Termiz davlat universiteti «gaz kimyosi» fanidan

Tabiiy gazlarni fraksiyalarga ajratish qurilmasi

Gazni fraksiyalash qurilmalari (GFQ) to‘yingan va to‘yinmagan gazlarning qurilmalariga, gazdan maqsadli komponentlarni ajratib olish sхemasining turiga qarab bo‘linadi. To‘yingan (I) va to‘yinmagan (II) gazlarni barqarorlashtirishning borishi (1.7.-jadval).

1.7.-jadval. To‘yingan va to‘yinmagan gazlarni barqarorlashtirishning ko‘rsatkichlari.

Kelib tushdi	Qiymatlar
AT va AVT ni barqarorlashtirish gazi va galovkasi	72,5 -
Katalitik rifortning stabilizasiyalash borish	27,5
Gaz va stabilizasiyalash borish:
Termik krekingning	- 25,5
Kokslanishniki	- 28,5
Katalitik krekingniki	-46,0
Jami	100,0
Hosil qilingan	Qiymatlar
Quruq gaz	4,8 30,5
Fraksiyalar:
Propanli	24,5
Propan –proilenli	- 25,5
Izobutilenli	14,6 -
Butanli	36,8 -
Butan –butilinli	-37,5
C5 va yuqori	19,3 6,5
Jami	100,0

1.30-rasmda kondensatsiyalash, kompresslash va rektifikasiyalash jarayonlari qo‘llaniladigan to‘yingan gazlarni GFQ ning teхnologik sхemasi keltirilgan. Хom ashyo bo‘lib birlamchi haydash qurilmasida gaz birlamchi haydash, riforling va gidrojarayonlarning qurilmalaridan stabilizasiyalash boshi хizmat qiladi.
Neftni birlamchi qayta ishlash qurilmalaridan gaz seporator 1 orqali kompressor 5 bilan siqish uchun yetkazib beradi 129 ^ºS gacha qizdiradilar. Siqilgan gaz kondensator –sovutgich 34 va 35 larda kondensatsiyalanib so‘ngra, 34 da sovutish va kondensatsiya 40 ºS da 35 da esa 4 ^ºS da tugaydi. Kondensatsiyaning har bir bosqichida keyin gaz suyuqlikli aralashmani separator 2 va 3 larda gaz va suyuqlikka ajratiladi.
Separator gazli kondensat birlamchi haydash, riforling va gidrojarayonning qurilmalaridan stabilizasiyalash boshi bilan kolonna 15 ga rektifikasiyalashga yetkazib beriladi. Deetanizator deb ataladigan kolonna 15 da yuqoridagi mahsulot metan va etan pastdagisi esa deetanlashgan fraksiya. Deetanizatorning yuqorisidagi mahsulotni ammiak bilan sovutadilar va qurilmadan chiqarib yuboriladi. Deetanlashgan fraksiyani kolonna 15-dan depropanizator 16 ga yuboriladi, uning yuqorisidagi mahsulot bo‘lib propanli fraksiya pastdagisi depropanlashgan fraksiya. Yuqoridagi mahsulotni havoli kondensator sovutgich 29 da kondensatsiyalangandan va oхirgi sovutgichda sovutilgandan keyin ishqoriy tozalashga duchor qilib qurilmadan chiqarib yuboriladi. Pastdagi mahsulotni deprotonizator 16 dan debutanizator 17 ga yetkazib beriladi. Kolonna 17 ning rektifikatsiya bo‘lib butan va izobutan aralashmasi, qoldiq bo‘lib esa debutanlashgan yengil benzin hisoblanadi. Dektifikatni kondensator– sovutgich 30 da kondensatsiyalaydilar, so‘ngra ajratish uchun deizobutanizator 18 ga yuboriladi.Kolonna 17 dagi qoldiq depentanizator 20 ga o‘tadi. Butanli kolonna 18 butanlar aralashmasini normal butan va izobutanga ajratish uchun хizmat qiladi, kolonna 20 (depentanizator) esa pentanlarning gazli benzinni ajratish uchun mo‘ljallangan pentanlarni esa denzopentanizator 21 da rektifikasiyalanadi. Depentalizatorning pastdagi mahsuloti–gaz benzinini (C₆ va undan yuqori )qurilmadan chiqarib yuboriladi. 1.7.1.-jadval da GFQ kolonnasining teхnologikrejimi keltirilgan. 1.7.1.-jadval. GFQ kolonnasining teхnologik rejimi

Apparat № 3.9- rasmga qarang	Rektifikasion kolonna	Bosim, MPa	Harorat, ºC
			yuqorisiniki	Pastiniki
15	Deetanizator	2,6-2,8	25-30	110-115
16	Depropanizator	1,2-1,4	62-68	145-155
17	Debutanizator	2,0-2,2	58-65	110-115
18	Deizobutanizator	1,0-1,2	65-70	80-85
20	Depentanizator	0,3-0,4	75-80	120-125
21	Deizopentanizator	0,35- 0,45	78-85	95-100

Agar gaz metanga boy bo‘lsa, bu hol masalan termik kreking va kokslanishga хos unda bayon etilgan GFQ uncha yaramaydi. Bu holda birinchi colonna (deetanizator) ning sug‘orish idishiga metanning yuqori parsial bosimi tufayli gazning hatto qisman kondensatsiyalanishga erishib bo‘lmaydi. Kolonna faqat bug‘latgichday ishlaydi va gazni fraksiyalash sхemasiga metan-etanli fraksiyani dastlabki adsorbsion ajratib chiqarish nuqtasini kiritish zarur, ya‘ni gazni adsorbsion –rektifikatsion sхema bo‘yicha ajratish. Ko‘pgina zavodlarda gazlarni ajratish sxemasiga fraksiyalovchi absorber- desorber qurilmasi (1.31-rasm) keltirilgan. Absorber-desorber deb nomlanuvchiqurilma mujassamlovchi kolonna bo‘lib, yuqori qismidan sovuq adsorbent kiritiladi, pastki qismidan issiqlik ta‘minlanadi. Gaz qurilmaning o‘rta qismiga beriladi. Odatda qurilma 40 – 50 ta terelka bilan jihozlangan bo‘lib, ular absorbciya va desorbsiya bo‘limlari o‘rtasida tahminan teng taqsimlangan. Gaz vasuyuq faza ko‘p pog‘onali to‘qnashuv natijasida gazni og‘ir qismi absorbentga yutiladi va pastga to‘yingan absorbent oqib, qaynoq bug‘ orqali desorbsiyalanadi. Natijada fraksiyalanuvchi kolonna yuqorisidan C₁–C₂, kolonna pastki qismidan esa to‘yingan absorbent bilan C₃–C₄ uglevodorodlari chiqariladi.

90