Tashkent Medical Academy Volume 3

Tashkent Medical Academy 
Volume 3 | TMA Conference | 2022
The significance of the scientific, cultural 
heritage of Abu Rayhon Beruni and its role in 
the development of science 
Abu Rayhon Beruniy ilmiy-madaniy 
merosining ahamiyati va uning fan 
taraqqiyotidagi o‘rni 
 
 
 
 
 
344
 
December 16 
https://tma.uz/ Republican Scientific and Practical Conference 
va 995–996-yillarda Kat shahrida diametri 15 ziro (Ziro-qadimgi o‘lchov birligi, 
49 sm chamasida) bo‘lgan doira va boshqa asboblar bilan astronomik o‘lchash 
ishlari olib bordi. 
998–1004-yillarda Beruniy Jurjon shahrida yashaydi. Bu joyda o‘zining 
birinchi eng katta asari ―Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar‖ nomli kitobini 
yozadi. 
Beruniy bu asarida Sharq mamlakatlari xalqlarining taqvimlari, fan va 
madaniyatlari haqida ko‘p faktlarni bayon etdi. Bu asar orqali Beruniyning 
shuhrati butun sharqqa tarqaldi. 
Xorazmning Mahmud Gʻaznaviy tomonidan bosib olinishi Beruniy hayotini 
xavf ostiga qoʻyadi. U Xorazmshoh saroyidagi barcha olimlar bilan birga Gʻazna 
shahriga asir qilib olib ketiladi. Beruniyning 1017–1048-yillarda Gʻaznada 
kechirgan hayoti bir tomondan nihoyatda ogʻir kechgan boʻlsa, ikkinchi tomondan 
uning ilmiy faoliyati uchun eng mahsuldor davr boʻldi. Beruniyning ―Xorazmning 
mashhur kishilari‖ asari ham shu davrda yaratilgan. Uning muhim astronomik-
geografik asari ―Tahdid nihoyot al-amoniya li tasʼhidi masofat al-masokin‖ 
(―Turar joylar orasidagi masofani tekshirish uchun joylarning oxirgi chegaralarini 
aniqlash‖ – ―Geodeziya‖) 1025-yilda yozib tugatilgan. Beruniyning ―Munajjimlik 
sanʼatidan boshlangʻich tushunchalar‖ asari ham 1029-yil Gʻaznada yozilgan. 
Asarning forscha, arabcha nusxalari bizgacha yetib kelgan. Unda oʻsha zamon 
astronomiyasi bilan bogʻliq boʻlgan bir qancha fanlar haqida muhim maʼlumotlar 
berilgan. Beruniyning ―Hindiston‖ nomli mashhur yirik asari ―Tahqiq molil Hind 
min maʼquda maqbula fil aql av marzula‖ (―Hindlarning aqlga sigʻadigan va 
sigʻmaydigan taʼlimotlarini aniqlash kitobi‖) 1030-yilda yozilgan boʻlib, bu shoh 
asar Gʻarb va Sharq olimlari, shu jumladan, hozirgi zamon hind olimlari 
tomonidan yuksak baholangan. Akademik V.R.Rozen ―Sharq va Gʻarbning 
qadimgi va oʻrta asrdagi butun ilmiy adabiyoti orasida bunga teng keladigan asar 
yoʻq‖, deb baho bergan. Mahmud Gʻaznaviyning Hindistonga qilgan yurishlaridan 
birida shohga hamroh boʻlgan Beruniy u yerda sanskrit tilini puxta oʻrganishi hind 
madaniyati, adabiyoti va Hindistonning oʻsha davr olimlari bilan yaqindan 
tanishishga hamda bu mamlakat haqida oʻlmas asar yaratishga imkon berdi. 
Beruniy ko‘p yillarni Hindistonda o‘tkazdi. U hind xalqining madaniyati va fani, 
turmushi va adabiyotiga juda qiziqdi va uni o‘rgandi. U 
qadimiy hind tili – sanskrit tilini o‘rgandi, bir qancha hind 

---