Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

?'| Savol va topshiriqlar
\l. Turkistonda jadidchilik harakati qachon vujudga keldi?

2. 
   Jadidchilik harakatining vujudga kelishiga qanday omillar turtki bo‘ldi?
   
3. 
   Ismoil G‘aspirali va uning faoliyati to‘g‘risida nimalarni bilib oldingiz?
   
4. 
   Jadid maktablarini kimlar tashkil qilgan?
   

18. 
    §. JADIDLARNING DASTURIY MAQSAD VA VAZIFALARI
    

jadidlarning 0‘rta Osiyoda taraqqiyparvarlar rivojlangan jami- asosiy g‘oyalari yaratishdek o‘z g‘oyalarini amalga oshirishda
mutaassiblik, loqaydlik, qoloqlikka qarshi kurash
olib borishga alohida ahamiyat berganlar. Ular bu vazifalarni amalga oshirishda quyidagi yo‘nalishlarni ustuvor deb hisoblaganlar: odkada yangi usul maktablari tarmoghni kengaytirish, qobiliyatli yoshlarni chet elga o‘qishga yuborish, turli ma’rifiy jamiyatlar va teatr truppalari tuzish, gazeta va jumallar chop etish, xalqning ijtimoiy-siyosiy va madaniy ongini yuksaltirish yo‘li bilan Turkistonda milliy demokratik davlat qurish edi.
Ilg‘or milliy ziyolilar faoliyatining muhim yo‘nalishi yangi usul maktablari tarmogTni kengaytirish edi. Bu maktablar bolalarning tez va oson savodxon boTishlarini ta’minlabgina qolmay, balki ularda fanatizm va konservatizmdan xoli boTgan yangi dunyoqarashning shakllanishiga ham xizmat qilar edi.
Ular ham Sharq, ham G‘arb madaniyati yutuqlarini egallashga intil- dilar, o‘qidilar va o‘zgalarni ham shunga da’vat etdilar. Ma’rifatparvarlar xorijga chiqib, turli mamlakatlardagi madaniyat va taTim taraqqiyoti da- rajasini ko‘ra oldilar, ularni solishtirdilar va bu zehnli yoshlarda jahon taraqqiyoti yutuqlarini Turkistonga keltirish istagi paydo boTdi. Natijada jadidlarning diqqat markaziga birinchi bosqichda taTimni isloh etish va- zifasi qo‘yildi.
Yangi usul maktablari da taTim jarayonida Yevropa standartlari me- zon qilib olingan edi. Arifmetika, tarix, geografiya, tabiatshunoslik asos- lari singari fanlar bilan bir qatorda islom taTimoti asoslarini oTganishga ham katta e’tibor berilgan.
Yangi darsliklar yaratish masalasi juda dolzarb bo Tib turar edi. Dastlabki paytlarda Turkistondagi yangi usul maktablarining ko‘pchili- gida Qozon va Orenburg da nashr etilgan darslik va o‘quv qoTlanmalaridan foydalanildi.
Toshkent, Buxoro, Samarqand, Andijon, Qo‘qon, Xiva shaharlari jadidchilik harakati markaziga aylandi. Bu shaharlarda ochilgan madaniy-ma’rifiy yo‘nalishdagi jamiyat va uyushmalar Turkistonda jadidchilikning keng yoyilishiga olib keldi.