonib tu rg a n peshonasiga ho'l la tta bosib, hech kimga bildirmay y ig 'la b o lar va allanim alar deb shivir- lar edi. S ham chiroqning g'ira-shira s h u ’lasida onasining tashvishli yuzi arang k o 'rin a rd i. O tasi y o 'q , u dengizga, ovga ketgandi. O 's h a n d a Kirisk faqat suv ichishni va otasining tezroq kelishini xohlardi. Ammo ikkala istagi ham am alga oshmasdi. O tasi uzoqda edi, onasi bo'lsa suv ichirmasdi. Suv ichishing aslo mumkin emas, de- yardi u. Onasi bolaning qaqragan lablariga ho'l la tta bosar, am mo bu tashnalikni faqat b ir lahzaga qondirar- di, xolos. Sal o 'tm a y , yana tash n alik kuchayib, chidab bo'lm as qiynoqqa solardi. Onasi yalinib-yolvorib, uni suv ichishdan tiyar edi. Tashnalikka chidasang, kasallik sendan qochadi, deb tu shuntirardi. 14 -
2641
4 1 7 - C h id ab tu r, jonim! - derdi u. - Ertalabgacha yaxshi b o 'lib qolasan. Ichingda: « K o 'k sichqoncha, suv bergin», deb qaytaraver. Ana, o'zing ko'rasan yaxshi b o 'lib qolganingni. S o'ra, jonim, k o 'k sichqondan suv so'ra, sichqon a lb a tta yugurib keladi, a lb a tta senga suv beradi... F aqat yaxshilab so'ra... Shu kecha, bola tashnalik bilan olishib, duo o 'q ib chiqdi, k o 'k sichqon y ugurib kelishini, suv keltirishini kutdi. U tinm ay shivirlab, k o 'k sichqonga yalinib- yolvordi: «K o'k sichqon, suv bergin! K o 'k sichqon, suv bergin!» B utun tu n alangayi otash b o 'lib alahsirab chiqdi. Hamon: «K o'k sichqoncha, suv bergin!». K o'k sichqon tezda kela qolmasdi. U ham: « k o 'k sichqoncha suv bergin!» - deb y ig 'la b yalvorishni qo'ym asdi. Ni hoyat k o 'k sichqon y u g u rib keldi. K o'k sichqon salqin o 'rm o n d a j i lg 'a uzra choshgoh p ay tid a g 'ir - g 'ir esadigan sarin у el day yoqimli va elas-elas k o'rina rdi. Uni ko'rish qiyin, u tiniq osmonday k o 'm -k o 'k , kapalakday uchqur, tu tq ic h bermas edi. K o'k sichqon k apalakday uchib, yumshoq yungini bolaning yuziga, bo'y niga, badanlariga tegizib, huzur baxsh etardi. Chamasi, k o 'k sichqon Kiriskka suv berdi shekilli, u huzur qilib, uzoq vaqt, to 'y g u n ich a ichaverdi; suv esa kelaverdi, kelaverdi, va- qirlab toshdi, uni boshigacha ko'm ib yubordi... U ertasiga joni orom topib, garchi o'zini ancha oldirib qo 'y g a n b o 'lsa ham ruhi ancha tetik b o 'lib tur- di. S hundan keyin bola suv beruvchi sichqonni, o'sha kechasi, jo n talvasasida y otganda suv keltirib uni sog 'a y tirg a n k o 'k sichqonni uzoq vaqtgacha xotiridan chiqarm adi... Mana, hozir ham, bola qayiqda tash n alik d an ichi kuyib-yonib borarkan, o 'sh a k o 'k sichqonni esladi. Q a niydi o'sha k o 'k sichqon yana paydo b o 'lib qolsa! Shu zahoti bola yurakni zirqiratuvchi bir sog'inch va dard bilan onasini esladi, o g 'ir d am larda joniga ora kirib, tashnalikdan xalos etuvchi o 'sh a k o 'k sichqonni yodiga solgan onasini esladi. U ahvoli og'irlashib, nafas olol- may qolgan paytida qoshida tonggacha o 'tir ib chiqqan onasini eslab o 'k in d i. O 's h a p ay td a bola atro fid a parvona 418
b o 'lib jon-u jahonini berishga tayyor turgan onasining qalbi qanc halar m ehr-m uhabbatga va dard-alam ga to 'lib - toshganligini aytmaysizmi. Hozir onasining ahvoli ne kechdiykin? Dengiz bo'y iga kelib, ularni kutayotgandir, y ig 'la b b zlay o tg an d ir? .. Dengiz esa baribir unga hech narsa aytolm aydi. Hech kim unga yordam berolm aydi, hech kim dardini aritolm aydi. F a q a t ayollar bilan bo- lalargina hanuzgacha O la p a r qoyasining yo n b ag 'irla rid a g ulx an yoqib, onasiga dalda berishayotgandir? Shoyad, to 's a td a n b ax t kulib boqsa, shoyad dengizda dom-darak- siz ketg an la r birdaniga q irg 'o q d a paydo b o 'lib qolishsa, Download 5.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|