Tema: sirtqi fotoeffekt. Kompton

Jumısınıń maqseti hám wazıypası 
: 
Sirtqi fotoeffekt. kompton effekti haqqinda 
tusinik toplaw . 
Jumıstıń duzılısı. Jumıs «Kirisiw», «Juwmaq» bólimleri hám paydalanılǵan 
ádebiyatlar diziminen tısqarı eki baptan, 30 betten turadı. 
 
 

---

6 
 
I.BAB. FOTOEFFEKT HÁDIYSESI HAQQINDA 
1.1. Eynshteyn teńlemesi
Jaqtılíq tásirinde elektronlardıń zatlardan ajralıp shıǵıw hádiysesi sırtqı 
fotoeffekt dep ataladı. Bul hádiyseni 1887-jılı G.Gerts ashqan hám ol 1890-jılı rus 
fizigi A.Stoletov tárepinen úyrenilgen. Eger sırtqı fotoeffekt tiykarınan 
ótkizgishlerde bolıp ótiwin hám olardaǵı elektronlardıń atom hám molekulalarǵa 
baylanıs energiyası júdá kishiligin esapqa alsaq, elektronlar atomlar hám 
molekulalardan ajralıp shıǵıwına isenim payda etemiz. Eger atom yaki molekuladan 
ajratıp alınǵan elektron zattıń ishinde erkin elektronlar sıpatında qalsa, bunday 
hádiyse ishki fotoeffekt dep ataladı. İshki fotoeffekt tiykarınan yarımótkizgishlerde 
gúzetilip, 1890-jılı rus fizigi A.İoffe tárepinen úyrenilgen. Stoletov tárepinen sırtqı 
fotoeffekttiń úyreniw tájriybesiniń sxeması 1-súwrette kórsetilgen. Vakkumlı 
trubkada katod wazıypasın orınlawshı tekserilip atırǵan plastinka hám anod 
wazıypasın orınlawshı elektrod jaylastırılǵan.
Katod hám anod qarsılíq arqalı tok deregine jalǵanǵan.Elektrodlar arasında 
kernew(anod kernewi) voltmetr, shınjırdaǵı tok bolsa galvonometr (kishi toklardı 
ólsheytuǵın áspab) járdeminde ólshenedi. Katodqa jaqtılíq túspegen dáslepki waqıtta 
shınjırda tok bolmaydı. Sebebi katod hám anod arasındaǵı boslíqta zaryad tasıwshı 
bóleksheler bolmaydı.Eger katodqa jaqtılíq tússe galvonometr shınjırda tok (fototok) 
payda bolǵanlıǵın kórsetedi. Sebebi, katod plastinkasına túsken jaqtılíq onnan 
elektronlardı(fotoelektronlardı) urıp shıǵaradı hám bul elektronlar elektr maydanı 
tásirinde anodqa qarap háreketlenedi. Potentsiometr járdeminde anod kernewiniń 
mánisin hám belgisin ózgertiwge boladı. Katod hám anod arasındaǵı kernew artıwı 
menen fototoktıń mánisi hám artıp baradı. Kernewdiń bazı bir mánisinen baslap 
kernew ózgermey qaladı. Bunıń sebebi, jaqtılíq tásirinde katodtan urıp shıǵarılıp 
atırǵan elektronlardıń barlıǵı anodqa jetip barǵanlıǵınan. Bul tok toyınıw tokı dep 

---

7 
ataladı. Toyınıw tokınıń mánisi katodqa túsip atırǵan jaqtılíq aǵımına baylanıslı 
bolıp, jaqtılíq aǵımı kóbeyiwi menen toyınıw tokınıń mánisi hám artıp baradı. 
Fotoeffektiń volt-amperlik xarakteristikası (VAX) boyınsha, anod kernewi 
nolge teń bolǵan jaǵdayda hám shınjırda tok boladı eken. Bunıń sebebi, katodtan 
urıp shıǵarılıp atırǵan elektronlardıń sırtqı tásir bolmaǵanda hám anodqa jetip 
alıwları ushın jeterli bolǵan kinetikalíq energiyaǵa iye bolıwı bul elektronlardı 
toqtatıw ushın tormozlawshı kúsh bolıw kerek. Bunday kúshti payda etiw ushın 
aldınǵısına keri baǵıtta kernew qoyıladı hám payda bolǵan elektr maydanı 
elektronlardıń anodǵa qaray háreketleniwine tosqınlíq qıladı.Nátiyjede tormizlawshı 
kernewdiń málim mánisinen baslap barlíq elektronlar toqtatıp qalınadı hám 
shınjırdaǵı tok nolge teń boladı. Kernewdiń bul mánisi tutıwshı kernew dep ataladı. 
Tutıwshı kernewdiń mánisine qarap shıǵıp atırǵan elektronlardıń tezligin anıqlawǵa 
boladı. 2. Ótkerilgen júdá kóp názik tájiriybeleri tiykarında Stoletov fotoeffekttiń 
tómendegi nızamların anıqladı. 1.Toyınıw fototogınıń mánisi katodqa túsip atırǵan 
jaqtılíq aǵımına proportsional: 
V 
e
-
—
—


