Tariyx fakulteti

GLOSSARIY
Absolyut monarxiya - mámleket basshısı sheksiz húkimetke iye bolǵan mámleket basqarıw forması bolıp tabıladı.Tolıq monarxiya (absolyutizm) - bu diktaturag'a jaqın bolǵan monarxik basqarıw forması bolıp, onda mamlekettiń barlıq huquqlari (nızam shıǵarıwshi , atqarıwshı, sud , áskeriy ), geyde bolsa ma'nawiy (diniy) hakimiyat monarx qolında boladı . Tolıq monarxiyanıń siyasiy rejimi jamiyattiń barlıq tarawları ústinen qadaǵalaw menen baylanıslı , " tolıq" (" sheksiz") monarxiya túsinigi bolsa shártli, sebebi monarxnıń múmkinshilikleri kólemi hám sapası menen sheklengen.
Imperiya- (lot. imperium, mánisi joqarı húkimet) — baslıǵı imperator ataǵına iye bolǵan monarxiya mámleketi. Bir oraydan basqarılatuǵın kópmilletli, yamasa koloniyalarga iye bolǵan mámleketlikler de imperiya dep júritiledi. Házirgi waqıtta mámleket baslıǵı imperator bolǵan bir mámleket bar - Yaponiya (lekin ámelde Yaponiyanıń ózi imperiya emes).
Krepostnoylıq - dıyxanlardıń óz er uchastkaların húkimet ruxsatisiz ketiwın (yaǵnıy dıyxanlardı jerge yamasa dıyxanlar " qorǵanı" jerge biriktirip qoyıw ; qashqınshılar májbúran qaytarılıwı kerek), miyrasxorlıq menen baǵınıwdı qadaǵalatugın huqıqıy normalar kompleksi. málim bir feodaldıń basqarıw hám sud hákimiyatqa, dıyxanlardı jer uchastkaların biyganalastırıw hám kóshpelis mulkka ıyelew huqıqınan juda qılıw, geyde - feodaldıń yersiz dıyxanlardı biyganalastırıw múmkinshiligi.
Uniya-Birlespe ( keshki latınsha unio " birlik " geyde " monarxiya birlespei" dep ataladı ) - bir monarx basshılıǵındaǵı mámleketlikler birlespesi (jámááti). Bólek-bólek, eki yamasa odan artıq xristian konfessiyalarınıń birlespesi bolǵan shirkew birlespesi de ajralıp turadı.
Reformaciya - Reformatsiya (lat. reformatio " ońlaw ; ózgertiw, ózgertiw; reforma ") -16 -17-ásir baslarında Batıs va Oraylıq Evropada katolik shirkewin reforma qılıwdıń dáslepki basqıshına qaratılǵan keń diniy va sociallıq-siyasiy háreket,juwmaqlawshı basqısh - onnan ajırasıw hám jańa xristian dini -protestantizmniń qáliplesiwinde.
Onıń baslanıwı 1517- jıl 31- oktyabr dep esaplanadı, sol kúni Martin Lyuter o'zining " 95 tezislerin " Vittenberg qalası shirkewi qapılarına qadap qoydı, bunda ol katolik shirkewiniń ámeldegi ózimshillik penen talan-taraj etiwlerine, atap aytqanda, indulgentsiyalardi satıwg'a qarsı shıqtı.Tariyxshilar reformatsiyanıń tamamlanıwın 1648- jılda Vestfaliya pitiminiń dúziliwi dep esaplaydı, bunıń nátiyjesinde diniy tolerantlıq principi daǵaza etildi, diniy faktor Evropa siyasatında zárúrli rol oynawdı toqtatti.
Reskript (lotincha rescriptum -lit. yozma juwap )-18-asr boshidan Rossiya imperiyasida -huquqiy hújjet (imperatorning shaxsiy xati ), atap aytqanda, joqarı mártebeli shaxs atına beriledi. (ádetde imperator shańaraǵınıń aǵzası, vazir , metropoliten va basqalar ) unga minnatdorchilik bildirish, sıylıq járiyalaw yamasa oǵan tapsırma berish . Bul imperator tárepinen shaxsan jazılǵan (keyinirek imzolangan) hújjettiń atı bolıp, ádetde eng joqarı buyrıq (párman) reskriptga tayınlanǵan nomer menen birge bolǵan