Техноген indd

Boshqarish tizimida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash vazifalari

Boshqarish tizimida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashti- rish va prognozlash vazifalarining turli-tumanligi prognozni qurish metodlari va har xil sistemalarning qо‘llanilishini talab qiladi. Har bir prognoz kerakli informatsiyaning olinishi, ishonchliligi, asos- langanligi, baholanganligi, qayta ishlanishi natijasida paydo bо‘la- di. Prognoz ishlab chiqarish uchun qanday ma’lumotlarni olishni informatsiya tashuvchining tanloviga, uni olish usullariga, tahlil qilinayotgan obyekt rivojlanishini baholovchi maxsus hisob-kitob- larga bog‘liq.

Amaliyotda prognozlarni ishlab chiqarishning 130 xil metod- lari mavjud. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni prognozlashda shartli ravishda metodlarni 3 xil muhim guruhlarga bо‘lish mumkin:

1. 
   Ekstropolyatsiya metodi - prognozlashgan ekstropolyatsi- ya usuli o‘rganiladigan obyektning rivojlanishiga taalluqli bo‘lgan omillarning doiraviylik, o‘zgarmaslik shartiga asoslangan bo‘lib, obyektning o‘tmishdagi va shunga asoslanib kelajakdagi rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganadi.
   
2. 
   Prognozlashning ekspert baholash metodi - tizimli yonda- shuv tizimning umumiy maqsadini aniqlashdan va hamma sistema-
   

lar osti faoliyatini maqsadga erishishdan chetlashtiruvchi har bir yechimning ishlab chiqilishi va asoslanuvchi siyosiy fikrlash ko‘ri- nishini anglatadi. Bunda berilgan tizim boshqa bir katta tizimning bir qismi sifatida qaraladi, uning rivojlanish maqsadi bu tizimning rivojlanish maqsadlari bilan bog‘lanadi. Strukturaviy yondashuv prognozlash obyektlarida izlanish katta rol o‘ynaydi. Strukturaviy yondashuvda izlanish obyekti o‘zi tarkibidagi elementlar va ular- ning o‘zaro harakatida ko‘rib chiqiladi. Bu esa o‘rganilayotgan ob- yekt haqidagi tasavvurni kengaytirishga imkon beradi.

3. 
   Modellashtirish metodi - biror obyekt yoki obyektlar tizimi- ning obrazi yoki namunasidir.