“Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi” ta’lim yo’nalishi Baxtiyorova Mohira Doniyor qizining

I-BOB TASVIRIY SAN'ATNI O'QITISHDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR. ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta'rifi
“Pedagogik texnologiya” tushunchasi “ta’lim usullari” tushunchasidan kengroqdir. Texnologiya savolga javob beradi - ta'sir qilish maqsadlariga qanday erishish mumkin, bu jarayonni boshqarish. Texnologiya oldindan rejalashtirilgan o'quv jarayonini amaliyotga izchil tatbiq etishga qaratilgan. Pedagogik texnologiyani loyihalash muayyan sharoitlar uchun pedagogik texnologiyalarning optimal tizimini tanlashni nazarda tutadi. Bu shaxsning individual xususiyatlarini o'rganishni va o'quvchilarning rivojlanish yosh bosqichiga va ularning tayyorgarlik darajasiga mos keladigan faoliyat turlarini tanlashni talab qiladi. Pedagogik texnologiyalarning tasnifi Pedagogik adabiyotlarda pedagogik texnologiyalarning bir qancha tasniflari mavjud - V. G. Gulchevskaya, V. T. Fomenko, T. I. Shamova va T. M. Davydenko. Eng umumlashtirilgan shaklda pedagogika fanida va amaliyotida ma'lum bo'lgan barcha texnologiyalar G.K.Selevko tomonidan tizimlashtirilgan. Quyida tizim muallifi tomonidan tuzilgan tasniflash guruhlarining qisqacha tavsifi keltirilgan. Qo'llash darajasiga ko'ra umumiy pedagogik, alohida uslubiy (predmetli) va mahalliy (modulli) texnologiyalar ajratiladi.
Falsafiy asosga ko'ra: materialistik va idealistik, dialektik va metafizik, ilmiy (olim) va diniy, gumanistik va g'ayriinsoniy, antroposofik va teosofik, pragmatik va ekzistensial, erkin ta'lim va majburlash va boshqa navlar. Ruhiy rivojlanishning etakchi omiliga ko'ra: biogen, sotsiogen, psixogen idealistik texnologiyalar. Bugungi kunda shaxsiyat biogen, sotsiogen va psixogen omillarning birgalikdagi ta'sirining natijasi ekanligi umumiy qabul qilinadi, ammo ma'lum bir texnologiya ulardan birortasini hisobga olishi yoki tayanishi mumkin, uni asosiy deb hisoblashi mumkin. Asosan, faqat bitta omil, usul, printsipdan foydalanadigan bunday monotexnologiyalar mavjud emas - pedagogik texnologiya har doim murakkab. Biroq, o'quv jarayonining u yoki bu tomoniga urg'u berilganligi sababli, texnologiya xarakterli bo'lib, o'z nomini oladi.
Tajribani assimilyatsiya qilishning ilmiy kontseptsiyasiga ko'ra quyidagilar ajralib turadi: assotsiativ-refleks, xulq-atvor, gestalt texnologiyalari, ichkilashtirish, rivojlantiruvchi. Biz neyrolingvistik dasturlashning kamroq tarqalgan texnologiyalarini va taklif qiluvchi texnologiyalarni ham eslatib o'tishimiz mumkin. Shaxsiy tuzilmalarga e'tibor qaratish orqali: axborot texnologiyalari (maktab bilimlarini, fanlar bo'yicha ko'nikmalarni shakllantirish - ZUN); operatsion (aqliy harakatlar usullarini shakllantirish - SUD); hissiy-badiiy va hissiy-axloqiy (estetik va axloqiy munosabatlar sohasini shakllantirish - SEN), o'z-o'zini rivojlantirish texnologiyalari (shaxsning o'zini o'zi boshqarish mexanizmlarini shakllantirish - SUM); evristik (ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish) va daromad (samarali-amaliy sohani shakllantirish - SDP). Mazmun va tuzilish xususiyatiga ko‘ra texnologiyalar: o‘qitish va tarbiyalash, dunyoviy va diniy, umumiy ta’lim va kasbiy yo‘naltirilgan, gumanitar va texnokratik, turli sanoat, xususiy mavzu, shuningdek, monotexnologiyalar, kompleks (politexnologiyalar) va penetratsion texnologiyalar deb ataladi. Monotexnologiyalarda butun o'quv jarayoni har qanday ustuvor, dominant g'oya, kontseptsiyaga asoslanadi, murakkablarida u turli xil monotexnologiyalar elementlaridan birlashtiriladi. Elementlari ko'pincha boshqa texnologiyalar tarkibiga kiritilgan va ular uchun katalizator, aktivator rolini o'ynaydigan texnologiyalar penetratsion deb ataladi.
Kognitiv faoliyatni tashkil etish va boshqarish turiga ko'ra, V.P.Bespalko pedagogik tizimlarning (texnologiyalarning) shunday tasnifini taklif qildi. O'qituvchining talaba (boshqaruv) bilan o'zaro munosabati ochiq (talabalarning nazoratsiz va tuzatib bo'lmaydigan faoliyati), tsiklik (nazorat, o'z-o'zini nazorat qilish va o'zaro nazorat bilan), tarqoq (frontal) yoki yo'naltirilgan (individual) va nihoyat, qo'lda bo'lishi mumkin. (og'zaki) yoki avtomatlashtirilgan (o'quv qurollari yordamida). Ushbu xususiyatlarning kombinatsiyasi quyidagi texnologiyalar turlarini belgilaydi (V.P. Bespalko bo'yicha - didaktik tizimlar:
• klassik ma'ruza mashg'ulotlari (nazorat - ochiq, tarqoq, qo'lda);
• audiovizual texnik vositalar yordamida o‘qitish (ochiq, tarqoq, avtomatlashtirilgan);
• tizim "maslahatchisi" (ochiq, yo'naltirilgan, qo'llanma); • darslik yordamida o‘rganish (ochiq, yo‘naltirilgan, avtomatlashtirilgan) - mustaqil ish;
• "kichik guruhlar" tizimi (tsiklik, tarqoq, qo'llanma) - o'qitishning guruhli, tabaqalashtirilgan usullari;
• kompyuterni o'qitish (tsiklik, tarqoq, avtomatlashtirilgan);
• "repetitor" tizimi (tsiklik, yo'naltirilgan, qo'llanma) - individual o'qitish;
• oldindan dasturlashtirilgan dastur mavjud bo'lgan "dasturlashtirilgan ta'lim" (tsiklik, boshqariladigan, avtomatlashtirilgan).
• Amalda, odatda, bu “monodidaktik” tizimlarning turli kombinatsiyalaridan foydalaniladi, ulardan eng keng tarqalganlari:
• Ya.A.Komenskiyning ma’ruza va mustaqil ma’ruza uslubining kombinatsiyasi bo‘lgan an’anaviy klassik sinf-dars tizimi. kitob bilan ishlash (didaxografiya);
• texnik vositalar bilan birgalikda didaxografiyadan foydalangan holda zamonaviy an'anaviy ta'lim;
• o‘qitishning guruhli va tabaqalashtirilgan usullari, o‘qituvchi butun guruh bilan ma’lumot almashish imkoniyatiga ega bo‘lganda, shuningdek, individual o‘quvchilarga repetitor sifatida e’tibor beradi;
• boshqa barcha turlardan qisman foydalanish bilan moslashtirilgan dastur boshqaruviga asoslangan dasturlashtirilgan ta'lim.
Pedagogik (ta'lim) texnologiya - bu ilmiy asosda qurilgan, vaqt va makonda dasturlashtirilgan va ko'zlangan natijalarga olib keladigan pedagogik jarayonning barcha tarkibiy qismlarining ishlash tizimi. Pedagogik texnologiyaning predmeti – har qanday faoliyat sohasida o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida kompyuterlashtirish va texnik vositalardan foydalangan holda o‘qitish va tarbiyalashning metod va uslublarini aniq strukturalashtirish, tizimlashtirish, dasturlash, algoritmlash va standartlashtirish asosida tashkil etilgan o‘ziga xos pedagogik o‘zaro munosabatlardir. Natijada, bolalar tomonidan mavzu ko'nikmalarini barqaror ijobiy o'zlashtirishga, ijtimoiy qimmatli xatti-harakatlar shakllari va odatlarini shakllantirishga erishiladi. Zamonaviy ta'lim, birinchi navbatda, o'rganish qobiliyatini ta'minlaydigan universal ta'lim faoliyatini (UUD) shakllantirishga qaratilgan. Bugungi kunda boshlang'ich ta'lim bolaning ta'lim faoliyati - ta'lim va kognitiv motivlar tizimi, ta'lim maqsadlarini qabul qilish, qo'llab-quvvatlash, amalga oshirish, ta'lim faoliyati va ularning natijalarini rejalashtirish, nazorat qilish va baholash qobiliyatini shakllantirish uchun asos yaratadi. Bu maktab ta'limining boshlang'ich bosqichi bo'lib, u o'quvchilarning kognitiv motivatsiyasi va qiziqishlarini, o'quvchining o'qituvchi va sinfdoshlari bilan hamkorlik qilish va birgalikdagi faoliyatiga tayyorligi va qobiliyatini ta'minlashi, shaxsning jamiyat va jamiyat bilan munosabatlarini belgilaydigan axloqiy xulq-atvor asoslarini shakllantirishi kerak. uning atrofidagi odamlar. Pedagogik texnologiyalardan foydalanish hissa qo'shadi
o'quv motivlarini shakllantirish, talabalarning barqaror kognitiv ehtiyojlari va qiziqishlarini rivojlantirish;
• o‘quv-tarbiya ishlarining samarali usullari va ko‘nikmalarini, kichik maktab o‘quvchilarining “o‘quv ko‘nikmalarini” rivojlantirish;
• bolalarning individual xususiyatlari va qobiliyatlarini ochib berish;
• o'z-o'zini nazorat qilish, o'zini o'zi tashkil etish va o'zini o'zi boshqarish ko'nikmalarini rivojlantirish;
• o'zini adekvat baholashni shakllantirish, o'ziga va boshqalarga nisbatan tanqidiylikni rivojlantirish;
• ijtimoiy normalarni o‘zlashtirish, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining axloqiy rivojlanishi;
• tengdoshlar bilan muloqot qilish ko'nikmalarini rivojlantirish, mustahkam do'stona aloqalarni o'rnatish.
Shunday qilib, boshlang'ich sinf o'quv jarayoniga pedagogik texnologiyalarni joriy etish o'qituvchi va o'quvchilarni ma'naviy-axloqiy rivojlanish va tarbiyaga (shaxsiy natijalarga) yo'naltiradi; ta'lim fanlari mazmunini o'zlashtirish (mavzu natijalari); universal ta'lim faoliyatini shakllantirish (meta-mavzu natijalari). Uyda ham, maktabda ham kompyuter texnologiyalari bilan o'ralgan zamonaviy bola faqat o'quv jarayonida ulardan faol foydalanish bilan qiziqish bilan o'qishga qodir.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. O‘quv jarayoni mazmuniga AKTni joriy etish turli fan yo‘nalishlarini informatika bilan birlashtirishni nazarda tutadi, bu esa o‘quvchilar ongini axborotlashtirishga va ularning zamonaviy jamiyatdagi axborotlashtirish jarayonlarini tushunishiga olib keladi. Maktab o‘qituvchilari o‘z darslarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan tobora ko‘proq foydalanmoqda, darslar qiziqarli va mazmunli bo‘lib bormoqda. O'qituvchilar va talabalar o'z fanlari bo'yicha ma'lumotni qo'shimcha Internet resurslaridan foydalangan holda mohirlik bilan tanlaydilar, bu esa sinfda muloqot jarayonini yanada samarali qurishga yordam beradi. AKTdan maktabning barcha o'qituvchilari darsda foydalanadilar. Axborot kompyuter texnologiyalaridan foydalanish nafaqat o'quv materialini o'zlashtirishni osonlashtiradi, balki o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi: o'quvchilarning o'qishga bo'lgan ishtiyoqini oshiradi; kognitiv faollikni faollashtiradi; bolaning fikrlash va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi; zamonaviy jamiyatda faol hayotiy pozitsiyani shakllantiradi.
Asosiy vazifa o'quvchini darsda ham, darsdan tashqari mashg'ulotlarda ham rag'batlantirishdir. Multimedia taqdimotlarini yaratish orqali mavzuga qiziqishni oshirishingiz mumkin. Ushbu turdagi faoliyat barcha yoshdagi o'quvchilar tomonidan juda mashhur. Darsda AKTdan foydalanish kognitiv faollikni oshirishning asosiy tamoyillarini to'liq amalga oshirish imkonini beradi: pozitsiyalar tengligi tamoyili, ishonch tamoyili, fikr-mulohaza tamoyili, tadqiqot pozitsiyasini egallash tamoyili. AKT bolada qiziqish uyg'otadi: animatsiya fragmentlari o'rganilayotgan jarayonlarni bolaning hayotiga yaqinlashtiradi. Kompyuter o'quv ma'lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi. Rang, grafik, ovoz, zamonaviy video jihozlardan foydalanish turli vaziyatlarni simulyatsiya qilish imkonini beradi. Shubhasiz, AKTdan foydalanish darslarni diversifikatsiya qilish imkonini beradi, ularni yanada jonli, esda qolarli qiladi, ko'proq qo'shimcha materiallarni jalb qilish imkonini beradi, bu, shubhasiz, talabalar bilimiga ijobiy ta'sir qiladi, ularning bilim faolligini rag'batlantiradi. O'quv jarayoniga kiritilgan PowerPoint muhitidagi kompyuter taqdimotlari an'anaviy va innovatsion o'qitish usullarini optimal o'zaro bog'lash imkonini beradi, bu esa bolaning kognitiv va hissiy-irodaviy sohalarini rivojlantirishda bashorat qilinadigan natijaga ega.
Tasviriy san’atni o’zi kabi, uni o’qitish ham kundan-kun rivojlanmoqda va foaoliyat doirasi kengayib bormoqda. Yillar sari yangi vositalar, usullar va materiallar o’qitish jarayoniga integratsiya qilinmoqda.
San'atni o’qitish-nazariya va amaliyotga asoslangan ta’limdir. Bu jarayonda texnologiyadan foydalanish dars sifatini oshiradi va qisqa vaqt ichida mavzuni keng tushunta olish uchun o'qituvchining turli xil usullardan foydalanishini ta'minlaydi.
Shu o’rinda ta’kidlash kerakki, mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan umumta’lim maktablarida san’at ta’limiga oid kitoblar yetarli darajada emas. Chunki, ular rangli rasmlar va illustratsiyalar bilan boyitilishi kerakligi sababli odatda o'qituvchilarga kitobni bosib chiqarish va o’quvchilarga ularni sotib olish qimmatga tushadi. Natijada, kerakli manbani topishda qiyinchiliklar yuzaga keladi va bu fanni o’zlashtirishda o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi. Maktab kutubxonasida tasviriy san’atga oid kitoblar borasida cheklangan tanlov mavjud, ammo ularning borida ham ma’lumotlar ko'pincha asosiy va umumiy bo'lib, o'quv dasturida berilgan materiallardan tashqari ma’lumotlar olish uchun kamlik qiladi.
Bu jarayon butun dunyo bo’ylab muhim masala sifatda ko’rilmoqda. Jumladan, san’at ta’limiga yangi texnologiyalarni integratsiya qilish bo’yicha tadqiqot olib borgan Pepperning fikricha, ushbu kengayib borayotgan ta'lim bo'shliqlari uchun bir nechta yechimlar mavjud bo'lsa-da, 21-asrning tanqidiy fikrlash kompetensiyasiga ega bo'lgan yoshlarini tayyorlash
jarayonida o’quvchilarni bilim olishga faol jalb qilishning bir usuli zarur.*1+
Texnologiyalar bilan hamnafas yurish yoshlarni madaniyat bilan bog'laydigan va maktablarda an'anaviy ravishda taklif qilinadigan modellarga qaraganda yoshlarni o'rganish jarayoniga faolroq jalb qiladigan metodlarni loyihalashtirish, yaratishga ko’maklashadi hamda o’quvchilardagi tanqidiy fikrlashni rag'batlantiradi.
Shuningdek, raqamli texnologiyalar darslardagi interfaollikni ham oshirishga xizmat qiladi. Interfaollik tushunchasi bu yangi muhitda o'rganish haqida fikr yuritganimizda asosiy xususiyatga aylanadi. Ta’lim nazariyotchilari o'tmishda sinf sharoitida interaktivlikka katta e'tibor berishgan, lekin asosan guruhda muammolarini hal qilish, guruhli muhokama, qisqa namoyishlarni kiritish yoki qisqa, asossiz yozish kabi ta'lim strategiyalariga e'tibor berishgan, mashqlar, so'ngra munozara va fikr-mulohazalar, bahs-munozaralar, muammolarni hal qilish modellari va rolli o'yinlaridan foydalanishgan. Hozirda esa mazkur metodlar bilan bir qatorda yangi vositalar orqali interaktivlikning o'rni va uning faol ta'lim bilan aloqasi o'rganilmoqda.
Raqamli texnologiyalarni bu jarayonda yangi yechim sifatida ko’rish mumkin. Chunki, ular foydalanish uchun yangi vositalarni taqdim etadi va tasviriy san’atdagi amaliy jarayonlarning ba'zi asoslarini qayta shakllantiradi. Xalqaro Ta'lim Texnologiyalari Jamiyati ta'kidlaganidek, texnologiya o’quvchilarga: axborot texnologiyalari bilan ishlay olish, muammolarni hal qiluvchi va qaror qabul qiluvchi, ishlab chiqaruvchi vositalardan ijodiy va samarali foydalanuvchi bo'lish imkoniyatini beradi. Shu nuqtai nazardan, rassomlar palitrasiga kirgan yana bir vosita-kompyuterda dasturlashni keltirib o’tish mumkin. Kompyuter dasturini o'rganish ko'pincha "dasturiy ta'minotni o'qitish" yoki kompyuter bilan yangi foydalanuvchi interfeyslarini yaratish qobiliyatiga ega bo'lishning muhim tarkibiy qismidir. Tadqiqotchi Reasning ta'kidlashicha, ‚dasturiy ta'minot sayyoramizning havosi va sirtini aylanib o'tadigan bu bitlar oqimini boshqaruvchi vositadir. Dasturiy ta'minotni va uning madaniyatga ta'sirini tushunish zamonaviy jamiyatni anglash va hissa qo'shish uchun asosdir".
Xalqaro ilg’or tajribalar shuni ko’rsatadiki, o’quvchilarda texnologiyaga oid kopmetensiyalar va kelajakka oid bilimlarni shakllantirishda tasviriy san’at fani o’quv mazmuniga tegishli talablar qo’yilgan. Jumladan, Finlayandiyada o’quvchilar tasviriy san’at darslarida me'moriy fotografiya, landshaft san'ati, materiallarni qayta ishlash, arxitektura, mobil texnologiyalar va robototexnika dizayni(PS) bilan tanishadilar.
Shundan kelib chiqqan holda, o’quvchilarda tegishli kompetensiyalarni shakllantirishiga qarab darslarda o’quvchilar foydalaniladigan raqamli texnologiyalarni ikki strukturaga ajratish mumkin:
-texnologiya
-dizayn
O’quvchilarda zamonaviy va kelajakka oid kompetensiyalarni shakllantirish bugungi jamiyatning asosiy vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. Buni UNESCO tomonidan 2015 yilda qabul qilingan ‚Ta’lim 2030‛ doirasida belgilab olingan ‚Barqaror rivojlanish maqsadlari uchun ta'lim‛ dasturida ham alohida ta’lidlab o’tilgan. Jumladan, dasturda belgilangan maqsadlarni amalga oshirishga qaratilgan ta’lim jarayoni haqida Irina Bokova shunday deb ta’kidlaydi: ‚Ta'limning global taraqqiyotdagi o'rni haqida fikrlar ekanmiz bizga tub islohotlar kerak, chunki bu shaxslar farovonligi va sayyoramiz kelajagi uchun muhim ta'sir ko'rsatadi. < Endi, ta'lim 21-asrning muammolari va intilishlariga har qachongidan ham ko'proq tayyor turishi, barqaror va inklyuziv o'sishga va birgalikda tinch-totuv yashashga olib keladigan qadriyat va ko'nikmalar turlarini tarbiyalashga mas'uldir.‛*5+
Raqamli texnologiyalarning dunyo miqyosida keng tarqalishi va jamiyatning rivojlanishida ahamiyati oshib borayotganligini inobatga olsak, endi o’quvchilarda ham mazkur texnologiyalar bilan bog’liq bo’lgan bilim, malaka va ko’nikmalarni shakllantirishi lozim ekanligini anglashimiz mumkin. Bu vazifani amalga oshirish jarayoni umumta’lim maktablarida o’tiladigan barcha fanlar qatori Tasviriy san’at fanini o’z ichiga qamrab olishi lozim. Chunki, bugungi kunda keng tarqalayotgan raqamli texnologiyalar bilan bog’liq dizayn sohalari hamda texnologiya bilan chambarchas bog’liq bo’lgan multimedia ta’lim vositalarida ishlash asoslari tasviriy san’at fani bilan bevosita bog’liq.
Dizayn san’ati XX asrda sanoatning rivojlanishi natijasida Tasviriy san’atning alohida turi sifatida shakllana va o’qitila boshlangan. Dizayn elementlari va tamoyillarini oliygoh sharoitda badiiy tanqid tarkibi sifatida emas, balki studiya amaliyotida sezish va ijodiy qobiliyat sifatida o'rgatish Artur Uesli Dou tomonidan boshlangan. Douning nazariyasi va usuli Bell Boasning "Maktabda san'at" orqali badiiy ta'lim amaliyotiga ham ta'sir ko'rsatdi.
Texnologiya rivojlangan hozirgi davrda ham dizayn va unga oid tushunchalar kengayib bormoqda. Mavjud dizayn malakalaridan o’quvchilarda shakllantirish lozim bo’lgan turlarini tanlashda birirnchi navbatda eng talab katta bo’lganlarini inobatga olish maqsadga muvofiq. Dizayn xizmatlarini ko’rsatuvchi ‚Prism‛ studiyasining o’tkazgan so’rovlariga ko’ra eng ko’p talab qilinadigan xizmatlar ro’yxatidan Web ilovalar, Brend yaratish, Mobil ilovalar hamda Analytik boshqaruv panellari joy olgan
O’quvchilarning yosh xususiyatlari, maktabdagi texnik sharoit hamda o’rganilgan bilimlardan kelajakda foydalanish imkoniyatlaridan kelib chiqib, tasviriy san’at darslarida raqamli texnologiyalar bilan bog’liq quyidagi turlaridan foydalanish mumkin.