Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

Xiva xonligining^l^o‘^chmanchi aholisi. i856-yili Said Muhammadxon Xi-
va taxtiga o‘tirgach, Ernazarbiy qo‘z- g‘olonini bostirish uchun katta qo‘shin yuboradi. Xivadan yuborilgan yasovulboshi Muhammadniyoz Ernazarbiy qo‘zg‘olonini tor-mor etish uchun otlandi. Buni eshitgan Ernazarbiy o‘zi qurdirgan Qozoqdaryo qo‘rg‘oniga joylashib olib, mudofaa jangiga tayyorgarlik ko‘rdi.
Katta qo‘shinning qamal qilishga kirishganligini ko‘rgan qo‘zg‘olonchilar orasida kelishmovchilik chiqadi va Ernazarbiy otib tashlanadi. Uni oxirigacha qodlab-quvvatlashga ahd qilgan guruhlar esa maxfiy yodlar orqali qal’adan chiqib, 1853-yili Rossiya qo‘shinlari tomonidan bosib olingan Oqmachit qal’asidan panoh topishadi. Ular podsho hukumatidan qoraqalpoqlarni Rossiya imperiyasi fuqaroligiga o‘tkazilishini so‘rab murojaat qildilar. Butun qoraqalpoq xalqi nomidan gapirish huquqiga ega bodmagan ayrim oqsoqol yoki biylarning muro- jaati Rossiya tashqi ishlar va harbiy vazirliklari tomonidan bo‘rttirilib, «Rossiyaga butun turkiy qabilalar o‘zlarini qo‘shib olishni so‘rab mu­rojaat qilayotirlar, ular na Xiva, na Qo‘qon xonlari tarkibida bodishni istashmayapti», - degan bahonada o‘z xatti-harakatlarini oqlashga urin-
dilar.
1858-1859-yillarda qoraqalpoq urugdaridan ay- rimlari yana qo‘zg‘olon kodaradilar. Qo‘ngdrot shah- ri qo‘zg‘olon markaziga aylandi. Xiva xoni qo‘zg‘o- lonchilami shafqatsiz j azolash va tor-mor keltirishni turkman jangovar kuchlari boshligd Otamurodxonga topshirdi. Natijada qo‘zg‘olon ayovsiz bostirilib, uning markazi - Qo‘ngdrot shahri vayron etiladi.
Ko‘pchilik qoraqalpoqlar Rossiya imperiyasi tarkibiga qo‘shilishni istamay, jondosh va qondosh Qoraqalpoq ayoli turkiy xalq - o‘zbeklar bilan birgalikda yashash aha- miyatini yaxshi tushunar edilar. Kelib chiqishi azaldan bir bodgan ushbu xalqlarda yagona turkiy zaminda birga yashash istagi ustunlik qilardi.
Podsho hukumati tomonidan Xiva xonligi protektoratga aylantiril- gandan so‘ng Amudaryo bodimidagi qoraqalpoqlarga nisbatan jabr-zulm kuchaydi. Biybozor va Nukus volostida mustamlakachilarga qarshi Bobo Go‘klan boshchiligida xalq qo‘zg‘oloni jiddiy tus olib, qariyb o‘n yil (1881-1891) davom etdi.
Dehqonlarning ahvoli ogdrlashishi oqibatida 1900-yil Nukus volosti va Qo‘ngdrot bekligida norozilik harakatlari amalga oshirildi. Bunday harakatlar mustamlakachi hukumat tomonidan ayovsiz bostirildi.