Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

0‘zingizni sinang!
\*
^ Chibil bo‘lisi - ... Qo‘zg‘olon magdubiyatining sabablari - ...
^ Eshon - dindorlar orasida obro‘ qozongan diniy rahnamo unvoni.
Dukchi (forscha - yig, duk) - charxning yigirilayotgan ip o‘ralib
boriladigan qismi. Duk yasovchi hunarmand dukchi deyilgan.
Kazarma (italyancha - uycha, kulba) - harbiy qism joylashtirilgan max-
sus bino.
Katorga - jinoyatlari uchun og‘ir mehnat sharoitida jazoni o‘tash joyi.
Savol va topshiriqlar

1. 
   Andijon qo‘zg‘oloni boshlanishi sabablarini sanab bering.
   
2. 
   Qo‘zg‘olonning shafqatsiz bostirilganligini qanday dalillarda ko‘rish mum- kin?
   
3. 
   Andijon qo‘zg‘oloni nima uchun mag‘lubiyatga uchradi?
   
4. 
   Bu qo‘zg‘olonning ahamiyati nimada?
   

18. 
    §. MILLIY-OZODLIK HARAbCATLARINING AHAMIYATI
    

XIX asr oxiridagi asrning ikkinchi yarmidagi milliy-ozodlik
qo‘zg‘olonlarning harakatlari Turkiston odkasining podsho huku- umumiy xususiyatlari mati tomonidan istilochilik yo‘li bilan bosib olin-
ganligini yana bir karra isbotladi. Istilo qilingan hududlar imperiyaning tarkibiga mustamlaka sifatida kiritilib, bu yerlar- da imperiyaning siyosiy, iqtisodiy va geopolitik manfaatlarini birinchi o‘ringa qo‘ydi- 0‘lka arzon xomashyo bazasiga, Rossiyada tayyorlangan mahsulotlar uchun tayyor bozorga, uning aholisi esa arzon ishchi kuchi- ga aylandi.
XIX asrning ikkinchi yarmida Turkiston oTkasida olib borilgan milliy- ozodlik harakatlari mahalliy aholining turli koTinishlardagi chiqishlarida o‘z aksini topdi. Bularga asosiy sabab soliq va majburiyatlaming ogTrligi, mahalliy boshqaruv vakillarining sotqinlarcha podsho ma’murlariga xiz- mat qilishi, Rossiya oTkalaridan ko‘chirib keltirilgan aholiga yangi ekin maydonlarining bo Tib berilishi, narx-navolarning oshib ketganligi, tur- mush sharoitlarining yomonligi kabi holatlar tufayli ro‘y berdi. Bundan tashqari mahalliy aholi uchun tibbiy xizmat koTsatishning yo‘qligi, yan­gi ishlab chiqarish va texnologiyalaming faqat imperiya manfaatlariga xizmat qilishi ham tub joy aholi vakillarining ommaviy ravishdagi noro- zilik chiqishlarida ishtirok etishiga olib kelgan edi.
XIX asrning oTtalaridan boshlangan milliy-ozodlik harakatlari oTkaning turli hududlarida to‘xtovsiz tarzda davom etdi.
Bu davrda bo Tib oTgan milliy-ozodlik harakatlarining aksariyati maTum bir hududlarga tegishli boTsa-da, uning aks sadosi butun oTka bo‘ylab tarqaldi. Har bir qo‘zg‘olon boshqa joylarda ham norozilik chi- qishlarining koTarilishiga hamda u yerdagi aholini ozodlik uchun mus- tamlakachilarga qarshi kurash olib borishiga ruhan ta’sir koTsatdi.
Qo‘zg‘olonlar bostirilgani bilan uning ishtirokchilari oTkaning turli hududlariga qochib borib, o‘z harakatlarini davom ettirdilar.
“7ГТ 7~i 1 ^ XIX asrning ikkinchi yarmida boTgan milliy-
° ^amlyati”*”^ ozodlik harakatlari da oTka xalqlarining deyarli
— barchasidan vakillar ishtirok etganligi bilan aha-
miyatga ega. Shu bilan birga qo‘zg‘olonlarda aholining turli tabaqa va- killari, ya’ni dehqonlar, hunarmandlar, din ulamolari, qishloq oqsoqolla- ri, mingboshilar, qozilar va hatto katta mulk egalari, savdogarlar ishtirok etganlar.
Bu qo‘zg‘olonlarda podsho hukumati o‘lka tub aholisining mustaqillik va ozodlik yodidan qaytmasligini, bar qanday jabr-zulm, kuchli nazorat va qattiq jazolar ulami ezgu niyatlaridan chekintirmasligini tushunib yetdi. Mustamlakachi hukumat odkani qoddan chiqarmaslik uchun ehtiyotkor va vazmin siyosat olib borish kerakligini anglab, kelgusida qo‘zg‘olonlar kodarilmasligi uchun bar tomonlama ish kodishga harakat qildi.
XIX asrning ikkinchi yarmidagi milliy-ozodlik harakatlari vatanimiz tarixida milliy mustaqillik va ozodlik kurashi sifatida muhim o‘rin tu- tadi. Bu davrdagi milliy-ozodlik harakatlari Podatxon, Qurbonjon dod- xoh, Yetimxon, Darvishxon, Muhammad Ali eshon kabilar boshchiligida bodib o‘tdi.
XIX asrning ikkinchi yarmidagi milliy-ozodlik harakatlarida Turkis- ton aholisining siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va milliy-ozodlik uchun ku- rashlari o‘zaro birlashgan holda sodir boddi.
Xulosa qilib aytganda, XIX asrning ikkinchi yarmidagi milliy-ozodlik harakatlari odka aholisining ijtimoiy holati, milliy kelib chiqishidan qat’i nazar, vatan mustaqilligi, yurt ozodligi, xalq erkinligi barchaning umu- miy maqsadi ekanligini anglatadi.
Qo‘zg‘olonlar xarakteriga koda milliy-ozodlik kodinishida yuz ber- di, chunki bu qo‘zg‘olonlarning asosiy kuchi keng xalq ommasi bodib, ular mustamlakachilik tartiblariga qarshi mardonavor kurash olib bordi. Ular yurtning haqiqiy fidoyi farzandlari ekanliklarini amalda isbotladilar va jasoratlari bilan Vatan tarixi sahifalaridan munosib odin egalladilar.