Termiz agrotexnoligiyalar va innovatsion rivojlanish instituti

G`o`zaning karantin zararkunandalari tur tarkibi Tur – g`o`za kuyasi yoki pushti rang ko`sak qurti — Rectinophora gossupiella Saund,O`yiqqanotlilar - Gelechiidae - Oilasi, Tangaqanotlilar - Lepidoptera – turkumiga mansub tashqi karantin zararkunanda.
TARQALISH!: Evropaning Albaniya, Gretsiya, Ispaniya, Italiya, sobiq.Yugoslaviya, Osiyoning Afg`oniston, Bangladesh, Birma, Vetnam, Isroil,Hindiston, Livan, Pokiston va boshqa davlatlarida, Afrika qitasida, Okeaniyada,
Markaziy Amerikadagi davlatlarda ham tarqalgan.MDH davlatlarida ro`yxatga olinmagan. Lekin ushbu zararkunandani
o`tish xavfi juda yo'qori, chunki ayrim chegaradosh mamlakatlarda bu zararkunanda keng tarqalgan. G`o`za kuyasi tarqalgan hududlar ZARARI: G`o`za kuyasi g Vzani generativ organlarini shonasini, gulini, ko`sagini, chigitini va xatgo tolasini ham zararlaydi. Zararlangan shonalar, gullar quriydi va tusliib ketadi. Ko`saklar etilmay qoladi, tola sifatsiz bo`ladi, bundan olingan chigitlarni unuvchanligi kamayadi.
Zarari angan ko`saklar chiriydi. Kapalagi qanotlarini yozganda 5-20 mm, Oldingi qanotlari och kulrang
rangda.Kapalakning oldingi qanotlari o`tkir uchli, unchalik chegaralab turmaydigan aora dogiar bor. Orqa qanoti oldingisidan bir muncha kengroq, ulaming tashqi cheti esa rang-barang tovlanib turadigan ochroq tusda bo'ladi. Oyoqlari to`q qo`ng`ir
tusda. Urg`ochisi erkagidan genetaliysi (ko`payish yoki jinsiy organlari) bo`yicha farqlanadi).
Tuxumi cho`ziq oval shaklida, uzunligi 0,4-0,6 mm, eni 0,2-0,3 mm rangi marvarid-simon oq. Tanasining asosiy rangi sarg'ish oq, boshi qoramtir. Yangi chiqqan qurtlar ochiq rangda, uzunligi 1-2 mm, katta yoshdagilari pushti rangda
bo`lib, uzunligi 12-15 mm. Yolg‗on oyoqlari da 15-17 ta ilgakchalari bor. Qurti
uzoq diapauzaga ketishga qodir bo`lib, o`z hayotchanligini saqlab qoladi. Rangi kulrang, uzunligi 10 mm.
tanasi ancha yo`g`on.Qurtlari dala sharoitida hosil yig`ilgandan so`ng to`kilgan ko'saklarda,
yig`ib olinmagan poyalarda, chigitlarda qishlaydi. Lekin Xitoy entomologlarining ma‘lumotiga ko`ra, dala sharoitida g'o`za
kuyasi qurtlarini bor yo`g`i 0,75% qishlaydi, qolgan 99% chigit saqlanadigan omborlarda, paxta tozalash zavodlarida, yog` zavodlari omborlarida, paxta tolasi qoldiqlarida qishlaydi. Qurtiar hayoti davomida 3 marta po`st tashlaydi va 4 yoshni o`taydi.
Noqulay sharoitda g`o`za kuyasi qurtlari uzoq muddatli diapauzaga ketib o`z hayotchanligini saqlab qoladi. Imagosi harorat 20°C bo`lganda paydo bo`ladi. Kapalaklar 14-20 kun yashaydi. TJrug`langan kapalaklar shonaga, ko`saklarga 110 tadan qilib, 500
tagacha tuxum qo`yadi. Tuxumdan chiqqan qurtchalar kemirib zarariashi natijasida urug`, meva va boshqa organlarni yo`q qiladi, tolani zararlab hosilga katta zarar etkazadi. Oziqlangan qurtiar daladagi ko`saklar ichida, omborlarda,
zararlangan urug`likda g`umbakka aylanadi. G`umbakdan yangi imago chiqishi uchun qurtiar dumaloq yo`l <6chib qo`yadi. Misrda g`o`za kuyasi bir yilda 5-6 ta, Xitoyda 4-5 ta avlod beradi. G‗o‗za kuyasi faol uchishi orqali, bundan tashqari bu zararkunanda zararlangan tola hamda urug‗lik chigitlar orqali ham keng tarqaladi. Bu zararkunanda ta‘sirida har yili 20% dan 80% gacha g`o`za hosilini yo'qotilishga olib keladi. Karantin chora-tadbirlari yoki kurash choralari: G`o`za kuyasi tarqalgan
mamlakatlardan g`o`za, kanop, bamiya, chigitli tola va ko`sak olib kelish man
etiladi. G`o`za kuyasi tarqalgan mamlakatlardan olib kelinayotgan boshqa mollar,
transport vositalari va tara chegara punktlarida g`o`za kuyasi mavjudligiga tekshiriladi va zararlangani gumon qilinsa, ekspertizadan o`tkaziladi. Punktlar atrofidagi 3-5 km lik hudud, tasdiqlangan uslubga binoan, elimli feromon
tutqichlaridan foydalanib tekshiriladi. G`o`za kuyasining ―o`choqlari‖ aniqlansa, darhol qirib tashlash choralari qo‗llaniladi. — Afg`oniston bilan chegaradosh hududlarda paxta dalalarida g`o`za kuyasini aniqlash uchun karantin nazorati tekshirishlarni o`tkazish, chigitli paxta qoldiqlarini g`o`za kuyasining qurti mavjudligini aniqlash maqsadida
tahlil qilish loam.G`o`za, kanop, bamiya, chigitli tola va ko`sak namunalarini ilmiy
maqsadda olib kirishga, ularni rentgenografiya usuli yordamida karantin nazoratidan o`tkazib, agar hasharot aniqlansa, namuna zararsizlantirilgandan va import ruxsatnomasi olingandan so`ng ruxsat beriladi; profilaktika maqsadida,
urug`lik zararlanmagan bo`lsa ham, vakum fumigatsiyasi yordamida zararsizlantirilishi va karantin ko`chatzorlariga ekib, tekshirilishi lozim. Zararkunanda kirgan taqdirda, uning ―o`choqlarini‖ aniqlash va darhol
qirib tashlash choralarini qo`llashi lozim. Kimyoviy Usui. Urug`lik chigit ekishdan oldin kimyoviy
zarararsizlantiriladi, Vegetatsiya davrida ekinga o`sha mamlakatda ishlatishga ruxsat etilgan insektitsidlar purkaladi. Zararkunandaga qarshi Ico'p sintetik piretroidlar, jumladan Sumi-alfa, Sumitsidin, Detsis va boshqalarni qo`liash
yuqori samara berishi xorijiy davltatlarda 0`rganilgan. Tur - Osiyo g`o`za tunlami — Spodoptera tttura Fabr. Tunlamlar --
Noctiiidae - Oilasi, Tangaqanotlilar -- Lepidoptera - turkumiga mansub tashqi
karantin zararkunanda.