Техноген indd

Texnik tizimlarning xatoliklarini baholash

Xavfni baholash bosqichining asosiy vazifalari:

• 
  xavfni baholashda hisoblash-tahlil qilish usulini qо‘llash bilan О‘zbekiston Respublikasidagi me’yoriy hujjatlariga zid bо‘lmagan, barcha rasmiy hujjatlardagi bor hisoblash usullaridan foydalanishga ruxsat beriladi;
  
• 
  barcha kо‘ngilsiz hodisalar va ularning omillarining yuzaga kelish chastotasini aniqlash;
  
• 
  kо‘ngilsiz hodisalar oqibatlarini baholash;
  
• 
  xavf baholarini umumlashtirish.
  

Kо‘ngilsiz hodisalarning yuzaga kelish chastotasini aniqlash uchun quyidagilardan foydalanish tavsiya etiladi:

• 
  texnologik tizimning avariyaga moyilligi va ishonchliligi bо‘yicha xavfli ishlab chiqarish obyekti spetsifikasiga yoki faoliyat turiga taalluqli statistik ma’lumotlar;
  
• 
  «hodisalar daraxti», «buzilishlar daraxti»ni mantiqiy tahlil qi- lish usullari, inson-mashina tizimida avariyalarning yuzaga kelishi- ning imitatsiya modellari;
  
• 
  ushbu soha mutaxassislarining fikrlarini hisobga olish yо‘li bi- lan olinadigan ekspert baholari.
  

Oqibatlarni baholash insonlar, mulk va/yoki atrof-muhitga kо‘rsatilishi mumkin bо‘lgan ta’sirlar tahlilini о‘z ichiga oladi. Oqi- batlarni baholash uchun kо‘ngilsiz hodisalar (ishlamay qolishlar, texnik qurilmalar, bino va inshootlarning buzilishi, yong‘inlar, port- lashlar, zaharli moddalar chiqindilari va h.)ning fizik ta’sirlari ba- holanishi, xavf yuzaga kelishi ehtimoli bо‘lgan obyektlar aniqlani- shi lozim. Avariyalar oqibatlarini tahlil qilishda avariya jarayonlari modellari va о‘rganilayotgan obyektlarning buzilish, shikastlanish mezonlaridan foydalanish, qо‘llanilayotgan modellarning cheklan- ganligini inobatga olish lozim. Shuningdek, imkon qadar oqibatlar kо‘lami va ularning yuzaga kelish chastotasi о‘rtasidagi bog‘liqlik- ni aniqlash lozim.
Avariyalar xavfiga berilgan umumlashtirilgan baho (yoki xavf darajasi) xavfli ishlab chiqarish obyektida sodir bо‘lishi mumkin bо‘lgan barcha kо‘ngilsiz hodisalarning xavf kо‘rsatkichlarini hi- sobga olgan holda sanoat xavfsizligi holatini aks ettirishi va qu- yidagilarning natijalariga asoslanishi kerak:

• 
  barcha kо‘ngilsiz hodisalar (avariya ssenariylari)ning о‘zaro ta’sirini hisobga olgan holda ularning xavf kо‘rsatkichlarini integ- rallashtirish;
  
• 
  olingan natijalarning noaniqligi va aniqligini tahlil qilish;
  
• 
  foydalanish sharoitlarining sanoat xavfsizligi talablari va qabul qilsa bо‘ladigan xavf mezonlariga muvofiqligini tahlil qilish.
  

Xavf baholarini umumlashtirishda, imkon qadar, olingan natijalarning noaniqligi va aniqligi tahlil qilinishi lozim. Xavf- ni baholash bilan bog‘liq kо‘plab noaniqliklar mavjud. Odatda, uskunalarning ishonchliligi va insonlarning xatolari tо‘g‘risidagi ma’lumotlarning tо‘liq bо‘lmasligi, qabul qilinayotgan farazlar va foydalanilayotgan avariyaviy jarayon modellariga yо‘l qо‘yish no- aniqliklarning asosiy manbalari hisoblanadi. Xavfni baholash nati- jalarini tо‘g‘ri talqin qilish uchun noaniqliklarning xususiyatini va ularning sabablarini tо‘g‘ri tushunish lozim. Noaniqliklarning man- balari identifikatsiyalanishi (masalan, «inson omili»), baholanishi va natijalarda kо‘rsatilishi lozim.

3.