Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

Klinik manzarasi. Bemorlar, odatda, qattiq bel og‘rig‘idan, oyoqlarda, sonning old va orqa tomonidagi og‘riqdan shikoyat qiladilar. Og‘riq harakat qilganda, ish qilganda, yo‘talganda, aksa urganda kuchayadi. Ko‘pincha bemorlar oyoqlari sovuq qotishi, uvishishidan shikoyat qiladilar. Bemorlar og‘riqni kamaytirish maqsadida og‘rib turgan oyoqlarini chanoq-son va tizza bo‘g‘imidan bukib, sog‘lom tomoni bilan yotadilar. Tekshirganda bemorlarda umurtqa pog‘onasining shakli o‘zgarib, bel lordozi yo‘qolib, o‘rniga skolioz (umurtqaning yon tomonga qiyshayishi) paydo bo‘lgani aniqlanadi. Bu reflektor yo‘li bilan yuzaga keladigan himoyalanish holatidir? Mana shunday holatda og‘riq sezilarli darajada kamayadi. Lasseg belgisini aniqlab ko‘rilayotganda bel va oyoq og‘riqlarining kuchayishi doimiy belgi hisoblanadi. 0‘tirish belgisi, Neri, Dejerin va Bexterov belgilarini tekshirganimizda belda qattiq og‘riq paydo bo‘ladi. Bel-dumg‘aza radikulitida dumba, son, boldir sohasidagi mushaklar gipotrofiyaga uchrab, bo‘shashib qolishi mumkin, og‘ir hollarda oyoq panjasi mushaklari parezga uchraydi. Reflekslar kasallangan tomonda, agar son nervi yallig‘langan bo‘lsa-tizza refleksi, agar quymich nervi yoki uning shoxlari kasallansa - tovon yoki Axill reflekslari yo‘qoladi. Vegetativ o‘zgarishlar kasallangan tomonda boldir, oyoq panjalarida sovqotish, shu tomonda oyoqning arteriya tomirlarida tomir urishi susaygan, terisi quruq bo‘ladi. Agar yo‘qolish belgilari (atrofiya, gipotrofiya, arefleksiya va sezgi buzilishlari) bo‘lsa, radikulit deb tashxis qo‘yiladi. Agar bemorda ta’sirlanish belgilari (og‘riq, bel-oyoqlarda tortishish belgilari) bo‘lsa, lekin yo‘qolish belgilari bo‘lmasa, unda bel-dumg‘aza radikulalgiyasi deb tashxis qo‘yiladi. Bemorning, albatta, umurtqa pog‘onasini rentgenografiya qilish kerak. Kasallik odatda qaytalanib turadi.
Osteoxondroz kasalligi
Umurtqalar osteoxondrozi kasalligi umurtqa pog‘onasining og‘ir kasalligi bo‘lib, u, asosan, umurtqalar orasidagi disklar oziqlanishining buzilishi oqibatida rivojlangan to‘qimalarning yemirilishidan kelib chiqadi. Disklardagi bu o‘zgarishlar asta-sekin rivojlanib umurtqalar tanasiga, umurtqalararo bo‘g‘inlarga, orqa miyaning qattiq hamda araxnodial pardalariga tarqaydi. Umurtqalar osteoxondroz kasalligining kelib chiqish sabablari ovqatlanish larzining to‘g‘ri tashkil qilinmasligi oqibatida umurtqalar iirteriyasida rivojlangan ateroskleroz jarayonidir. Umurtqalar osteoxondrozi kasalligining alomatlari, asosan, kasallikni umurtqa pog‘onasining qaysi bo‘limida ko‘proq rivojlanganiga bog‘liq. ()steoxondroz kasalligi eng ko‘p og‘irlik tushadigan bel umurtqalari sohasida ko‘p uchraydi.
Kasallik quyidagi sindromlarga bo‘linadi:
Servikal sindromi. Bunda bo‘yin sohasida og‘riq paydo bo‘lib, harakat chegaralangan, majburiy holatda bo‘ladi, agar bemor bo‘ynini yonboshga bursa og‘riq kuchayadi. Boshlarini burolmaydi, butun limasi bilan buradi. Bemorning bo‘yni sog‘ tomonga qiyshayadi.
Nerv shoxchasi inablitatsiya qilinadi shokchasirii bosishidif. Bo‘yin bstebxondrozida rivojlangan shoxchali og‘riq, asbsati, bo‘yitt va nerv shoxchasi chiqadigan tomoftdagi qoi og'rishi jbki tivishishi bilan xarakterlanadi. Bb‘yin va qo‘ldagl og‘fiq yoki uvishisli kuchi nerv shoxchasining bosilish darajasiga bog‘liqdir. Og‘riq; odatda, ma’lum nerv tomirlari innervatsiya qiladigan sohada bo‘ladi. Kasallikning boShlanishida esa, qolda uvishish yoki jimiriash, yoki chufnoli o‘rmalashga b‘xshash sezgi kuzatiladi. Keyinchalik bemorning qo‘Iidagi og‘riq kuchayib, yelka bo‘g‘imi harakati cheklanadi. Bunda bemor pg‘rigan qo‘llarini yuqori коЧага olmaydi, orqaga harakati chegaralanadi. Har qanday og‘riq rivojlanishida vegetativ nerv sistemasining ishtiroki mavjud bo‘Iganligi uchuh bemorda og‘riq kechqurun yoki kechasi kuchayadi.
Spinal sindromi. Bunda bemorning qo‘l yoki oyoqlarida kuchsizlik (parez) rivojlanib, chanoq a’zolarining faoliyati buziladi. Qo‘l va oyoqdagi harakatning chegaralaniishi sekin-asta harakatsiziiknirig riv6jianishiga olib keiadi.
Visseral sindromi. Osteojtohdroz kasalligi paytida orqa ttiiyaning ichki a’zolarim inasabatSiya qiluVbhi va bo‘yindagi vegetativ nerv tugunlarining hosil bd‘lishida ishtirbk etuvchi sltoxchalaraing bosilishi natijasida berriorlarda yiirak kasallikiarining alomatlari rivojlanadi.
Umurtqd arterfyasi sindromi. Butida bd‘yin uttiuftqalarining ko‘n- dalarig o‘simtasidagi teshiklar orqali miyani orqa kalla chuqurchasi sbhasidagi a’zol'arini qon bilan ta’tnihlovchi umurtqa arteriyasining bosilishi natijasida rivojlanadi. Bunda b^morlar bosh aylanishi, ko‘ngil aynishi, mastga o‘xshab yurishdan shikoyat qiladilar.
Mushak tonik sindromida qattiq to^shdk rcjimi, massaj, yiliga 3-4 kurs ninarefleksoterapiya, elektroforez, novokain bilan yelka sohasiga, UVCH, solluks, infraruj, Vitamin B¹², 500y, milgamm, 1 tab 2 mahal, aktovegin 2 ml buyuriladi.
Og‘riq sindromida qattiq to‘shak rejimi, voltaren 3 ml, m/o, diakarb 0,25 g, ketbnal 2 ml, m/o, ksefakam 2 ml, m/o, etodin forte 1 tab 2 mahal; kuchli og‘riq bo‘lganda paravertebral blokada: novokain 2%li 20-30 ml, vitamin В¹² 1000 y, gidrokortizon 50 mg, platifillin 0,2 % li 1 ml buyuriladi.
Parezlarda trenti f taft 3-ttfahal, pfbierln'O m/o,
aktovegin 2 ml buyurilida
Disk churrasida operativ davo qilinadi.
Pel-dunig‘aza radikulitida bemorlarga qattiq to‘shakda yotishoi ta’minlash. Og‘riq xurujlarida, sog‘lom tom,oni bilaa .yotish, og‘riq bor oyoqni tizza va son bo‘g‘imlaridan bukib yotish kerak. Bu holat og‘riqning pasayishiga yordam beradi. Hamshiralardan og‘riq xurujlariga qarshi analgin, bara)gin, .ortofen yoki diklofenak inyeksiya qilish talab etiladi.