Теrmiz davlat universiteti “fuqarolik jamiyati” каfedrasi

3. Osiyo va Afrika mamlakatlarida terrorchilik tashkilotlari faoliyati. Osiyo davlatlarida faoliyat olib borayotgan terrorchi tashkilotlar haqida gap borganida shuni aytish lozimki, bu makonda faoliyat yuritayogan terrorchi tashkilotlarning umumiy soni 70 ga yaqinligi haqida ma’lumotlar bor¹⁶. Lekin ushbu terroristik tashkilotlar faqatgina Osiyoda davlatlarida amal qiladi degani emas. Bu tashkilotlarning ichida bir qatori boshqa qit’a davlatlariga qaratilgan. “Abu Nidal tashkiloti” jahonning 4 ta davlatida, “Al-harakat al-islomiya ” tashkiloti jahonning 4 ta davlatida, “Al-Qoida” deyarli Osiyo va Yevropa davlatlarining yarmida, “Asbat al-Ansor” harakati jahonning 4 ta davlatida, Aum sinrikyo tashkiloti jahonning 5 ta davlatida, “Jaysh-e-Muxammad” tashkiloti jahonning 5 ta davlatida, “Jamoa al-Islomiya ” harakati jahonning 5 ta davlatida, “Falstin islom jihodi” harakati jahonning 5 ta davlatida, ISHID deyarli Osiyo va Yevropa davlatlarining yarmida, “О‘zbekiston islom harakati” jahon davlatlarining 5 tasida, “Kurdiston ishchi partiyasi” jahon davlatlarining 5 tasida о‘z harakatini olib boradi. Albatta rо‘yhatni davom ettirish mumkin.
Yaponiyada keng tarqalgan sо‘l terroristik harakat “Yaponiya Qizil Armiyasi” hisoblanadi. Harakatga 1972 yilda Fusako Sigenobu tomonidan asos solindi. Shtab – kvartirasi Livanda joylashgan. Tashkilotning asosiy maqsadi “sof” sotsializmni barpo etishdir. Ularning fikricha bu maqsadga jahon inqilobiy urushi orqaligina erishish mumkin. Jahon imperializmi, Isroil, sionizm, arablarga qarshi harakat, sovet revizionizmi tashkilotning asosiy dushmani deb e’lon qilindi. Tashkilot harbiy, mafkuraviy va tashkiliy qо‘mita tomonidan boshqarilgan. 1972-1990 yillar davomida qator turli darajadagi teraktlarni amalga oshirishdi. Ulardan eng yiriklari sifatida quyidagilarni keltirib о‘tish mumkin: Isroilning Lod aeroportida armiyachilarning qurollangan terrorchilar guruhi aviayо‘lovchilarga hujum uyushtirishdi. Bu terakt 26 kishining umriga zomin bо‘ldi; 1975 yilning avgustida armiyachilarning qurollangan terrorchilari AQSH ning Kuala – Lumpurdagi elchixonasida kishilarni garovga olishgan; 1986 yil may oyida Jakartada AQSH, Kanada va Yaponiya elchixonalariga hujum uyushtirildi va shu kabilar.
Yaponiyada keng tarqalgan, о‘ziga terrorchilik uslubini qurol qilib olgan yana bir tashkilot “AUM Senrikyo” diniy tashkiloti hisoblanadi. Unga 1987 yilda Tadzuo Masumoto (Seka Asaxara) tomonidan asos solingan. Bu Budda kо‘magida yuzaga kelgan keyinchalik Xitoyning uchta asosiy dinidan biri – buddizmga qо‘shilib ketgan vadjraya na ta’limotiga asoslanuvchi sinkretik sekta edi. Asaxara buddizm, daosizm va xristianlikning turli yо‘nalishlari elementlarini о‘ziga qamrab oluvchi о‘zining diniy ta’limotini yaratadi. Sekta ta’limotida Asaxaraga Haqiqat ruhi deb qaraladi.
Asaxara tomonidan tayyorlangan AUMga aholini yollovchilar 1988 yilda mamlakat kollejlari, universitetlari tomon yо‘l olishdi. Ular о‘z faoliyatini varaqa tarqatishdan boshlashdi. Sekta о‘zining moliyaviy masalalarini hal etish uchun umumiy ishga boy – badavlat tadbirkorlarni, yirik moliya, mulk egalarini jalb qilishga alohido e’tibor berishdi. Ularning diniy ta’limotida Yaponiyaning AQShga qarshi yadroviy urush boshlashi oqibatida sodir bо‘ladigan oxirzamon yaqinlashib qolayotgani haqida gapirilgan edi. Sekta rahbariyati oxirzamon mahali Yaponiya hukumati о‘rnini bosishi kerak edi. Shu yо‘l bilan ular avval Yaponiyada, sо‘ngra butun dunyoda hokimiyatni qо‘lga olishlari kerak edi. Sektaning yashirin labaratoriyalarida iste’dodli yosh olimlar kimyoviy – qirg‘inbarot qurollar ustida ishlashni boshlab yuborishdi. “AUM Senrikyo” sektasi 1995 yilda Yaponiya hududida dron vositasida changlatishga mо‘ljallangan gazlarni qо‘llagan holda keng kо‘lamli operatsiyani rejalashtiradi. Bu paytda sekta faoliyati ustida politsiyaning qidiruv-tergov faoliyati olib borilayotgan edi. “AUM Senrikyo” sektasi 1995 yilning 25 martida Tokio va Yokogama metrolarida kimyoviy hujumni amalga oshiradi. Bu aksiya sektaning qator a’zolarini hibsga olinishiga sabab bо‘ldi. Shu yilning oktabr oyida “AUM Senrikyo” faoliyati tugatildi.
XX asrning ikkinchi yarmida Shri – Lanka Osiyodagi keskinlik va beqarorlining manbalaridan biriga aylandi. Mavjud muammoni hal etish jarayonida qator legal, yarimlegal, noqonuniy tashkilotlar vujudga kelib shulardan biri “Tamil-Ilamni ozod qiluvchi yо‘lbarslar” guruhi edi. Guruh 1976 yilda tashkil etildi. Maqsad Shri-Lanka hududida mustaqil Tamil davlatini tuzish edi. Kerakli kuch, tajriba va zahirani tо‘plagach 1983 yilda yо‘lbarslar hukumat qо‘shinlariga hujumni boshlashdi. Natijada mamlakatda fuqarolar urushi boshlanib ketdi. Yuqorida keltirib о‘tilgan milliy, separatistik guruhlardan farqli ravishda yо‘lbarslar mamlakatga kelgan chet ellik sayyohlarga umuman tegishmagan. Ularni moliya bilan jahonning bir qator yirik davlatlaridagi tamil diasporalari ta’minlashgan. Harbiq harakatlar partizanlik urushi va terror usuli bilan olib borildi. Tamil yо‘lbarslarining harbiy salohiyati oshib bordi. О‘q-otar vintovkalar, avtomatlar, artelleriya, havo hujumidan mudofa tizimi, tanklar, hatto ular о‘z aviatsiyalariga ega edi¹⁷.
Tamil yо‘lbarslari 2009 yilgacha Shri-Lankaning shimoliy hududlarini о‘z nazoratida ushlab turishdi. Ular tomonidan turli yillarda qator teraktlar amalga oshirildi:
1. 1985 yilning 14 mayida terrorchilar guruhi Anuradxapura shahriga hujum qilishdi. Natijada 146 nafar tinch aholi о‘ldirildi.
2. 1991 yilning 21 mayida “Qora yо‘lbarslar” tomonidan amalga oshirilgan terakt natijasida Hindiston Bosh vaziri Radjiv Gandi о‘ldirildi.
3. 1992 yil 16 noyabrda Shri-lanka harbiy dengiz kuchlari qо‘mondoni admiral K.Fernando о‘ldirildi.
4. 1993 yil 1 mayda Shri-Lanka prezidenti Ranasingxe Premadasa terrorchilar tomonidan о‘ldirildi.
5. 1997 yilning 11 iyulida yо‘lbarslarning harbiy – kuchlari Zimbabvedan Shri-Lankaning hukumat kuchlariga о‘q – dori olib kelayotgan «Stillus Limassul» kemasini qо‘lga olishdi. О‘q – dorilar yо‘lbarslar ixtiyoriga о‘tdi.
Umuman olganda, 1987-2000 yillar davomida 292 nafar “kamikadze” dan foydalanib, 168 ta terroristik operatsiyani amalga oshirishdi. 2003 yildan Shri-Lanka hukumat qо‘shinlari muvaffaqiyatli hujumga о‘tishdi. Tamil-Ilamni ozod qiluvchi yо‘lbarslar” guruhi 2009 yilda tugatildi.
Yana bir terrorchi aqidaparast guruhlardan biri Indoneziyada faoliyat yuritgan “Jamoa islomiya” guruhi hisoblanadi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Indoneziya qator islomiy guruhlar yordamida mustamlakachilar qо‘lidan ozod bо‘ladi. Oldiniga mustaqil islom davlati e’lon qilinadi. Keyinroq Indoneziya hukumati dunyoviy jamiyat barpo etishga kirishadi. Natijada dunyoviy hukumat bilan islom konservatorlari о‘rtasida tо‘qnashuv kuchayib boradi. 1980 yillarning о‘rtalariga qadar “Jamoa islomiya” yetakchilari yoshlar orasida targ‘ibot ishlarini olib borishdi. 1984 yilgi Jakartadagi hukumat qо‘shini bilan islom radikallari о‘rtasidagi tо‘qnashuvdan keyin aqidaparastlar tor-mor keltirildi. “Jamoa islomiya” yetakchilari Abdulla Sungkar va Abu Bakar Malayziyaga qochishdi. Oddiy targ‘ibot bilan biron natijaga erishib bо‘lmasligi haqida xulosaga kelib, qurolli guruhlar tuzishga qaror qilishadi. Askarlar Afg‘onistonda tayyogarlikni о‘tashadi. “Jamoa islomiya” tomonidan Bali orolidagi tungi klubda sodir etilgan portlashda 200 dan inson halok bо‘ldi, Jakartadagi “Mariot” mehmonxonasida amalga oshirilgan teraktda kо‘plab insonlar hayotdan kо‘z yumdi.
“Jamoa islomiya ” ning qizg‘in faoliyati natijasi о‘laroq Indoneziyaga tutash davlatlarda ham shu kabi guruhlar tuzila boshlandi. 1991 yil Filippinda “Abu Sayyof” guruhi tuzildi. Tashkilot Filippinning janubida Bangsamaro islom davlatini tuzishni о‘z oldiga maqsad qilib olgan. Tashkilot nomi arabcha abu (ota) va sayyof (qilich) sо‘zlaridan olingan¹⁸. Tashkilot 2014 yil 23 iyulda tashkilot yetakchisi Isnilon Totoni Xapilon о‘zning ISHID yetakchisi al-Bag‘dodiyga sodiqligi haqida qasamyod qiladi. “Abu Sayyof” guruhi yetakchilari о‘z oldlariga qо‘ygan maqsadlarga erishishning asosiy vositasi sifatida jihodni tanlashadi. Shuningdek “Abu Sayyof” guruhi portlatish, о‘ldirish, garovga olish, yirik moliya va mulk egalaridan “soliq” undirish usullaridan ham keng foydalanishgan. Ular tomonidan amalga oshirilgan ikkita yirik terakt insoniyatni larzaga soladi. Biri shu ediki 2004 yilning 27 fevralida Manila bо‘g‘ozida turgan “Superferri-14” paromida amalga oshirilgan teraktda 200 dan ortiq inson xalok bо‘ldi. 2005 yilning 28 avgustida Filippin janubida “Don Ramon” paromi chо‘ktirib yuborildi.
Bugungi kunda Filippindagi barqarorlikka “Abu Sayyof” terroristik tashkiloti bilan bir qatorda “radja Sulaymon harakati” ham katta tahdid solib keladi. Bu tashkilot Filippinda xristianlikdan islomga qaytgan orasida vujudga keladi. Harakat XX asrning 70 – yillarida vujudga kelib uning safida hozirda 100-200 atrofida a’zo bor. Tashkilotning maqsadi uning nomidan ham kо‘rinib turganidek Filippinni musulmonlashtirishdan iborat.
Uzoq yillardan beri aniqroq aytadigan bо‘lsak Hindistonning ikkiga bо‘linishidan boshlab Hindiston va Pokiston о‘rtasidagi hududiy, milliy, diniy negizdagi muammolar о‘z yechimini topmasdan kelmoqda. Ayni damda Kashmir о‘lkasi qarama – qarshilikning о‘chog‘i bо‘lib kelmoqda. Pokiston davlatining asoschisi Muxammad Ali Janna sobiq Britaniya mulklarining taqsimlanishi, ularning о‘rnida vujudga kelgan davlatlar, makondagi bu vaziyatni tahlil qilar ekan shunday yozadi: “Biz yaxshilab maxfiylashtirilgan va puxta ishlab chiqilgan, or-nomus, qadr-qimmmat va oliyjanoblikni ayovsiz oyoqosti qilib hayotga tatbiq etilayotgan jinoyatkorona niyatning qurbonimiz... natija esa ayon: fojeaviy tо‘qnashuvlar, hindlarning Pokistondan Hindistonga, musulmonlarning esa, aksincha, о‘zaro kо‘chirilishi (13-15 mln.kishi) dan iborat”¹⁹. Natijada Kashmirda islom frontini tuzish boshlandi.
Pokistonda eng rivojlangan terrorchilik tashkilotlari biri “Harakat ul-Mujohiddin”, “Al-Hadid”, “al-Faran” guruhlari hisoblanadi. “Harakat ul-Mujohiddin” (Din uchun kurashchilar harakati) XX asrning 80 – yillarida radikal islom faollari tomonidan tuzilgan. Dastlabki yillarda ularning asosiy maqsadi afg‘onistonga bostirib kirgan sovet qо‘shinlariga qarshi kurashish edi. Afg‘on – sovet urushi tugagach “ishsiz” qolib ketgan din kurashchilari G‘arb davlatlariga, dunyoviy hukumatlariga kurasha boshlashdi. Pokiston ma’murlari esa ulardan Kashmirning Pokistonga qо‘shilishi uchun kurashayotgan terrorchi guruhlarni qо‘llashda foydalana boshladi. “Harakat ul-Mujohiddin” jangarilarni boshqa mamlakatlardan ham izlar edi. Xalok bо‘lgan jangarilarning oilasi tashkilot tomonidan moliyaviy qо‘llab – quvvatlanishi uning saflarini yangi a’zolar bilan tо‘ldirilishiga zamin yaratar edi.
Guruh a’zolarining qо‘lida eng zamonaviy qurolar bо‘lib, ular bu qurollar bilan “muomala” qilishni puxta о‘zlashtirishgan edi. “Harakat ul-Mujohiddin” jangarining sovet qо‘shinlariga qarshi olib borgan harakatlari AQSH manqaatlariga mos kelgani uchun kurashchilarni zamonaviy pulyotlar, vintovkalar, tankka qarshi raketalar, hattoki “Stinger” qurilmalari bilan ta’minlab keldi. Maxsus instruktorlar ulardan foydalanish sirlaridan saboq berishdi. Urushdan keyin AQSH ulardan bu qurollarni qaytarib ola bilmadi. Afg‘on urushining ikkinchi bosqichida kurashqchilar aynan AQSH yetakchiligida NATO chilarni shu qurollar bilan “kutib olishdi”. AQSH boshchiligidagi koalitsion kuchlarning zarbalari ostida “Harakat ul-Mujohiddin” lagerlari tо‘liq vayron qilindi. Bu tashkilot a’zolaridan Masud Azxar “Joishi Muxammad” (Muxammad armiyasi) terrorchilik guruhini tashkil etadi.
Pokistondagi yana bir nufuzli terrorchi tashkilot “Jamiyati ulamo islom” ning shahobchasi sifatida “Sipohi sahoba Pokiston” radikal guruh yuzaga keladi. U kо‘proq Kashmir muammosiga aralashgan edi. J.Blenk “Kashmirda hech kimning qо‘li toza emas” deb behuda yozmagan edi. Chunki bu terrorchi guruh hindlar bilan buddaviylarni о‘ldirish bilan bir qatorda о‘zini betaraf tugan о‘z dindoshlarini ham qirishgan²⁰. Albatta Kashmirdagi ozodlik uchun kurashuvchi deb kо‘rsatayotgan qator terrorchi guruhlar о‘zlarini baribir jahon fundamentalistik harakatining bir qismi deb bilishar edi.
Jahondagi rо‘y berayotgan terroristik voqealar oldida yaqin – yaqingacha Afrika bir muncha tinch bо‘lib keldi. О‘tgan asrning oxirlariga kelib Sudan, Jazoir, Liviya, Marokash hududlari aqidaparastlarning Shimoliy Afrikada yirik diniy davlatni tuzish uchun kurash maydoniga aylandi. Turli yо‘nalishdagi guruhlar tuzilib, faoliyat yurita boshladi. Jazoirda vujudga kelgan “Al-Qiyam” guruhi mamlakat hukumatining olib borayotgan sotsialistik yо‘nalishini islom qadriyatlariga zid deb hisoblar edi. Ular “gunoh manbalari” sifatida – kabare, kafe, spirt – vino zavodlariga qarshi qator teraktlar amalga oshirishdi. Islom fundamentalistlarining rahbari Yusuf al-Kardoviyning “Islom – bu yechim” – degan ta’biri radikal salafiylarining shiori bо‘lib qoldi. Mamlakatdagi dunyoviy hukumatni ag‘darishga bel bog‘lagan terrorchi guruhlardan yana biri “Qurolli islom guruhi”, “Da’vat va jihod salafiy guruhi” va boshqa terroristik guruhlarining mavjudligi, faoliyati bugungi kunda ham mamlakatda barqarorlikni qaror topishiga halaqit bermoqda. Ular mamlakatni klerikal davlat deb e’lon qilishni, bu maqsadga zо‘ravonlik yо‘li bilan amalga oshirishlarini ochiq bayon qilishdi.
2006 yilning sentyabrida Usoma ben Ladinning о‘ng qо‘li Aymon az-Zavaxiriy “Da’vat va jihod salafiy guruhi” ning “al-Qoida” ga qо‘shilganligini xabar qildi. Shunday sо‘ng “Da’vat va jihod salafiy guruhi” о‘zini “islom Mag‘ribidagi al-Qoida” deb e’lon qildi. Keyingi yillarda terrorchi guruhlar Sudanda, hokimiyat tepasidan Muamar Kaddafi ketgach Liviyada faollashib ketishdi. Albata har ikkala mintaqa ham neft-gaz zahiralariga boy. Kо‘rinib turibdiki har jihodchi qay darajada о‘z e’tiqodi uchun о‘z bilganicha kurashmasin, undan yana kimlardir о‘zining faysidir manfaatlarini amalga oshirish uchun foydalanishga harakat qilib kelmoqda.