Tema. Mashina mexanizmler teoriyasι pa`nine kirispe

Tema. Mexanizmlerdin` ku`n analizi. 
Joba. 
1. Mexanizmlerdin` ku`sh analizinin` ulιwma tu`sinikleri. 
2. Zvenolardιn` inerttsiya ku`shleri ha`m olardιn` ta`sir etiw tochkalarι. 
3. Mexanizmlerdi ku`shler ta`sirinde esaplaw. 
4. Kinematikalιq juplardag`ι ku`shlerdi anιqlaw usιllarι. 
Mexanizlerdin` ku`sh analizinin` ulιwma tu`sinikleri. 
Mexanizlerdin` ku`sh analizi kinematikalιq juplardag`ι reaktsiya ku`shlerin ha`m jetekshi 
zvenog`a ta`sir etetug`ιn ten`lestiriwshi ku`shti anιqlawg`a mu`mkinshilik beredi. 
Ku`sh analizinin` na`tiyjesi to`mendegiler ushιn za`ru`r. 
1.Mexanizm zvenolarιnιn` bekkemligin esaplaw ushιn. 
2.Kinematikalιq juplardag`ι su`ykelis ku`shin ha`m su`ykelis ku`shi momentin anιqlaw 
ushιn. 
3.Kinematikalιq juplardag`ι su`ykelis ku`shinin` bolιwιna baylanιslι quwatlιlιq shιg`ιnιn 
anιqlaw ushιn. 
Ayιrιm jag`daylarda, zvenolardιn` inerttsiya ku`shlerinn` shamasι ku`sh analizi berilgen 
texnologiyalιq protsessti orιnlaytug`ιn dvigatel`din` quwatιn anιqlaytug`ιn qozg`awshι ku`shti 
tabιw ushιn qollanιladι. 
Son`g`ι jag`dayda, yag`nιy tek jetekshi zvenog`a ta`sir etiwshi ku`shti yamasa 
qozg`awshι ku`sh momentin anιqlaw ushιn N.E.Jukovskiydin` qatan` rιchag usιlιn qollanιw 
ju`da` qolaylι. Ku`sh analizin kinstatikalιq ha`m ku`shler planι usιllarιn qollana otιrιp 
ju`rgizgen maqul. 
Zvenolardιn` inerttsiya ku`shleri ha`m olardιn` ta`sir 
etiw tochkalarι. 
Tegis qozg`alιs jasaytug`ιn zveno tochkalarιnιn` inerttsiya ku`shleri ku`shlerdin` tegis 
sistemasιn quraydι, bunιn` o`zi bas vektorg`a ha`m bas momentke keltiriledi. Inerttsiya 
ku`shlerinin` bas vektorι menen bas momentin ten` ta`sirli bir inerttsiya ku`shi menen 
almastιrιwg`a boladι. 
Bul ku`sh %
U
= - m 
ω
S
bundag`ι m -zveno massasι
ω
S
-zvenonιn` awιrlιq orayιnιn` 
tezleniw vektorι. Inerttsiyanιn` ten` ta`sirli ku`shin bunnan bιlay zvenonιn` inerttsiya ku`shi 
depe g`ana ataymιz. Inerttsiya ku`shi zvenonιn` qozg`alιs tu`rine qaray onιn` ha`r tu`rli 
tochkasιna tu`siriledi. 
Eger zveno ilgerlemeli qozg`alιs jasasa, onda %
U 
= - m 
ω
S 
inerttsiya ku`shinin` 
zvenonιn` awιrlιq orayιna ta`sir etetug`ιnlιg`ι anιq. 
Endi zveno o`zinin` qozg`almaytug`ιn tochkasι arqalι aylanba qozg`alιsta boladι deyik. 
Zvenonιn` mu`yeshlik tezligin
ω
ha`m mu`yeshlik tezleniwin
ε
arqalι belgileyik (1-
su`wret). Bul zvenog`a awιrlιιq orayι S ke tu`sirilgen inerttsiya ku`shlerinin` bas vektorι %
U 
= 
- m 
ω
S
ha`m inerttsiya ku`shlerinin` bas momenti M
U
= -I
S
ε
ta`sir etedi. Inerttsich ku`shi %
U
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

39 
-din` ta`sir etiw tochkasιn tabayιq, onιn` ushιn zvenonιn` qozg`almaytug`ιn A tochkasιna 
tiyisli qurιlg`an inerttsiya ku`shleri momentinin` ma`nisin to`mendegishe tabamιz. 
∑
M
A
(%
U
, M
U
) = %
U 
l
AS
s8n
α
+ M
U
= m 
ω
S
l
AS
s8n
α
+ I
S
ε
=
= m 
ω
S
l
AS
s8n
α
+ I
S
ω
/ l
AS
s8n
α
= m
ω
S
( l
AS
+ I
S
/ (ml
AS
)) s8n = 
= m 
ω
S
l
AK
s8n 
α
. 
Bundag`ι l
AK
= l
AS
+ I
S
/ (ml
AS
) (g`). 
Endi inerttsiya ku`shinin` bas vektorι %
U 
= - m 
ω
S
(g`) ten`leme menen anιqlanatug`ιn
K tochkasιna ta`sir etedi deyik. Bul ku`shtin` A tochkasιna qatnaslι momenti. 
M
A
(%
U
) = m 
ω
S
l
AK
s8n 
α
. (q) 
(1) 
xem (q) ten`leme menen salιstιrsaq, aylanba qozg`alιwshι zveonιn` inerttsiya 
ku`shlerinin` bas vektorι menen momentin (2) ten`leme boyιnsha anιqlanatug`ιn ha`m K 
tochkasιna ta`sir etetug`ιn %
U
= m 
ω
S 
ku`shi menen almastιrιwg`a bolatug`ιnιn ko`remiz. 
K tochkasι zvenonιn` ten`lestiriw tochkasι dep ataladι. Endi zvenonιn` iyinli tegis 
qozg`alιsιn qarastιrayιq. VS zvenonιn` (2-su`wret) tochkalarιnιn` tezleniwleri kinematkalιq 
izertlew boyιnsha anιqlang`an deyik. Qattι denenin` tegis qozg`alιstag`ι tezleniwlerin 
vektorlιq qosιw teoremasι boyιnsha bιlay jazιwg`a boladι. 
ω
S
=
ω
B
+ 
ω
SB
bul ten`lewdin` eki jag`ιn birdey m-ge ko`beyte otιrιp, to`mendegini 
alamιz. 
%
U
= - m 
ω
S
= (- m 
ω
B
) + (- m 
ω
SB
) = %
U
’ + %
U
” 
Bunnan inerttsiya ku`shi %
U
’ zvenonιn` ilgerlemeli orιn awιstιrιw sha`rti boyιnsha, al 
inerttsiya ku`shi %
U
” zvenonιn` polyusι bolιp tabιlatug`ιn V tochkasι arqalι aylanbalι 
qozg`alιsι sha`rti boyιnsha ta`sir etetug`ιnιn ko`remiz. Sonlιqtan %
U
’ ku`shi awιrlιq orayι 
bolιp tabιlatug`ιn S tochkasιna, al %
U
” ku`shi to`mendegi qatnas penen anιqlanatug`ιn K 
tochkasιna tu`siriledi. 
l
BK
= l
BS
+ I
S
/ (m l
BS
) 
%
U
ku`shi onι qurawshι %
U
’ xem %
U
’’ ku`shlerinin` ta`sir etiw sιzιqlarιnιn` 
kesilisiw tochkasιna ta`sir etedi, yag`nιy S tochkasιnan tezleniwler planιndag`ι pb kesindisine 
paralel` ju`rgizilgen tuwrιlardιn` I kesilisiw tochkasι zvenonιn` tegis qozg`alιstag`ι %
U
= - m 
ω
S 
inerttsiya ku`shinin` ta`sir etiw tochkasι bolιp tabιladι. Bul jerde inerttsiya ku`shinin` 
tu`siw tochkasι zvenonιn` aylanba polyusιn tan`lap alιwg`a invariantlι ekenin aytιp ketiw 
kerek.