Termiz davlat universiteti xuramov I. P. Professional ta

Rahbar xodimlarning kommunikativ kompetentligini rivojlanganlik darajasini aniqlash mezonlari:
1. Motvatsion – Boshqa sub’ektlar bilan kasbiy vazifalarni birgalikda hal qilishga qiziqish.
2. Kognitiv – Professional ta’lim qonunchiligi sohasidagi bilimlar.
3. Refleksiv – Muloqotda faollik va o’z-o’zini tartibga solish, faol tinglash, tolerantlik.
4. Faoliyatli – Muloqotning turli vositalari va kanallaridan foydalanish qobiliyati va tayyorligi.
1-jadval
Ishlab chiqarish jarayonida professional ta’lim rahbar xodimlarining kommunikativ kompetentligini rivojlanganlik darajalarini baholash natijalari

Mezonlar	Darajalar	Nazorat guruxi				Tajriba guruxi
		Tajriba boshida		Tajriba oxirida		Tajriba boshida		Tajriba oxirida
		Ishtirok- chilar soni	%	Ishtirok- chilar soni	%	Ishtirok- chilar soni	%	Ishtirok- chilar	%
Motivatsion	past	6	31,6	5	26.4	4	22.2	0	0.0
	O’rta	11	57,9	12	63.1	11	61.1	12	66.6
	yuqori	2	10,5	2	10.5	3	16.7	6	33.4
Refleksiv	past	7	36.9	5	26.4	2	11.2	3	16.6
	O’rta	11	57.9	12	63.1	15	83.4	8	44.4
	yuqori	1	5.2	2	10.5	1	5.4	7	39
Kognitiv	past	2	10.5	6	31.6	2	11.2	4	22.2
	O’rta	14	73.7	11	57.9	11	61.1	14	52.6
	yuqori	3	15.8	2	10.5	5	27.7	3	22.2
Faoliyatli	past	6	31.6	9	47.3	2	11.2	1	5.6
	O’rta	10	52.6.	7	36.9	13	72.2	12	66.7
	yuqori	3	15.8	3	15.8	3	16.6	5	27.7

2-jadval
Ishlab chiqarish va bilimlarni mustaqil o’zlashtirish jarayonida professional ta’lim rahbar xodimlarining kommunikativ kompetentligini rivojlanganlik darajalarini baholash natijalari
UMUMIY

Darajalar	Nazorat guruhi				Tajriba-sinov guruhi
	Tajriba boshida		Tajriba oxirida		Tajriba boshida		Tajriba oxirida
	Ishtirok -chilar soni	%	Ishtirok -chilar soni	%	Ishtirok -chilar soni	%	Ishtirok -chilar soni	%
past	8	42.1	8	42.1	10	55.5	4	22.2
o’rta	6	31.5	7	36.9	5	27.8	8	44.4
yuqori	5	26.4	4	21	3	16.7	6	33.4

3.2.1-rasm.

3.2.2-rasm.
O’tkazilgan pedagogik tajriba-sinov ishlari natijalari asosida quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin:
- ta’lim jarayonida professional ta’lim tizimi rahbar xodimlarining kommunikativ kompetentligini rivojlantirish modelini ro’yobga chiqarishda qo’shimcha pedagogik shart-sharoitlarini ta’minlash, “Ta’limda menejment va marketingi” da Chiziqli-funksional (aralash) dasturli-maqsadli tuzilmaning o’zlashtirganlik darajasi o’zlashtiruvchi rahbarlar uchun tarmoqlararo o’zaro hamkorlik sharoitida kommunikativ kompetentlikni rivojlanish darajasini sezilarli darajada oshirishga olib keldi;
- tarmoqlararo o’zaro hamkorlik sharoitida “Ta’limda menejment va marketing” zamonaviy demokratik uslub va uzluksiz malaka oshirib borish, tajribali rahbar kadrlar bilan hamkorlikni yo’lga qo’yish, rejali ishlash pedagogik shart-sharoitlar yaratish va ta’lim tizimi rahbar xodimlarining kommunikativ kompetentligini rivojlantirishning yuqori darajasiga erishildi;
- kommunikativ kompetentlikning rivojlanish darajasining aniqlangan o’sishistatistik tahlil natijalari asosida tajriba va nazorat guruhlari ishtirokchilarining kommunikativ kompetentligining rivojlanish darajasidagi farqining ishonchliligi va ahamiyati tajriba guruhlar tadqiqotda ilgari surilgan gipotezaning to’g’riligini tasdiqlaydilar.
Shunday qilib, pedagogik tajriba-sinov natijalari muayyan pedagogik shart-sharoitlarni amalga oshirishda professional ta’lim tizimi rahbar xodimlarining kommunikativ kompetentligini shakllantirish bo’yicha funksional rejali dasturining ijobiy ta’sirini tasdiqlaydi.


III-bob bo’yicha xulosa

Mutaxassisning kasbiy kompetentligi — uning kasbiy tayyorgarligi va kasbiy yetukligini baholovchi me’yor. Kasbiy kompetentlik tushunchasiga nisbatan ilmiy doirada turli munosabatlar ilgari suriladi. U mehnat sub’ektiga nisbatan anik faoliyat talablari yoki aynan, sub’ektning aniq faoliyatning o’ziga xos jixatlariga nisbatan munosabatini tavsiflovchi xususiyat sifatida qo’llanilad.

Tarakkiyotini tadkik kilish kasbiy kamolotga erishish chogida kompetentlikning turli kurinishlari integratsiyalashib borishini va ularning kasbiy muxim shaxs sifatlari bilan alokasi kuchayib borishini kursatdi2. Xususan, kasbiy kompetentlikning asosiy darajalariga kasbiy tayyorgarlik va tajriba, uzini o’zi anglash, o’z kuchiga ishonish, o’zga insonlar tomonidan ko’rsatilgan kamchiliklarni to’g’ri kabul kilish va shu kabi boshka kasbiy kamolotni belgilab beruvchi shaxs xususiyatlarini kiritadi. Yukorida kayd etilgan fikrlarni taxlili pedagogning kasbiy kompetentligini shaxsiy, ijtimoiy, kreativ, metodik kompetentlik kabi kator o’ziga xos xususiyatlar majmuasi sifatida to’lik izoxlanishiga imkon beradi.
Shaxsiy kompetentlik — shaxsning ijtimoiy dunyokarashi, ilmiy va intelektual saloxiyati, kreativligi, shaxslarararo mulokot— munosabatlariga faol kirisha olishi, konfliktlarni xal etishga taktik yondashuvi, kasbiy faoliyat talablariga muvofik shaxsiy va kasbiy sifatlarining shakllanganlik darajasi, faol xayotiy va fukarolik pozitsiyasining karor topganligi kabi mezonlar bilan belgilanadi.
Metodik kompetentlik — ukuv—tarbiya va boshkaruv jarayonlarini samarali tashkil etishning shakl, metod va vositalarini bilish, uzlashtirish, amalda kullash, kasbiy faoliyat natijalarini kvalimetrik taulil eta olish, ilgor pedagogik va xalkaro tajribalarni urganish, ukuv— tarbiya jarayonini loyiualashtirish, muvaffakiyatli amalga oshirish kunikmalari bilan tavsiflanadi.
Kreativ kompetentlik (inglizcha “create” — yaratuvchanlik, ijodkorlik) — yangilik yaratish, ijodkorlik, tashkilotchilik kabi kunikmalarga ega bulishdir.
Kreativ kompetentlik fakat yangi goyalarni yaratish uchungina emas, balki shaxsning uayot tarzi yoki ichki dunyosining rivojlanishida muuim urin tutadi.
Informatsion kompetentlik — zamonaviy axborot—kommunikatsiya texnologiyalari vositasida shaxsiy va kasbiy faoliyati bilan boglik ma’lumot, axborotlarni mustakil izlash, tahlil kilish, tanlash, kayta ishlash va zaruriy axborotlarni uzatish kunikmalarining shakllanganlik darajasidir.
Innovatsion kompetentlik — ta’limdagi innovatsion jarayonlar mouiyatidan xabardorlik, kasbiy faoliyat souasi va tegishli ta’lim yunalishidagi innovatsiyalarni uzlashtirish, amaliyotga faol tatbik etish, zamonaviy pedagogik, axborot—kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi savodxonlik, chet tillarni uzlashtirish, novatorlik faoliyatida kurinadi.
Mazkur jarayonlarda pedagog shaxsining kasbiy faoliyat sohasiga yunalganligi, shaxsiy imkoniyatlari, kasbiy bilim, malaka, kunikmalari, kasbiy sifatlar va mehnat tajribasi hrtasidagi uygunlik va innovatsion jarayonlarning faoliyat souasiga nisbatan integratsiyalashuvini ta’minla nishi innovatsion kompetentlikni rivojlantirishdagi yetakchi omillar sifatida baholanadi.
O’quv tarbiyaviy ishlarni takomillashtirishning asosiy yo’llaridan – o’quv jarayonini insonparvarlashtirish, demokratlashtirish, liberilizatsiya etishni innovatsion holat deb qaraladi.

XULOSA VA TAKLIFLAR
Tadqiqot muammosining nazariy va amaliy jihatdan o’rganish natijalariga tayangan holda quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
Professional ta’lim tizimi rahbar xodimlarining kommunikativ kompetentligi og’zaki, yozma va kompyuter vositachiligida professional faoliyat doirasida o’zaro axborot va tajriba almashishni samarali amalga oshirishga qaratilgan istak, qobiliyat va tayyorgarlik sifatida belgilanib, pedagogik-psixologik asoslarini aniqlashda alohida ahamiyatga ega. Birinchidan, kommunikativ kompetensiya o’zaro bog’liq motivlar va shaxsiy ko’nikmalar majmuidir, refleksiv, kognitiv va faoliyat komponentlari, ikkinchidan, axborot, analitik-interpretatsion va instrumental komponentlar.
Mehnat bozoridagi ehtiyojlar, jumladan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari uchun raqobatbardosh kadrlarni uzluksiz professional ta’lim bosqichlarini joriy qilish orqali tayyorlash hamda turli yoshdagi shaxslarning “Hayot davomida ta’lim olish” prinsipi asosida ta’lim olishga bo’lgan talablarini qondirish professional ta’limining asosiy maqsadi hisoblanadi.
Kasb-hunar ta’limi muassasalari direktor o’rinbosarlari, pedagog va muhandis-pedagoglarning bo’sh lavozimlarni egallash uchun ularni tanlov asosida tanlab olish va kuchli jamoani shakillantirish ularga vazifalarni taqsimlash, ta’lim muassasalariga zamonaviy talablarga javob beruvchi yuqori malakali, chuqur kasbiy bilimga, ijodiy va ilmiy potensialga, yuksak axloqiy va ma’naviy sifatlarga ega bo’lgan kadrlarni saralab olish va mehnatini adolatli baholash.
Yagona boshqaruv siklida rejalashtirish funksiyasini amalga oshirish professional ta’lim muassasasining boshqaruv faoliyati samaradorligini oshiradi. Bugungi kunga qadar professional ta’lim muassasasini rejalashtirishning asosiy kamchiligi ko’plab ta’lim muassasalarining rejalarida rejalashtirish davrida real tarzda erishish mumkin bo’lgan va ilmiy asoslangan maqsadlar va aniq vazifalarning yo’qligi, boshqaruv faoliyatini yakuniy natijalarga yo’naltirilmaganligi bo’lib qolmoqda.
Mehnat unumdorligini oshirish maqsadida o’zaro munosabatlardan qoniqish hosil qiluvchi usullarni qo’llash, murakkab boshqaruv muammolarini chuqurroq tushunish maqsadida turli modellarni ishlab chiqish va qo’llash, murakkab vaziyatlarning yechimi bo’yicha boshqaruv xodimlariga yordam beruvchi miqdoriy usullarni ishlab chiqish.
Vazifalarni bajuruvchi eng maqbul xodimni tanlash va uning muntazzam ravishda malakasini oshirish ta’minlash, vazifani samarali bajarilishini ta’minlovchi xodimlarni zarur resurslar bilan ta’minlash, yuqori mehnat unumdorligini ta’minlash maqsadida xodimlarni muntazam rag’batlantirib turish.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, olib borilgan tajriba sinov natijalariga asoslanib, professional ta’lim tizimini boshqarishni shakllantirishning o’ziga xos xususiyatlari samaradorligini oshirish uchun quyidagi tavsiyalarni taqdim etish mumkin:
Boshqaruv bo’g’inlari sonini qisqartirish va boshqaruvning quyi bug’uniga huquq va vakolatni berish (demarkazlashuv) bunday usul inqilobiy usullar qatoriga kiradi.
Boshqaruvchilar sonini har 3-7 kishiga bitta rahbar emas balki 10-12 kishiga bitta rahbar to’g’ri kelishiga erishish lozim. Yani boshqaruv normasiga erishishga intilish kerak. Rahbar o’z huquq va vakolatidan umumdavlat manfaatlarini jamoa va xodimlarning shaxsiy manfaatlari bilan uyg’un olib borishda mohirona foydalanish zarur. Ammo davlat manfaatlariga putur etkazmasdan, shaxsiy manfaatlar umum manfaatlarga bo’ysinishi lozim.
Jamoani boshqarishda faqat jamoada obro’-e’tiborga ega bo’lgan rahbargina yaxshi boshqaraoladi. Ayni paytda shuni unutmaslik kerakki, obro’ faqat xizmat mavqei bilan emas, balki, avvalo, bilim, tajriba, ishga va xodimlarga munosabat bilan orttiriladi.
Rahbar vazmin, har qanday vaziyatda hamo’zini tutabiladigan, odobli va xushmuomala bo’lishi zurur. O’z xatti- harakatini nazorat qila oladigan, kayfiyati va sezgilarini tiya biladigan, yurish turishida bo’ysinuvchilarga o’rnak ko’rsatadigan bo’lishga majburdir.
Rahbar bo’ysinuvchi xodimlarning fikr va maslahatlarini diqqat va hurmat bilan tinglashi, hatto shu takliflarga shaxsan qo’shilmagan taqdirda ham ularga osoyishta quloq solishi va muhokama qilishi lozim.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.

1 ЮЛДАШЕВ Р.Т. Oрганизационно-педагогические проблемы повышения профессионального мастерства учителя 2018 й

2^ ЮЛДАШЕВ Р.Т. Oрганизационно-педагогические проблемы повышения профессионального мастерства учителя 2018 й

3^ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги ПФ-5812-сон Фармони

4^ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги ПФ-5812-сон Фармони

5^ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son farmoni

6^ Н.Н.Аниськина: Непрерывное образование взрослых: ДОПОЛНИТЛЬНОЕ ПРОФЕССИОНАЛЪНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В СТАРАНЕ И МИРЕ /№ 6-7(12-13) 2014

7^ Н.Н.Аниськина: Непрерывное образование взрослых: ДОПОЛНИТЛЬНОЕ ПРОФЕССИОНАЛЪНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В СТАРАНЕ И МИРЕ /№ 6-7(12-13) 2014

8^ Lex.uz O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 11.07.2019 yildagi PQ-4391-son

9^ Н.Н.Аниськина: Непрерывное образование взрослых: ДОПОЛНИТЛЬНОЕ ПРОФЕССИОНАЛЪНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ В СТАРАНЕ И МИРЕ /№ 6-7(12-13) 2014

10^ Zamonaviy korporativ boshqaruv: Darslik / S.E. Elmirzayev; – T.: “Iqtisod-moliya”, 2019. – 416 b.

11^ Lex.uz Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 7 августдаги 466-сон қарори

12^ Lex.uz Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 7 августдаги 466-сон қарори