Tema: Mektepke shekemgi jastaģi balalarģa aqliy tárbiya beriw usillari hám metodlari

Kurs jumısınıń obekti: Mektepke shekemgi jastaģi balalardi aqliy tárbiyalaw processi.
Kurs jumısınıń predmeti: Mektepke shekemgi jastaģi balalar aqliy tárbiyasiniń mazmuni.
Kurs jumisiniń waziypalari: -aqliy tárbiya hám tálim túsiniginiń mazmunin aship beriw;

• Mektepke shekemgi jastaģi balalardi aqiliy tárbiyalaediń tiykarģi qurallarida táriplew,

-aqliy tárbiyaniń tiykarģi usillarin taliqlaw.
Kurs jumisınıń metodlari: pedagogikaliq analiz, gúrrińlesiw, test, baqlaw, uliwmalastiriw, ádebiyatlardi analizlew,salistiriw, eksperiment.

Aqiliy iskerlik hár dayim diqqattin belgili maqsetke qaratilgan boliwin talap etedi. Insanlardin aqili onin tiykargi iskerliginde erisilgen jetiskenligi órgesheligi menen belgilenedi. Mektepek shekemgi tárbiya jasindagi balalardi aqiliy tarbiyalaw balalardin aktiv pikirlew iskerligin rawajlandiriwga úlkenlerdiń belgili maqset penen tásir etiwi. Ol balalarga aynala-átiraptagi álem haqqinda bilimler beriwdi, olardi sistemalastiriwdi, balalarda biliwge qizigiwshiliq oyatiwdi, aqiliy uqip hám kónlikpelerdi payda etiwdi, biliw qabiletlerin rawajlandiriwdi óz ishine aladi.
Balalardiń alti jastan baslap mektepte oqiwga ótiwi múnásiybeti menen olardi mektep tálimine tayarlaw ushin aqiliy rawajlaniwdi jeterli dárejede boliwin támiyinlew tarbiyashilardiń juwapkershiligin jánede asiradi. Aqiliy kámillik- buljastin osip, tájiriybenin bayip 'bariwi múnásiybeti menen tárbiyaliq isler tásirinde balanin aqiliy iskerliginde júz beretugin san hám sipat ózgerisleriniń jiyindisi.
. Mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalardin aqiliy rawajlaniwi iskerlik protsessinde, dáslep qarim-qatnasiqta boliw, zatlar menen orinlanatugin iskerlik nátiyjesinde, keyin bolsa oqiw, miynet, nátiyjeli iskerlikler protsessinde ámelge asirilip bariladi. Balanin aqiliy rawajlaniwina tálim hám tárbiya natiyjelirek tásir etedi.
Mektepke shekemgi tárbiya jasindagi balalarga aqiliy tarbiya beriwdi duris shólkemlestiriw ushin olardin aqiliy rawajlaniw nizamliliqlarin ham imkaniyatlarin biliw kerek. Aqiliy tarbiyanin waziypasi oniń mazmuni, metodi hám shólkemlestiriliwine qarap belgilenedi. Pedagogika hám psixologiya páni aqiliy tarbiya beriw waziypalarin nátiyjeli sheshiw jollarin tabiw ushin mektepke shekemgi tárbiya jasindagi balalardin aqiliy rawajlaniw nizamliliqlari hám imkaniyatlarin uyreniw menen shugillanadi. Házirgi zaman psixologiyasinin erisken nátiyjeleri sonni korsetedi, balanin oylawi kórgizbeli-háreketli, kórgizbeli-obrazli hám sózli-logikaliq joli menen qáliplestiriw kerek.
Ata- analar, tárbiyashilar bala aldina mudami ameliy, oyin hám biliw waziypalarin qoyadi, olardi sheshiw bilimler hám kónlikpelerdi, biliw protsessleri hám sebeplerin qabiletlerin qaliplestiriwge, xizmettin turlerin, biliw iskerligin rawajlandiriwga, tildi jánede jetilistiriwge alip keledi x.t.b. Balanin aktiv isleri oni aqiliy rawajlandiriwdin tiykari esaplanadi.
Mektepke shekemgi jastin baslaniwinda balalardi aqiliy tarbiyalaw qurallari bir qansha keńcyedi. Tarbiyashi balalardin hár-qiyli oyinlarin shölkemlestiredi, bahlawlar ótkeredi, shinigiwlarda esaplawga, suwret saliwga, ilaydan ham plastalinnen bir nárse jasawga, sóylewge uyretiledi. Xojaliq xizmette ülkenler balalardi hár qiyli buyimlardan paydalaniwga, miynet etiwge úyretiledi.
Erte jastagi predmetli iskerlik tiykarinda qarim-qatnas, oyin qáliplesedi, ayirim miynet háreketleri özlestiriledi. Mektepke shekemgi jasta olar jánede rawajlanadi. Mektepke shekemgi jastagi balalar iskerliginin tiykargi turi oyin esaplanadi. Suwretlew iskerligi úlken jol basip ótedi: bala ilay hám plastilindan nárseler jasaw, suwret saliw, applikatsiyada hár qiyli uqip hám kónlikpelerdi iyeleydi. Olar qatarina en ápiwayi muzikaliq iskerlik -qosiq aytiw, muziqa tinlaw, muzikaga say háreket etiw qosiladi.
Mektepke shekemgi jastagi balalar iskerliginin tiykargi turi oyin esaplanadi. Suwretlew iskerligi úlken jol basip ótedi: bala ilay hám plastilindan nárseler jasaw, suwret saliw, applikatsiyada hár qiyli uqip hám kónlikpelerdi iyeleydi. Olar qatarina en ápiwayi muzikaliq iskerlik -qosiq aytiw, muziqa tinlaw, muzikaga say háreket etiw qosiladi. Mektepke shekemgi tárbiya jastin aqirina barip konstruktsiyalaw hám óz betinshe iskerlik sipatinda qáliplesedi. Balalar miynetinin hár qiyli turleri óz-ózine xizmet kórsetiw, xojaliq, qol miyneti, tábiyattagi miynet hám basqa miynet turlerin iyeleydi. Háreketli oyinlar ham fizikaliq tárbiya shinigiwlari sport iskerliginin payda boliwina járdem beredi.
mektepke shekemgi jasta adam iskerliginin tiykargi turleri:
Qarim-qatnas
Oqiw
Oyin
Miynet
Ádebiy
Sport
Qagiydalar menen oynalatugin júdá kóplep oyinlarda balalar ozlestirip aliwi kerek bolgan hár qiyli bilimler: aqiliy isler, háreketler sáwlelenedi. Uliwma aqiliy rawajlaniwga qarap, bular ózlestirip bariladi, usi menen birge oyinda áne usi rawajlaniw hám ámelge asiriladi nám rawajlanadi. Bala dóretiwshilik oyinda aqiliy tárepten tárbiyalanadi balalardiń biliw bagdarin Dóretiwshi oyinlar mazmuninin rawajlaniwi sáwlelendiredi.
. Oyinda roldin payda boliwi bala sanasinin bagdarinda, onin aynala-átiraptagi álemdi ámeliy tárepten bilip aliwinda júz berip atirgan ózgerislerdi anlatadi. Dáslepki rolli oyinlar buyimlar menen orinlanatugin háreketinen adamlardin jámiyetlik hám miynet háreketler hám buyimlar aniq insanlar menen óz-ara qarim-qatnasta boladi. Negizinde insanlar ortasindagi miynet bölistiriliwi ózlestiriledi: «-balani qiziqtirip atirgan nárse mine usi. Buni ol óz oyininda sáwlelendiredi. Biraq úlkenlerdiń miyneti, isleytugin jumislari jámiyetlik bagdarga iye bolip, oniń bariwinda úlkenler bir-birewleri menen hár qiyli qarim-qatnas insannin buyimlar menen balanin sanasi qatnasqa kirisedi.
Áste-aqirin orinlanatugin háreketinen adamlardiń jámiyetlik hám miynet iskerliginde amelge asirilatugin óz-ara háreketleri hám qatnaslarina ótedi. Insanlardin qatnaslari ádep- ikramliliq qagiydalari hám normalari menen tártipke salip turiladi: olardi oyinda ózlestirip aliw aqiliy hám ádep-ikramliliq tárbiyaga járdem beredi.
Solay etip, oyin balaniń ámeliy iskerligi formalarinan biri bolip, onin aynala- átiraptagi ómirdi ózlestirip aliwga, biliwge qaratilgan. Biraq bul biliwden aldin onin tikkeley formalari júz beredi, bul bolsa oyinda balanin aqiliy rawajlaniwina basshiliq etiwge ayriqsha talaplar qoyadi:
1) balalardiń aqiliy rawajlaniwina tásir etiw oyinniń mazmuni, onin duzilisi, suwretlew qurallari menen sáwlelenedi. Sonin ushin dóretiwshilik oyin jana bilimlerdi bayan etiw, rejelestirip atirgan bilim hám uqipliliqlardi bekkemlew qurali bola almaydi;
2) balalar oyinlariniń mazmunin olardiń aynala-átiraptagi zatlar haqqinda sáwleleri, bilimlerin toliqtiriw arqali bayitiw dóretiwshilik oyinda balalardiń aqiliy rawajlaniwina basshiliq etiwdiń tiykargi joli. Oyin protsessinde bilimler qayta islenedi, olar jetilistiriledi;
3) oyinlardi diqkat penen baqlaw hám analiz etiw balalardin belgili bir waqiya yamasa qublislardi tusiniw dárejesin aniqlawga hámde bilimlerin aydinlastiriw, tereńlestiriw yamasa duzetiwge say jumislardi shólkemlestiriwge imkaniyat beredi;
Tayar yamasa yarim tayar detallar yamasa materiallardan buyimlar jasaw konstruktsiyalaw dep ataladi. Konstruktsiyalaw balanin aqiliy iskerligine ózine say tómendegi talaplardi qoyadi, yagniy: A) modelni kórip turip oni ayirim bóleklerge ajiratiw hám olardi bar detallar menen salistirip biliw; B) konstruktsiyalanatugin buyimdi-oniń bir putin kelbetin, ayirim bólimlerin hám olardiń óz-ara qarim-qatnasin maqsetke muwapiq ráwishte qabil etiw; V) buyimdi onin detallarinda, hár qiyli qenislik awhallarinda tusinikke iye boliw; G) kenislik katnaslarda aniq shólkemlestire biliw qabileti; D) detallar hám materiallardin duziliw imkaniyatlarin bahalaw uqipliligi; E) jumislardi miyde rejelestiriw hám keyin olardi ámeliy rejege kóshiriw; J) konstruktsiyalawdiń barisin bahalay biliw, oylagan buyimniń waziypasi hám uliwma kelbeti kóz-qarasinan onin ayirim bólimlerin orinlaw. Konstruktsiyalawdiń jetiskenligin támiyinleytugin hám usi iskerlikte payda bolatugin aqiliy háreket, kónlikpe hám uqipliliqlar usilardan ibarat.
Konstruktsiyalawdiń jetiskenligin támiyinleytugin hám usi iskerlikte payda bolatugin aqiliy háreket, kónlikpe hám uqipliliqlar usilardan ibarat. Konstruktsiyalaw buyim haqqinda aniq tusiniklerdiń qáliplesiwine járdem beredi, buyimlardiń bir pútin topari ushin uliwma hám ózine say táreplerin koriw uqipliligin rawajlandiradi. Konstruktsiyalaw protsessinde balalardiń agiliy rawajlaniwina pedagogikaliq basshiliq etiw balalardin buyimlar, imaratlar haqqindagi tusiniklerin maqsetke muwapiq ráwishte bayitiwdan, bul baqlawlardin ózine say bagdarda boliwinan ibarat. Balalar aldina usi modeldi qiyalda qayta tiklew ushin zarur bolgan materialdi, onin bolimleri ham detallarin tanlaw waziypasin qoyiw zarur.
Suwret saliw ilay hám plastilindan zatlar jasaw protsessinde sensor qábiletler hám aqiliy háreketler tez qáliplesip baradi. Tomendegi sezimlerdi payda etiw balalardin aqiliy tarbiyasinda ayriqsha áhmiyetke iye:

• buyimlardi analitikaliq-sintetikaliq qabil etiw uqipliliqlari hám qabiletleri;