Tarixi muhammadiy

KINDA QABILASINING ELCHILARI 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
295
Kinda qabila boshchilaridan sakson kishi saylanib elchilikka keldilar. Bularning raislari 
ersa Ash’as ibn Qays degan kishi edi. YOshi kichik bo‘lsa ham aqli, axloqi bo‘lganlikdan 
mundog‘ oliy riyosatga ega bo‘ldi. Rasululloh huzurlariga kirish oldida o‘zlariga ziynat 
berishib, soch-soqollarini taradilar. Ipaklik kiyimlar kiyishib, so‘ngra Rasululloh 
huzurlariga kirishdilar. 
Islomdan ilgarigi arablar odatlaricha Rasulullohga ko‘zlari tushishi bilan «Abaytalla’n» 
deb salom berishdi. Johiliyat zamonidagi arablar podsholari oldiga kirishganda shunday 
salom berishur edi. Shuning uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: 
— Men podsho emas, Abdulloh o‘g‘li Muhammad Abul Qosim erurman, — dedilar. 
So‘ngra ular: 
— Ey Abul Qosim, biz seni sinamoq uchun ko‘nglimizda bir narsa yashirib keldik. Agar 
sen payg‘ambar bo‘lsang, shu yashirgan narsamiz nimadur, topgil, — dedilar. 
Bu yashirganlari ersa, saryoqqa ko‘mgan chigirtka ko‘zi erdi. Arablar g‘aybdan 
gapiruvchi kohinlarini shunday qilib sinar edilar. 
Anda Rasululloh: 
— Subhonalloh, munday ishlar kohinlarga qilinur edi. Kohinlar, folchilarga 
ishonuvchilarga Alloh taolo do‘zaxda azob bergay, — dedilar. 
Anda ular aytdi: 
— Andog‘ ersa sizning payg‘ambarligingizni qaydan bilurmiz? 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yerdan bir changal mayda tosh olib: 
— Mana bular menim payg‘ambarligimga guvohlik berurlar, — deyishlari bilan mayda 
toshlar tilga kirib, tasbeh aytgali turishdi. «Subhonalloh» sadosini ko‘targan toshlar 
tovushini elchilar eshitgach, barchalari shahodat aytishib iymon keltirdilar. 
Alar: 
— Endi aniq bildik, siz Allohning haq Payg‘ambari ekansiz, — dedilar ersa, Rasululloh 
aytdilar: 
— Meni Alloh taolo butun dunYo xalqiga elchi qilib yubordi, O‘zini tanitgali, Islom dinini 
yer ustiga tarqatgali keldim. Yana Alloh taolo Qur’on otliq menga bir kitob yubordi, uni 
olam ahliga o‘rgatgali meni yubordi. Bu kitobning oldi-orqasi, osti-usti butunlay haqliq 
bilan o‘ralmishdur, — dedilar. 
So‘ngra ular Rasulullohdan Qur’on so‘zini anglagach, besh-o‘n oyat undan o‘qib 
berishlarini so‘radilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Vas-saffoti surasini boshlab 
tilovat qildilar. «Varabbul-mashoriq» oyatiga kelganlarida to‘xtab qoldilar, muborak 
ko‘zlaridan yosh oqqali turdi, soqollari xo‘l bo‘ldi. Muni ko‘rishib ular: 
— Yo Rasululloh, sizni yubormish Rabbingizning qo‘rqinchisidan yig‘laydursizmi? — 
dedilar. 
Anda Rasululloh: 
— Ha, shundoqdur. Bir to‘g‘ri yo‘l uzra turg‘izib, xalqqa meni payg‘ambar qildi. Qilich 
damida tururman, qilchalik bu yo‘ldan chetga chekinsam, halok bo‘lurman, — dedilar. 
So‘ngra bularning raislari Ash’as ibn Qaysdan: 
— Necha o‘g‘ling bor? — deb so‘radilar. 
— Yo Rasulalloh, shu safar yo‘lga chiqayotganimda yangidan bir o‘g‘il tug‘ildi. Yetti 
o‘g‘lim bo‘lsa edi, koshki, — dedi. 
Anda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: 
— «Innahum lamujbinatun mubqilatun muhzinatun va innahum qurratul-ayni va 
samaratul fuodi», ya’ni «Bolalar botir otalarni qo‘rqoq qilurlar. Saxiy otalarni baxil 
qilurlar. Quvonchlik otalarni qayg‘ulik qilurlar. Shundog‘ bo‘lsalar ham ko‘zlar quvonchisi, 
ko‘ngillar mevasi erurlar».  

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
296
AZDI SHANU’A QABILASINING ELCHILARI 
Azdi Shanu’a qabilasidan bir jamoa kishilar elchi bo‘lishib, Madinaga kelishdi. Bularning 
raislari ersa Surad ibn Abdulloh nomli bir kishi edi. Rasulullohni ko‘rishlari bilanoq 
ko‘ngillari Islomga moyil bo‘lib, barchalari iymon keltirdilar. Rasululloh ko‘rdilarkim, 
bularning raislari fazl-sharafga ega bo‘lib, har ishga yararlik ekandur. Qavmining 
musulmonlariga uni amir qilib, Islomga kirmagan Yaman qabilalari bilan jihod qilmoqqa 
buyurdilar. Shu bilan o‘z yurtiga qaytgandan so‘ngra u yerlik musulmonlardan bir 
qo‘shin askar tayyorlab, jihod niyati bilan chiqdi. 
Jurash degan bir shaharga kelib Islomga taklif qildi ersa, qabul qilmagach, ularni qamal 
qildilar. Bu urush bir oyga cho‘zilib, har ikki tomondan anchagina odam chiqimga 
uchradilar. 
Shahar aylanasi qalin qo‘rg‘onlik, kuchlik qopqalik, eng tepalik joy bo‘lgani uchun uni 
olish musulmonlarga og‘irlashdi. Qal’abuzar jabduqlari yo‘qligidan dushmanni 
qo‘rg‘ondan chiqarmoq arg‘asida o‘zlarini ularga qochgan bo‘lib ko‘rsatdilar. Bularni 
qochdi deyishib qal’adan chiqib orqadan quvlashganicha Shukur degan tog‘ga 
yetganlarida musulmonlar qaytarma hujumga o‘tib, dushmanlaridan ko‘p kishini 
o‘ldirdilar. Qolganlarini ersa asir oldilar. 
Urush boshlanmasdan ilgari shu shahar xalqi Madina xabarini bilib kelmak uchun ikki 
kishi yubormish edi. Ular kelib, Rasululloh bilan ko‘rishdilar. Bularning Madinaga birinchi 
yo‘l kelishlari edi. Ko‘rishib bo‘lishlari bilan: 
— Shukur degan tog‘ni bilganinglar bormi, qay yerda bo‘lur? — deb sahobalardan 
so‘radilar. 
U ikki kishi bu so‘zni anglagach, darhol turishib: 
— Yo Rasulalloh, u bizning yerimizdur. U joyda nima ish bo‘ldi? — dedilar. 
Rasululloh bo‘lgan voqeani, ularning qirilganini aytib berdilar ersa, anglashlari hamon u 
ikkovi to‘xtovsiz yurishib o‘z ellariga kelishdi. Qarasalar xuddi Rasululloh aytgandek ish 
bo‘lmishdur. U shahar xalqi bu so‘zni anglashib ko‘ngillari Islomga moyil bo‘ldi. 
Madinaga qaytadan elchilar yuborishib, hammalari iymon keltirdilar. 
So‘ngra Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u shahar atrofidagi yerlarni o‘zlariga ko‘ruq 
qilib berdilar. 
HIMYAR PODSHOSI ELCHILARI 
Yaman viloyatida yashaydigan katta bir qabila bor edi. Uning podshosi Horis ibn 
Abdukulol ko‘rishmay turuboq Islom dinini qabul qildi. So‘ngra o‘zining musulmon 
bo‘lg‘onligini bildirib, Rasulullohga elchi yubordi. Elchi qo‘liga noma yozib bermish edi. 
Madinaga kelgach, Rasululloh bilan ko‘rishib nomani topshirdi. O‘qib ko‘rgach, shunday 
keng bir o‘lka podshosi boshliq butun xalqi bilan Islom dinini qabul qilganligi uchun 
Allohga hamdu sano aytdilar. So‘ngra ularning nomlariga shu mazmunda javob yozdilar: 
«Bismillahir rohmanir rohiym. 
Allohning elchisi Muhammaddan Horis ibn Kulolga va Maofir va Hamdon qabilalariga 
salom. Ulug‘ Allohga hamdu sano aytgandan keyin shulki, Tabuk g‘azotidan qaytgan 
kunlarimizda sizlarning yubormish elchilaringiz Madinaga kelishdi. Ular bilan ko‘rishib, 
yozgan nomalaringizni o‘qidik. U yoqda bo‘lgan butun xabarlarni keltirdilar. Hidoyat 
topib Islom dinini qabul qilganlaringizni anglab, Allohga hamdu sano aytdik. Endigi ish 
ersa, Allohga va aning Payg‘ambariga har ishda itoat qilursiz. Har kuni besh vaqt 
namozni o‘z vaqti bilan ado qilursiz. Boy kishilarning zakot berishlari farzdur. Zakotni 
chala bermasdan tugal bergaylar. Muhammad ersa Allohning yuborgan Payg‘ambaridur. 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
297
Boy-kambag‘al demay barcha mo’minlarni do‘st tutadur. Zakot—sadaqa yemoq 
Muhammadga va uning oilalariga halol emasdur. Zakot, sadaqani boy musulmonlardan 
olurmiz va ularni kambag‘al, faqir, miskin, muhtoj musulmonlarga berurmiz. Allohning 
amri shudir. 
Musulmonlardan yig‘ilgan zakot, sadaqalarni, boshqalardan olingan oliq-soliqlarni biz 
tomondan yuborilmish kishilarga topshiringlar. Bularning raislari ersa Mu’oz ibn 
Jabaldur. Bu kishi sizlardan rozi bo‘lib qaytsin. Assalomu alaykum va rohmatullohi va 
barokatuh». 
FARVA IBN AMRUL-JUZOMIY ELCHISI 
Bu kishi ersa Rum podshosi Qaysar tarafidan Shom o‘lkasidagi arablar ustiga qo‘yilgan 
ulug‘ amirlarning birisi edi. 
Rasulullohni ko‘rmasdan turib iymon keltirib, buni bildirish uchun elchi yubormish edi. 
Bir ot, bir xachir, bir eshak, yana oltin ziynatlik liboslar qo‘shib Rasulullohga hadya 
yubordi. Bu xabarni Rum podshosi Qaysar eshitishi bilan g‘azabi kelib uni keltirib 
zindonga solishlarini buyurdi. Ani tutib Qaysarga olib keldilar. Qaysar: 
— Agar Muhammad dinidan qaytur ersang, yana o‘z yurtingga podsho qilurman, — deb 
aytdi. 
Anda ul: 
— O‘zing bilursan, Iso payg‘ambar Injilda bashorat bergan oxirzamon payg‘ambari shul 
kishi erur. Bu ishda hech shubha yo‘qdur. Baqosiz dunYo davlatiga aldanib, Rasululloh 
nomalarini qabul qilmading. Men ersam oxirat ishini ortiq ko‘rdim. To‘rt kunlik dunYo 
davlatiga qiziqib dinimdan ajramasman, — dedi. 
Shu bilan Qaysar uni zindonga solishga buyurdi. Bir qancha vaqt zindonda yotgandan 
so‘ngra qarasalar, yana dinidan hech qaytgudek holi yo‘qdur. Boshqalarga ibrat bo‘lgan 
deb oxiri uni dorga osib, shahid qildilar, raziyallohu anhu. 
BANI HORIS QABILASINING ELCHILARI 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xolid ibn Validni Hars qabilasiga yubordilar va 
alarga avval ularni dinga da’vat etib, qabul qilmasalar jihod qilmoqliklarini buyurdilar. 
Bular ersa Najrondagi nasoro arablariga yaqin yerda turishar edi. Hazrati Xolid bu joyga 
keldi ersa, qabila ichiga jarchilar tarqatdi. Ular turib: 
— Ey odamlar, Islom diniga kiringlarkim, mol-jonlaring salomat qolib, oxiratinglar obod 
bo‘lgay,— deb qichqirdilar. 
Alar ham qabul qilishib, to‘p-to‘pi bilan Islom diniga kirgali turishdi. Hazrati Xolid boshliq 
butun askarlar qabila ichiga taralib, alarga Qur’on o‘qitib, Islom dinining asoslarini 
o‘rgatdilar. Bu voqeani bayon qilib Hazrati Xolid Rasulullohga xat yozdi ersa, shundoq 
javob keldi: «Islomga kirgan qabilalardan vakillar olib, o‘zi ham tezlikda qaytgay». 
Buyruq kelishi bilan qabila elchilarini olib, hammalari Madinaga keldilar. 
Bular ichida qabila kattalaridan Qays ibn Husayn, Yazid ibn Abdulmudon, Yazid ibn 
Mujmul va boshqa bir necha mashhur raislaridan bor edi. Bular bilan ko‘rishgandan 
so‘ngra o‘z ixtiyorlaricha dinga kirganlari uchun ularga rozilik bildirdilar. Ular ham 
Allohga ko‘p hamdu sano aytishdi. 
Bu qabila ersa Islomdan ilgari johiliyat zamonida qaysi qabila bilan urush qilsalar, u 
qabilani yengar edilar. Bu ish arablar ichida mashhur edi. Rasululloh ulardan shuni 
so‘rab: 
— Qabila urushlarida doim sizlar yengar edinglar, buning sababi nimadur? — dedilar. 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
298
Anda ular: 
— Yo Rasululloh, birlik ittifoqimizni hech vaqt buzmadik, birovga zulm qilib, o‘zimiz 
urush boshlamadik. Mazlumlik holda majburlik bilan urushga kirishdik, xorlik bilan 
yashamoqdan o‘limni ortiq ko‘rib, undan qochmadik, shuning uchun Alloh bizga yordam 
berdi, — deganlarida, Rasululloh bu so‘zni tasdiq qildilar. 
So‘ngra Qays ibn Husaynni butun qabila ustiga amir qo‘yib, qaytmoqqa ruxsat berdilar. 
Bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalar bilan o‘ltirib edilar, ularga qarab: 
— Eng so‘nggi ummatlarim boshlariga bir zamon kelurkim, och qolgan bir to‘p kishilar 
o‘rtasiga qo‘yilgan bir tovoq oshni qanday talashib yesalar, menim ummatlarimni ham 
boshqalar shunday qilib yeydi, — dedilar. 
Buni eshitgan sahobalardan birovi turib: 
— Yo Rasulalloh, u kundagi ummatlaringiz ozlikdan boshqalardan yengilib, shundoq 
kunlarga qolg‘aylarmu? — deb so‘radilar. 
Anda Rasululloh: 
— Yo‘q, o‘sha kunda ham ummatlarimning sonlari ko‘p, lekin sifatlari yo‘qdur. 
Shundoqkim, alarda Islomiyatga to‘g‘ri kelmaydigan ikki yomon ish paydo bo‘lur. Birisi, 
xirsi dunYo bo‘lib, baxil bo‘lgaylar. Ikkinchisi, o‘limdan qo‘rqqaylar. Qachonkim o‘limdan 
qo‘rqib, jihoddan qochar ekanlar, ummatlarim xorlikka qolgay. Bu ummatning avvali 
nima bilan rivoj topgan bo‘lsa, eng oxiri ham shu bilan rivoj olg‘ay, — dedilar. 
Aqli yorug‘, fikri ochiq kishilarga shu so‘zlarning o‘ziyoq yetarlidur. Sollallohu alayhi 
vasallam. 
HAMDON QABILASI ELCHILARI 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yana Xolid ibn Validni Yaman viloyatiga yubordilar. 
U yerda yashayotgan katta qabilalarning birovi shu Hamdon qabilasi erdi. Hazrati Xolid u 
joyga borgach, olti oygacha xalq ichida yurib, ularni dinga da’vat qildi, lekin hech kim o‘z 
ixtiyoricha dinga kirguvchi bo‘lmadi. Bu xabar Rasulullohga yetdi ersa, bir noma yozib, 
Hazrati Alini yubordilar. Xolid ibn Validni o‘z oldilariga chaqirib oldilar. Hazrati Alini 
kelayotganlarini anglashib butun qabila xalqi to‘sishib chiqishdi. Shu chog‘da qaysi bir 
namoz vaqti kirgan edi. Hazrati Ali azon aytib, takbir tushirib, o‘z askarlari bilan saf 
bog‘lashib namoz o‘qidilar. Boshqa qabila xalqi ersa qarashib turdi. Namoz o‘qigandan 
so‘ngra Hazrati Ali Rasulullohning bularga yozgan xatlarini saf oldiga chiqib turib, butun 
xalqqa o‘qidilar. Bu muborak nomadagi so‘zlarni anglashlari bilan barchalarining 
ko‘ngillari Islomga moyil bo‘lib, iymon keltirdilar. 
So‘ngra bu voqeani Hazrati Ali yozib, Rasulullohga chopar bilan yubordilar. Xatni o‘qib, 
bu ulug‘ ne’mat shukronasi uchun darhol sajdaga bosh qo‘ydilar. Yaxshilik ko‘rilgan 
chog‘da shukr sajdasini qilish shuning uchun ummatlariga sunnat bo‘ldi. Rasululloh 
sajdadan bosh ko‘tarib: 
— Assalomu ala Hamdan, assalomu ala Hamdan, — deb ikki marta aytdilar. 
Bu qabila Hazrati Ali qo‘lida iymon keltirishgandan so‘ngra qabila kattalaridan bir necha 
kishilarni boshchi qilib, Madinaga elchi jo‘natmish edi. Shu orada ular ham kelishib qoldi. 
Bularning raislari Ibn Molik degan kishi erdi. Payg‘ambarimiz bilan ko‘rishgandan keyin, 
oldilarida turib arablar odatlaricha Rasulullohni, Islom dinini maqtab fasohat bilan 
kelishtirib bir qancha she’rlar o‘qidi. Chunki u zamon arablari o‘qish-yozishdan har 
qancha yiroq bo‘lsalar, yana ularning til o‘suklari eng yuqori ko‘tarilganlikdan qabila 
raislari shoir yoki notiq xatib bo‘lishlari eng ulug‘ sharaf sanalur edi. Shuning uchun 
Rasululloh arab odatlarini hurmatlab, o‘z oldida o‘qilgan she’rlarni zavq bilan eshitib, uni 
taqdirlar edilar. Shu kabi muning o‘qigan she’rini ham tinglab o‘ltirib, o‘qib bo‘lgach, uni 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
299
yaxshilab ruhini ko‘tardilar va uni butun Hamdon qabilasiga amir qilib yubordilar. 
Raziyallohu anhum. 
TUJIB QABILASIDAN KELGAN ELCHILAR 
Tujib qabilasidan ersa, o‘n uch kishi elchi bo‘lib, Madinaga kelishdi. Zakotga chiqarishgan 
chorva mollarini birga haydab kelishgan edi. Bu qilgan ishlarini ko‘rib, Rasululloh ulardan 
bek rozi bo‘ldilar. Chunki bulardan boshqa hech bir qabiladan mundog‘ ish ko‘rilmagan 
edi. Rasululloh bilan ko‘rishib bo‘lgach, alar: 
— Yo Rasulalloh, chorva mollarimizdan Alloh buyurgan zakotlarimizni chiqazib sizga 
keltirdik, — deyishdi. 
Anda Rasululloh: 
— Ko‘p yaxshi. Lekin har yerdan olingan zakot mollarni shu yerning chog‘aylariga, kasb 
qilishdan ojiz qolgan muhtoj kishilarga berish kerakdir. Bir shahardan chiqqan zakotni, 
ikkinchi shaharga keltirib bermak loyiq emasdur. Bu mollarni o‘z yeringizga qaytarib 
borib, u yerning faqir, miskin muhtojlariga beringizlar, — deb buyurdilar. 
Anda: 
— Yo Rasulalloh, o‘z yerimizdagi faqirlarimizni to‘ydirdik. Alarni qanoatlantirib, 
ortiqchasini bu yerda keltirdik, — dedilar. 
Anda Rasululloh rozilik bildirib: 
— Agar banda bir yaxshilik ish qilmoqchi bo‘lsa, ul ishga chin ixlos, muhabbati bilan 
kirishmog‘i lozimdur. Ul agar shunday qilur ekan, bilsinki, Allohdan unga tavfiq 
yetmishdur. Bunday bo‘lgach, Islomga uning ko‘ngli ochilur, — dedilar. 
Rasulullohdan bu so‘zni eshitib, din ishlariga ko‘ngillari yanada qizg‘inlashdi. Qaytishga 
ko‘p shoshilmay, Qur’ondan qiroat o‘qishib, Islom hukmlaridan so‘rashgani turdilar. Buni 
ko‘rib, Rasululloh ulardan ko‘p rozi bo‘ldilar. Chunki bularning iymonlari yuzaki bo‘lmay, 
ongli ravishda Islomga kirdilar. So‘ngra o‘z yurtlariga qaytmoqchi bo‘lishib, 
Rasulullohdan ruxsat olgali kelishdi. Rasulullohning odatlari ersa, atrofdan kelgan 
elchilarga in’om qilmasdan qaytarmas edilar. Ul zot buyurdilarkim, bu qabila elchilariga 
boshqalardan ko‘proq in’om berilsin. Alar sovrunlarini olib bo‘lgach Rasululloh: 
— Sizlardan hech kim qolmadimi? — deb so‘radilar. 
— Yo Rasulalloh, qo‘sh poylab bir yosh bolamiz qoldi, — dedilar: 
Anda ul zot: 
— Ani kelturgaysiz, — deb buyurdilar. 
Kelgandan so‘ng ko‘rdilar, bir yosh o‘g‘lon emishdir. Ul aytdi: 
— Yo Rasulalloh, menim bu yo‘ldoshlarimning barchalari o‘z tilaklarini topdilar. Endi 
menim ham bir necha tilagim bordur. 
Anda Rasululloh: 
— Nima hojating bo‘lsa aytgil, — dedilar. 
Anda ul yosh bola: 
— Birinchi, Alloh mening gunohlarimni kechgay. Ikkinchi, rahmatidan meni yiroq 
qilmagay. Uchinchi, ko‘nglimga qanoat bergay, — dedi. 
Rasululloh ham: 
— Omin, shundog‘ bo‘lsin, — deb duo qildilar. Yana unga ham hadya berdilar. Shu bilan 
ular ham o‘z yurtlariga qaytishdi. 
Shu yili Rasululloh hajga borganlarida, bu o‘g‘ilning yo‘ldoshlarini ko‘rib qolib, ul bolani 
so‘radilar, ul ersa bu yili kelmagan edi. Ular aytdi: 
— Yo Rasulalloh, bu yerdan borgach, ul bolaning holi o‘zgardi. Shunday qanoatli kishi 
bo‘ldikim, agar dunYo xazinasi xalq ichida bo‘linur bo‘lsa, unga qarab qo‘ymagay, — 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
300
dedilar. 
Anda Rasululloh: 
— Andog‘ bo‘lsa umid shuldurki, u kishining ajali yetdi ersa, xotirjamlik bilan ko‘ngli 
bo‘linmasdan dunyodan ketgay, — dedilar. 
Bir kishi turib: 
— Yo Rasulalloh, ko‘ngli bo‘linib o‘lgan kishi qandog‘ bo‘lur? — dedi. 
Rasululloh aytdilar: 
— Inson ko‘ngli dunYo ishlariga bog‘lanib, oxirat ishlaridan parvosiz bo‘lsa, g‘aflat bosib, 
o‘lim yodiga kelmagay. Mundog‘ odamlar ko‘nglida Alloh muhabbati ham bo‘lmag‘ay. 
Agar shundog‘ odamga ajal yetar ekan, dunyosining qaysi bir chuquriga yiqilib o‘lsa 
Alloh ham, unga parvo qilmagay, — dedilar. 
Rasulullohning bu so‘zlari ersa, butun inson olami ichra ibratli so‘zdir. 
Rasululloh vafot topgandan keyin iymon, ko‘ngillariga yaxshi o‘rnashmagan arab 
qabilalaridan bir nechalari dindan qaytib murtad bo‘ldilar. 
Ana shu chog‘da Islom dini haqida so‘zga chiqib, Xudo va Rasulullohni yod qilib, o‘z 
qavmiga shu o‘g‘il o‘tkir bir va’z qildikim, shuning ta’siri bo‘lib, ulardin hech kim dindan 
qaytmadi. Raziyallohu anhu. 
BANI SA’LABA QABILASINING ELCHILARI 
Bani Sa’laba qabilasi ersa, Rasulullohni ko‘rmay turib o‘z yerlarida iymon keltirgan 
kishilar edi. Raislardan to‘rt kishini elchi qilib Rasulullohga yubordilar. 
Madinaga kelgach, to‘g‘ri masjidga kirishib, Rasululloh bilan ko‘rishdilar. Shu chog‘da 
Hazrati Bilol qaysi bir namozga takbir tushirmoqchi bo‘lib turgan edi. 
Anda ular: 
— Yo Rasulalloh, biz ersak siz bilan ko‘rishmay turib butun qabilamiz bilan hammamiz 
iymon keltirdik, ular o‘z tomonlaridan bizni elchi qilib yubordilar. Hijrat qilmagan kishilar 
o‘z yurtida iymon keltirganlari bilan Xudo oldida qabul bo‘lmagay, degan so‘zni siz 
aytgansiz deydilar. Bu qanday ishdur, shul to‘g‘rimi? — deb so‘radilar. 
Rasululloh: 
— Islom yo‘lida bo‘lsanglar, unga to‘sqinlik yo‘q ersa, qaysi joyda tursanglar ham uning 
ziyoni yo‘qdur,— dedilar. 
Shu bilan bir necha kun turishib, Islom asoslarini o‘rganishgandan keyin, o‘z yerlariga 
qaytmoqchi bo‘lishdi. Bularning har biriga besh uqiya kumush hadya berib, qaytmoqqa 
ruxsat qildilar. 
BANI SA’D ELCHILARI 
Bani Sa’d qabilasidan Nu’mon nomli bir kishi shundog‘ rivoyat qilurkim: 
— Qabilamizdan bir necha kishilar bilan Rasulullohga elchi bo‘lib keldik. U chog‘da arab 
xalqi ikki sinf bo‘lmish edilar. Bir qismi ersa o‘z ixtiyoricha Islomga kirib, mol-jonlariga 
omon topmish edi. Islomni qabul qilmagan ikkinchi qismi qo‘rqinch ostida qolmish edilar. 
O‘z yerimizdan chiqqanimizcha to‘g‘ri kelib, Madina shahri ichiga kirdik. Masjid eshigi 
oldiga kelganimizda qarasak, bir janoza hozir turmishdir. Rasululloh kelib janoza 
namozini masjidda o‘qidilar. Biz ersak bir joyda bu namozga qatnashmay qarab turdik. 
So‘ngra namozdan bo‘shagach, bizga qaradilar. Bizni chaqirib: 
— Qaysi qabiladan bo‘lursiz? — deb so‘radilar. 
— Bani Sa’d Huzaymdan bo‘lurmiz, musulmon erurmiz, — dedik. 
— Andoq ersa, bu o‘lgan birodaringiz janozasiga nechuk qo‘shilmadingiz? — dedilar. 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
301
Anda biz aytdik: 
— Yo Rasulalloh, sizga bay’at bermasdan ilgari mundog‘ ishlar joiz bo‘lmagay, deb 
o‘yladik. 
Rasululloh aytdilar: 
— Qaysi joyda iymon keltirur ersangiz, to‘liq musulmon bo‘lursiz. Butun Islom hukmi 
sizga lozim bo‘lg‘ay. 
So‘ngra barchamiz qo‘llarini tutib, bay’at topshirdik va qaytib o‘z o‘rnimizga keldik. 
Ichimizda eng kichik yosh bir kishimizni qo‘shxonamizga qo‘yib ketgan edik, xiyol o‘tmay 
ortimizdan odam yuborib, Rasululloh bizni qaytarib keltirdilar. Bu yosh kishimiz ilgarilab 
kelib, Rasulullohga bay’at berdi. Biz ani taqdim qilib: 
— Yo Rasulalloh, bu kishi ichimizdagi eng kichigimiz va xizmatchimizdur, — dedik. 
Anda Rasululloh: 
— Sayyidilqavmi xodimuhum, ya’ni bir qavmning raisi, u qavmning xizmatchisi bo‘lur. 
Alloh unga barakot bersin, — deb duo qildilar. 
Shu onda duolari qabul bo‘lib, barimizdan Qur’onni yaxshi o‘qidi. Unga kun sayin qilgan 
ishlari barakotlik bo‘ldi. Muni ko‘rib, Rasululloh uni namozda bizga imom qildilar. Yosh 
bo‘lsa ham aqli va axloqi ortiq bo‘lganlikdan qabilamiz ustiga uni amir qo‘ydilar. So‘ngra 
har qaysilarimiz bir necha uqiya kumushdan hadyalar olib, o‘z yurtimizga qaytdik. 
BANI FAZORA QABILASINING ELCHILARI 
Bani Fazora qabilasidan o‘n necha kishi elchi bo‘lib kelmish edi. Raislari esa Horija ibn 
Hisn degan kishi bo‘lib, ozg‘in tuyalarga minib kelgan edilar. Chunki bir necha yillardan 
beri bularning yerlarida yomg‘ir bo‘lmay, qahatchilik balosi hukm surmoqda edi. 
Rasululloh bilan ko‘rishganlaridan keyin, ulardan hol so‘radilar. 
Anda raislari: 
— Yo Rasulalloh, bizning yurtimizga yomg‘ir yog‘may, bek qahatchilik bo‘ldi. Chorva 
mollarimiz qirilib, xotin-bolalarimiz och qoldi. Duo qiling Rabbingizga, bizlarga yomg‘ir 
bersin, Rabbingizga sizni shafei’ keltirdik, sizga Allohni shafei’ qildik, — dedi. 
Rasululloh muning bu so‘ziga ajablanib: 
— Subhonalloh, sening bu so‘zing qandoq bo‘ldi? Men Allohga shafe’ bo‘lsam yarashur. 
Alloh menga qandoq shafe’ bo‘lur, bu ersa adabdan tashqari so‘zdur. Ulug‘lik, azamatlik, 
yolg‘iz Allohga yarashur, — dedilar. 
Bu so‘zni aytguvchi odam ersa, o‘zlarini qanday qattiq og‘irchilikka qolganliklarini 
Rasulullohga bildirmoqchi edilar. Och kishidan aql chiqmas degandek, o‘rinsiz so‘z qilsa 
ham, Rasululloh uni kechirdilar. So‘ngra ularning holiga yarasha aytdilarkim: 
— Sizlarga suyunchilikdur. Mehnat kunlari tugadi, najot vaqti keldi, Alloh kulib turadi, — 
dedilar ersa, bular ichidan bir a’robiy turib: 
— Mundog‘ kulib turgan Allohdan sira ajramaylik, — dedi. 
Rasululloh uning so‘zidan kulib, darhol minbarga chiqib, qutlug‘ qo‘llarini eng egiz 
ko‘tardilarkim, qo‘ltiq oqlarigacha (taglarigacha) ko‘rindi. Boshqa vaqtlarda ersa, 
mundoq odatlari yo‘q edi. So‘ngra ushbu duoni o‘qidilar: 
«Ey bor Xudoyo, rahmat suviga bizni serob qilgil. O‘lgan yerlaringni tirgizgil, 
chanqoqlikda qolgan bandalaringni, hayvonlaringni yomg‘ir suvi bilan qondirgil. 
Yerlardan insonlar uchun ekinlar unsin, hayvonlar uchun o‘tlar o‘ssin, yaylovlar 
ko‘paysin, yoqqan yomg‘ir barcha yerni qoplasin, tez yog‘sin, keng yog‘sin, foydalik 
bo‘lsin, ziyoni bo‘lmasin. Kelgan yomg‘ir biz uchun rahmat bo‘lsin. Azob-mehnat bo‘lib, 
uylar buzilmasin, mol-jon g‘arq bo‘lmasin, botrog‘ yog‘sin, — dedilar. 
Anda ansor sahobalardin Abu Luboba degan kishi o‘rnidan turib: 

Tarixi Muhammadiy. Alixonto’ra Sog’uniy