Техноген indd

Vektorli optimallash usuli.

Aniqlilik shartida vektorli optimallash.

K=(K₁K₂,...,K_n)

Kriteriyalar vektorli bо‘lsin. K(a) a ϵ _A tо‘plamdan A altern- tivning vektorli bahosi. U holda vektorli optimallash masalasining umumiy kо‘rinishi quyidagicha bо‘ladi. K(a)->opt k(a)
a ϵ A
opt- optimallash.
Bu masalaning yechimi uch etapdan iborat.

1. 
   bosqich. Xususiy kо‘rsatkichlar va mezonlarda aniqlash.
   
2. 
   bosqich. Pareto tо‘plamini aniqlash. Uning elementlari quyi- dagi xossalarga ega bо‘lishi kerak.
   

((Ua ϵ A)(3a’ ϵ A’)(k (a) > k (a))
Pareto tiplari shunday alternativlarni saqlaydiki, ular ham- ma vaqt A/A* ixtiyoriy tо‘plamlardan afzalroq va bunda Pareto tо‘plamlarning 2 alternativi taqqoslanmaydigan bо‘ladi.

3 -boshqich. Skalyarlashtirish mezoni.

Bu kо‘p mezonliklarni yo‘qotish. Pareto to‘plamida hamma me- zonlar bо‘yicha optimallash mumkin emas. Masalaning yechimi biror bir kelishilgan sxemani tanlab olish asosida yechiladi. Bu sxe- mani vektorli optimallash usulida aniqlaydi.
Asosiy mezonni (bosh kriteriyaga) ajratish usuli. Kriteriyalari- ning birini boshqa kriteriya deb ajratamiz, qolgan kriteriyalar che- garalanishlar qismiga kiritiladi. Bu usulning kamchiligi bu uning subyektivligi, iterarivligi va kriteriyaning bir-biriga baholash mum- kin emasligi.
K_i kriteriyalarning afzalligiga nisbatan ta’kidlash mumkinligi faraz qilinadi. Usulning algoritmi

1. 
   qadam. Qism tо‘plamlar a_{i ϵ} a ga qism tо‘plam shunday tanla- nadiki, u holda k_i kriteriyaga nibatan eng yaxshi bahoga ega |A₁|=1 moduli 1ga teng bо‘lsa, ya’ni bitta elementdan iborat bо‘lsa, u holda A1 yangi alternativ eng afzal deb tanlanadi. Agar A^ing quvvati 1 dan katta bо‘lsa, Ach>1, 2-chi qadamga о‘tadi.
   
2. 
   qadam. K₂ kriteriyaga nisbatan A₂ tо‘plam tanlanadi. Agar
   

|A₂|=1shu A_{2 ϵ} A₂ tegishli afzal alternativ deb olinadi. Agar |A₂|>1 dan bо‘lsa, 2-qadam qaytariladi. Eng afzal a_i alternativ qaytarila- veradi. Bu algoritm quyidagi grafik kо‘rinishida aniqlanadi:
Har bir muhimligi bilan ajratilgan kriteriyalarning eng yaxshi (yaqinlashuvchanligidan) kriteriyadan mumkin bо‘lgan uzoqlashu-
vi bor. Oldingi usulga о‘xshab A₁,A₂,A₃,.. tо‘plamlarni kо‘ramiz. Lekin bu yerda alternativlar eng yaxshi qiymati mos tushganda emas, qism tо‘plamlarga kiritamiz. Bunda agar quyidagi mulohaza
( (Ua ye^X! L_}. |> 1) chin bо‘lgandagina yо‘l qo‘yishlar deb bel- gilanadi va a_j tо‘plamlarning bо‘sh yoki bir komponentli bо‘lishi qolgan kriteriyalar bо‘yicha avtomatlashtirish mumkin emasligini anglatadi. Agar mumkin bо‘lgan chetlashtirishlar hamma vektor
kriteriyaning hamma komponentlari uchun 0 bо‘lsa, ketma-ket yо‘l qо‘yish usuli leksika grafik usuli bilan bir xil ustma-ust tushadi.

Aniq bо‘lmagan hollarda vektorni optimallash usuli.

Tashkiliy texnik tizimlarning xususiyati shundan iboratki, ular bajaradigan operatsiyalarni determiniyalangan yoki ehtimollik ope- ratsiyalarga keltirish mumkin emasligida. Bunga sabab quyidagilar:

1. 
   Tizim boshqaruvida subyektiv faktor (odamning) borligi.
   
2. 
   Boshqarish tizim algoritmining tashqi tizim maqsadi bilan muvofiqlashma holda ta’minlanishi.
   
3. 
   Qaror qabul qiluvchi shaxsning qaror qabul qilishida man- tiqqa emas, intuitsiyaga tayanishi.
   
4. 
   Tizim holatini baholaydigan obyektiv kriteriyalarning yо‘qligi. Holatlar aniq bо‘lmaganda tizimlarning effektivligi holatlar tо‘plamida ma’lum bо‘lishi mumkin. Lekin ular qaysi ehtimol bilan
   

vujudga kelishi haqida ma’lumot yо‘q.
Qaysi usulning qо‘llanishi qо‘llanilayotgan kriteriyalarga bog‘liq.

1.