Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

Iyesi belgili gáp

Iyesi belgili gáplerde baslawısh qollanılmaydı, lekin ba­yanlawıshtıń qaysı bette, sanda turıwına qaray baslawısh belgili bolıp turadı. Mıs: Awılǵa qaray kiyatırman. Aygúldi kórdiń be?
Bunday gáplerdi baslawıshtı qollanıw menen eki bas aǵzalı gápke aynaldırıw múmkin. Iyesi belgili gáplerde bayanlawısh forması arqalı baslawıshı belgili bolıp turadı. Bayanlawıshları anıqlıq meyildiń I-II bet formasında keledi. Mısalı: Kún batıp qas qarayǵansha oynadıq. Muǵallimseń. Barlıq jaǵdaylardı túsindir.
Úshinshi bet forması siyrek qollanıladı. Ayırım dara bayla­nıslı bolǵan oy-pikirlerdi bayan etiwde háreket iyesi belgili bolǵan­lıqtan sońǵı gáplerde túsirilip qollanıladı. Mıs: Ákelgen ot-shóbimdi mallarǵa saldım. Qoylardı qoraǵa qamadım.

Iyesi belgisiz gáp

Iyesi belgisiz gáplerde de baslawısh qollanılmaydı. Is-hárekettiń iyesi anıq bolmay, bayanlawıshı anıq meyildiń III bet forması arqalı bildiriledi. Is-hárekettiń iyesine anıq dıqqat awdarılmaydı. Mısalı: Jerlerdi gúzde suwǵardı. Bunnan keyin meni irikken joq.Iyesi belgisiz gáplerde is-hárekettiń iyesi tómendegi jaǵdaylarda qollanılmaydı.
1. Is-hárekettiń iyesi kóp bolǵanlıqtan, oǵan dıqqat awdarılmaydı. Balalardı internatta tárbiyaladı. Oqıwǵa qabıl etti.2. Is-hárekettiń iyesi tek kontekstten belgili boladı. Mıs: Universitetti pitkergen. On jıldan berli mektepte isleydi.3. Is-hárekettiń iyesi anıq bolmaydı. Mıs: Házir paxtanıń kópshilik bólegin qol menen teredi. Bir tárepte salını orıp atırsa, bir tárepte salını túyeklep atır.

Iyesi ulıwmalasqan gápler

Iyesi ulıwmalasqan gáplerdiń bayanlawıshı gáptiń iyesin kórsetip tursa da, is-háreket belgili bir betke emes, al kópshilikke qarata aytıladı. Gáptiń mazmunı kópshilikke qara­tılǵan boladı. Mıs: He ekseń sonı orasań. Ádep oyla, keyin sóyle.Iyesi ulıwmalasqan gáplerdiń bayanlawıshları II bet buyrıq meyili formasında keledi. Kóbinese, naqıl-maqallarda qollanı­ladı. Mıs: Issını ózińe bas, jaqsa qońsıńa bas.
Iyesi ulıwmalasqan gápler shaqırıq, súrenlerde qollanıla­dı. Gáptiń mazmunı kópshilikke úsh betke teńdey tiyisli bolıp keledi. Mıs: Atızlardı báhárgi egiske puxta tayarlayıq! Elim dep jurtım dep janıp jasań!
Kórkem shıǵarmalarda da qollanıladı. Kóńil shad. Hár nárse­ge qızıǵasań. Súyineseń. Qalay shadlanbassań. Bundayda ózińe mádet izleyseń.