Tekshiruvchi: o`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari: Sana: Sinf: 7 Dars

Kislotalarning negizliligi

Bir negizli	Ikki negizli	Uch negizli	Ko’p negizli
HF	H2SO4	H3PO4	H4P2O7
HCl	H2SiO3	H3PO3
HBr	H2CO3	H3BO3
HJ	H2S	H3AsO3
HCN	H2SO3
HNO3	H2CrO4
HNO2	H2Cr2O7

Yangi mavzuni mustahkamlash.
1Kislotalar qanday belgilari asosida toifalanadi? 2. Bir negizli kislotalar hosil qilishi mumkin bo‘lgan moddalarni ko‘rsating: CO2, SO2, NO2, P2O5, Cl2, S. 3. Oltingugurtdan boshqa qaysi oddiy moddalar vodorod bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri biri kib ikki negizli kislota hosil qilishi mumkin?

1. 
   

Uyga vazifa. : O`tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.
Tekshiruvchi: o`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari: ________________


Sana: ____________________ Sinf: 7 Dars: ___


Mavzu: Kislotalarning olinishi va xossalari


Darsning maqsadi:
1. Ta`limiy maqsad: Kislotalarning olinishi va xossalari haqida bilim, ko`nikma va
malakalarini oshirishdan iborat.
2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida
nutqini oshirish va tarbiya berish;
3.Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini va tafakkurini o’stirish,
dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.
Dasrning turi: An`anaviy. Yangi materialni o’rganuvchi dars.
Darsning usuli: Tushuntirish. Savol- javob
Darsning jihozi: kimyo faniga oid rasmlar, slaydlar va o’quv darsligi.


Darsning tashkiliy qismi:
1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.
3. Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4. O`tilgan mavzuni so`rash baholash.
Yangi darsni rejasi.
1. Kislotalarning olinishi. 2.Kislotalarning fizikaviy xossalari:
3.Kislotalarning kimyoviy xossalari.
Yangi darsning bayoni.
Olinishi.Kislotalarni quyidagi usullar yordamida olinadi:
1. Kislorodli kislotalarni kislotali oksidlar bilan suvning o‘zaro ta’siri natijasida olish mumkin:
P₂O₅ + 3H₂O = 2H₃PO₄; SO₂ + H₂O = H₂SO₃.

1. 
   Kislorodsiz kislotalarni metallmaslarning vodorod bilan ta’sirlashuvi mahsulotlarini
   

suvda eritib olish mumkin:H₂ + Cl₂ = 2HC1(suvdagi eritmasi xlorid kislota);
H₂ + S = H₂S (suvdagieritmasi sulfid kislota).
3. Kislotalarni ularning tuzlariga boshqa kislotalarni ta’sir ettirib olish mumkin:
2CH₃COONa + H₂SO₄ = 2CH₃COOH + Na₂SO₄; FeS + 2HC1 = FeCl₂ + H₂S↑;
NaCl + H₂SO₄(kons.) = NaHSO₄ + HCl↑; Na₂SiO₃ + 2HC1 = H₂SiO₃↓+ 2NaCl.
Fizik xossalari. Kislotalar qattiq (borat, ortofosfat kislotalari), suyuq (sulfat, nitrat kislotalar) bo‘lishi mumkin. Ularning ko‘pchiligi suvda yaxshi eriydi va ayrim gazlarning (vodorod xlorid HCl, vodorod bromid HBr, vodorod sulfid H₂S) suvda eritmalari ham kislotalar bo‘lib hisoblanadi. Kislota molekulalarida vodorod kislota qoldiqlari bilan bog‘langan holdabo‘ladi.
Kimyoviy xossalari. Kislotalarning kimyoviy xossalari ularni ancha faol moddalar ekanligini ko‘rsatadi:Kislotalar ko‘p indikatorlar rangini o‘zgartiradi. Masalan, quyidagi jadvalda indikatorarning kislotalar ta’sirida rang o‘zgartirishlari keltirilgan.

	Indikator nomi	Neytral eritmadagi rangi	Kislota eritmasidagi Rangi
1	Lakmus	Binafsha	Qizil
2	Fenolftalein	Rangsiz	Rangsiz
3	Metil zarg‘ aldog‘ i	To‘q sariq	Qizil

2. Kislotalar asoslar bilan ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi).

(H₂SO₄ + 2NaOH = Na₂SO₄ + 2H₂O; HCl + Mg(OH)₂ = Mg(OH)Cl + H₂O;
H₃PO₄ + KOH = KH₂PO₄ + H₂O. H₃PO₄ + KOH = KH₂PO₄ + H₂O.
3. Kislotalar asosli oksidlar bilan ta’sirlashadi va tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya ham neytrallanish reaksiyasiga misol bo‘ladi):
2HNO₃ + CaO = Ca(NO₃)₂ + H₂O. 2HNO₃ + CaO = Ca(NO₃)₂ + H₂O.
4. Kislotalar metallar bilan ta’sirlashadi va tuz hamda sharoitga qarab vodorod ajralib chiqadi
yoki boshqa mahsulotlar hosil bo‘ladi.
Zn + H₂SO₄ = ZnSO₄ + H₂↑ Fe + H₂SO₄ = FeSO₄ + H₂↑
Metallarning faollik qatorida vodoroddan chapda turgan metallar uni kislotalardan siqib
chiqaradi, o‘ngda turganlari esa siqib chiqara olmaydi va bunda boshqa mahsulotlar hosil
bo‘ladi. Cu + 4HNO₃ (kons.) = Cu(NO₃)₂ + 2NO₂↑ + 2H₂O.

1. 
   
2. 
   Kislotalar tuzlar bilan ta’sirlashadi va yangi kislota hamda tuz hosil qiladi:
   

A)O‘rta tuz va yangi kislota; BaCl₂ + H₂SO₄ (suyul.) = BaSO₄↓ + 2HC1.
B) Nordon tuz va yangi kislota NaCl + H₂SO₄ (kons.) =NaHSO₄ + HCl↑.
C)Faqat nordon tuz CaCO₃ + H₂CO₃ = Ca(HCO₃)₂
6. Kislotalar qizdirilganda kislotali oksid va suvga parchalanadi:
H₂SiO₃→SiO₂ + H₂O. H₂SiO₃→SiO₂ + H₂O.