Termiz davlat pedagogika instituti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

J i s m o n i y t a y yo r g a r l i k. Jismoniy tarbiyada uchda asosiy yunalish 
mavjud bulib inson jismoniy tarbiyasi shular asosida amalga oshiriladi.Ular 
umumiyjismoniy ,kasb-hunar jismoniy tayyorgarlik va sport tayyorgarligidir. 
Umumiy jismoniy tayyorgarlik sog`liqni mustahkamlashga, keng doiradagi harakat 
malakalari va kunikmalariga ega bulish, uzidan keying maxsus tayyorgarlikka 
zamin, poydevor sifatida xizmat qiladigan asosiy harakat sifatlarini rivojlantirishga 
yunaltirilgan. Umumiy jismoniy tayyorgarlik maqsadida jismoniy tarbiyaning 
barcha turdagi vositalaridan, xilma-xil jismoniy mashqlardan, tabiatning 
sog`lomlashtiruvchi kuchlari va gigienik omillardan foydalanilmoqda. 
Umumiy jimoniy tayyorgarlik jismoniy tarbiyaning barcha etaplarida kuproq 
maktab jismoniy tarbiya tizimida, ommaviy fizkul`tura-sog`lomlashtirish ishlarida 
va jismoniy mashqlar bilan individual shug`ullanish mashg`ulotlari shaklida amalga 
oshiriladi. 
Kasb-xunar 
jismoniy 
tayyorgarligi-bu 
jismoniy 
tarbiyaning 
mutaxassislashtirilgan aniq mehnat tukri va mudofaa faoliyatiga tayyorlashga 
yunaltirilgan jarayondir. Bunda asosan, jismoniy mashqlarning hunar yoki kasbga 
yaqin bulgan turlaridan foydalaniladi. Kasbga yunaltirilgan jismoniy tayyorgarlik 
vositalarining qullanishi mehnat harakat malakalarining shakllanishi jarayonini 
tezlashtiradi. Mehnat unumdorligini oshiradi, organizmning, tashqi muhit ta`sirning 
zararli faktorlariga qarshilik kursatishini yaxshilaydi. 

---

25 
XULOSA 
Jismoniy sifatlarni rivojlantirishning asosida organizmning ish qobiliy atini 
boshlang`ich darajasini oshirish maqsadida oshirib berilgan yuklamalariga 
javobbera olishi щususiyati unga javoban reaktsiyasi deb tushuniladi. Organizm 
jismoniy yukga uzidagi mavjud zaщiralarini jalb qilish orqali javob beradi. Mashq 
bajarish davomida energiya resurslari sarflanadi, asta-sekinlik bilan charchoq his 
qila boshlanadi. Charchoq hosil bulgan mashg`ulotdan sung ish qobiliyati pasaygan 
holda qoladi, chung u asta sekinlik bilan tiklana boshlaydi. Ish qobiliyatini tiklanish 
ish boshlangungacha bulgan holatga etib uni ortishi davom etaberadi (bu fiziologik 
qonun), chunday qilib organizm energiya resursini son jixatdan sarflanganini tiklab 
ulgaradi. Bundan yuqori tiklanishda ish qobiliyatini oshgan fazasi vujudga keladi. 
Bu faza bir oz vaqt ichida ushlanib turadi va sung dastlabki щolatga pasayadi. 
Shunday qilib jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish mashg`ulotlaridan sung 
organizmni holatida uchta fazani kuzatish mumkin, charchash, dastlabki holat 
darajasigacha tiklanish, ish qobiliyatini dastlabki darajasidan yuqoriroq ortishi 
(yuqori tiklanish»). Agarda keyingi mashg`ulot charchash fazasiga tug`ri kelib qolsa 
charchoqni ustma-ust tuplanishi solir bulib tolishga aylanadi. 
Shug`illanish organizmning energiya resurslarini tiklanish fazasiga to’g`ri 
kelsa ish qobiliyatini yuqori darajadaligiga tug`ri kelsa organizm jismoniy yukga 
tayyorligi, katta hajmda mashq bajarishni uddalay olishligi amaliyotda va fanda 
isbotlangan. Chunga kura trenirovkalar organizmni yuqori ishchanlikka ega 
fazalarda utkazilsa shug`ullanganlik darajasi doim o’sishi kuzatilmoqda. 
Masalan, 
kuch 
talab 
qiladigan 
mashqlar 
bilan 
shug`ullanish 
mashg`ulotlarining chastotasi qator faktorlarga, xususan chug`ullanuvchilarning 
tayerganligiga bog`lik. Tajribada isbotlanishiga chug`ullanishni endigina 
boshlaganlarda mashg`ulotlarni haftada uch marotaba o’tkazish 1, 2 eki 5 
marotabali mashg`ulotlardan yuqori samara bergan, yuqori sportchilarda esa 
mashg`ulotlar chastotasi kuproq bulishi lozim. Jismoniy tarbiyasi ta’lim - tarbiya
tizimining tarkibiy qismini tashkil qilib, o‘quvchi va talabalaming har tomonlama 
jismoniy va ruhiy fazilatlarini tarbiyalash, ulami hayot, mehnat va Vatan 

---

26 
mudofaasiga tayyorlash, o‘zida ma’naviy boylik, axloqiy poklik va jismoniy 
kamolotlikni mujassamlashtirgan yangi kishini shakllantirish kabi oliyjanob maqsad 
uchun xizmat qiladi. 
Jismoniy tarbiya vositalari ko‘p muammolarini hal qiluvchi, ko‘pqirrali 
vositadir. Uning mashqlari orqali jismoniy sifatlami rivojlantirish, to‘g‘ri qomatni
shakllantirish, sog‘liqni mustahkamlash, irodaviy fazilatlami tarbiyalash,
harakatlami mohirona, yengil ijro etishga o‘rgatish kabi vazifalar muvaffaqiyatli 
hal etiladi. 
Jismoniy tarbiya dasturining asosiy bo‘limlaridan biridir. O‘quv yurtlarida
mashg‘ulotlari, dastuming boshqa bo‘limlari singari, o‘quvchilaming jismoniy
tarbiyasining asosiy vazifalarining amalga oshirish lozim. 
Ular quyidagilar: 
1) to‘g‘ri jismoniy rivojlanish, sog‘liqlarini mustahkamlash, chiniqtirish; 
2) O‘quvchilami hayotiy zamr harakat, ko‘nikma va malakalariga o‘rgatish; 
3) muhim harakat va irodaviy fazilatlarini (tezkorlik, chaqqonlik, kuch va 
h.k.) rivojlantirish. 
Jismoniy tarbiya darsini qiziqarli va mazmunli o‘tkazish orqali o‘quvchilar 
qalbidan joy olishni qanday o‘qituvchi havas qilmaydi, deysiz? 
Ammo, buning uchun yuqori malakaga va darsning barcha qismlarini
o‘tishda ko‘pdan-ko‘p vositalariga va o‘tish mahoratiga ega bo‘lmoq zamr. 
Mazkur kurs ishida, TerDU Jismoniy madaniyat talabalari uchun murabbiylik
mahoratini izchil egallab olishga ko‘plab yangi vazifalarni hal etishga qodir 
bo‘lgan malakali o‘qituvchilari tayyorlab chiqishda ko‘maklashishga harakat 
qilindi.