Tarix o’tmishning ko’zgusi

Lotin Amerikasi 
mamlakatlarining yarim 
mustamlakaga aylantirilishi 

---

- 89 - 
Lotin Amerikasi xalqlari xorijiy kompaniyalarning tazyiqiga qarshi ozodlik va 
mustaqillik uchun muntazam kurash olib bordilar. Bu kurashda demokratik xususiyatga 
ega Meksika inqilobi yirik hodisa bo'ldi. U 7 yil (1910-1917) davom etdi va mustaqil 
Meksika respublikasining e'lon qilinishi bilan tugadi. Meksika inqilobi qit'ada ozodlik 
harakatlari silsilasining boshlanishiga turtki berdi va ular Lotin Amerikasi 
mamlakatlarining 
yirik 
davlatlarga 
qaramligi 
zaiflashib, 
mustaqilliklari 
mustahkamlanishiga olib keldi. 
Birinchi jahon urushi qit'ada iqtisodiyotning 
o'sishiga imkon yaratdi. Yevropa tayyor 
mahsulotlari importining qisqarishi bu yerda 
qayta ishlash sanoatining rivojlanishiga turtki berdi. Peru, Kolumbiya, Venesuela, 
Kuba va boshqa mamlakatlarda olinayotgan foydali qazilmalar hajmi ko'paydi, qishloq 
xo'jalik xom ashyosini ishlab chiqarish va tashqi savdo hajmlari ham oshdi. Shu bilan 
birga milliy burjuaziya va milliy ishchilar sinfi, o'rta va mayda savdogarlar tabaqasi 
ham o'sdi. 
Biroq, Birinchi jahon urushidan so'ng yirik davlatlarning Lotin Amerikasidagi 
ekspansiyasi yanada kuchaydi. Shu bilan bir vaqtda jahon bozorida Lotin Amerikasi 
mollari (oziq-ovqat mahsulotlari, qahva, selitra, mis, neft)ga bo'lgan talab kamaydi. Bu 
qit'adagi 
qator 
mamlakatlarning 
iqtisodiy 
ahvoliga 
salbiy 
ta'sir 
qildi. 
Mehnatkashlarning turmush darajasi keskin pasaydi. 
Birinchi jahon urushi tugashi bilan Lotin Amerikasi mamlakatlari hayotida 
keskin o'zgarishlar sodir bo'ldi. Bu eng avvalo ijtimoiy nizolarning keskinlashishida 
aks etdi. Qit'adagi barcha mamlakatlarda ishchilarning yirik ish tashlashlari, 
dehqonlarning qo'zg'olonlari, talaba va ziyolilarning inqilobiy namoyishlari bo'lib o'tdi. 
Ular ta'lim tizimini isloh qilish, siyosiy hayotni demokratlashtirish, agrar islohotlarni 
amalga oshirishni talab qildilar. Inqilobiy harakat to'lqinida eski kasaba uyushmalari 
markazlari mustahkamlandi, ulkan mehnatkash ommani birlashtirgan yangi kasaba 
uyushmalari vujudga keldi. Lotin Amerikasi mamlakatlarining hukmron doiralari ayrim 
yon berishlarga borishga va islohotlarni o'tkazishga majbur bo'ldilar. Deyarli barcha 
mamlakatlarda sakkiz soatli ish kuni, yakshanbada dam olish, ijtimoiy sug'urta va shu 
kabilar joriy qilindi. 
Qit'adagi mamlakatlarning iqtisodiy va ijtimoiy qiyinchiliklaridan foydalangan 
yirik davlatlar ularning iqtisodiyotiga faol aralashishga kirishdilar. 20-yillarga qadar 
Lotin Amerikasiga sarmoya joylashtirish borasida Angliya birinchi o'rinda turardi. 
Biroq, 20-yillar oxiriga borib AQSH bu borada Angliyani ancha chetga surdi. 30-yillar 
oxiriga borib esa yirik AQSH kompaniyajari bu yerda hal qiluvchi mavqeni qo'lga 
kiritdilar. AQSH elektr stansiyalari, temir yo'llar, pochta, telegraf, neft va tog'-kon 
sanoatini o'z nazorati ostiga oldi. 
Xorijiy sarmoyaning tazyiqi Lotin Amerikasi jamiyati ijtimoiy-iqtisodiy 
tizimining konservatsiyalanishi va jahon ijtimoiy taraqqiyoti darajasidan ortda 
qolishiga olib keldi. 20-yillarda iqtisodiy faol aholining 66%i qishloq xo'jaligida ishlab, 
faqat 14%igina ishlab chiqarishda band etilgan edi. Xorijiy sarmoyaning tazyiqi bu 
yerda yaratiluvchi boyliklarning asosiy qismi chet elga chiqib ketishiga imkon 
yaratardi.