Texnik o‘lchashlar asoslari

Автоматик мувозанат ўлчаш кўприклари КСМ-3
Ишлаб чиқаришда температурани ўлчашда қаршилик термометрлари билан кўрсатувчи ва ёзиб борувчи автоматик мувозанат кўприклари ишлатилади (расм 6).
Атроф мухит температурасининг таъсирини камайтириш мақсадида қаршилик термометрлари кўприк схемасига уч симли схема бўйича уланади.
КСМ-3 ўзгармас қаршиликлар R₁ ва R₂, R_р реохордан, реахорддан ўтаётган токни чеклашга мўлжалланган R_ш шунтловчи резистордан, ўлчов асбобининг пастки ва юқори чегараларини ўзгартиришга мўлжалланган резисторлардан R_п ва R, ҳамда қаршилик термометри R_t лардан ташкил топган. R^I_nр, R^II_nр – резисторлар уловчи симлар қаршилигини градуировка қийматигача етказиш учун мўлжалланган.
Ноль галванометр ўрнига автоматик мувозанат кўприкларида ўлчаш диагоналига электрон кучайтиргич ЭК уланган бўлади.

Расм 6.
АВтоматик кўприкларнинг қуйидаги турлари ишлаб чиқарилади: КСМ1, КПМ1, КВМ1 миниатюрали ўлчов асбоблари; КСМ2 – кичик габаритли кўприклар; КСМ3 – диск диаграммали автоматик кўприклар; КСМ4 – лента диаграммали автоматик кўприклар.

Номувозанат ўлчаш кўприклари
Номувозанат ўлчаш кўприклари (расм. ), ўлчаш аниқлиги пастлиги сабабли фақат техник ўлчашларда қўлланилади. Бу кўрикнинг учта елкасини ўзгармас манганиндан ясалган қаршиликлар R₁-R₃ ташкил этиб, тўртинчи елкага қаршилик термометри R_t, ёки R_к (R_к- ўзгармас, назорат қаршилиги) уланади.
Фараз қилайлик, ўлчаш кўприги 0⁰С да мувозанат холатида бўлсин. Температура ўзгариши билан кўприк мувозанати бузилади ва cd диоганалдан қаршилик R_t ўзгаришига, яъни температура ўзгаришига пропорционал ток ўтабошлайди. Агар бу диоганалга милливольтметр уласак, унда унинг стрелкасининг бурилиши ток I_м га пропорционал бўлади.

Расм.17.

Ушбу ўлчаш усулининг афзаллиги температурани тўғридан-тўғри ўлчашидир. Камчилиги эса, манба кучланишининг ўзгариши билан бу ўзгаришга пропорционал равишда I_м токнинг ҳам ўзгаришидир. I_м ток ўзгаришини R_t га боғлиқ ўзгаришини таъминлаш учун, калит “К” холатига ўтказилиб, тўртинчи елкага R_к- ўзгармас, назорат қаршилиги уланади. Бу қаршилик манганиндан ясалгани сабабли қаршилиги ўзгармас ҳисобланади ва унинг тўртинчи елкага уланиши билан милливольтметр стрелкаси қизил бўлинмагача бурилиши керак. Манба кучланиши ишчи қийматдан паст бўлган холатда стрелка қизил бўлинмагача етмайди. Ўзгарувчан R қаршиликни ўзгартириб, милливольтметр стрелкасини қизил бўлинмагача олиб борилганда, манба кучланиши яна ишчи қийматни эгаллайди. Манба кучланиши ишчи қийматга олиб келиш бир суткада икки маротаба амалга оширилади. Номувозанат кўприклари газларни анализ қилиш схемаларида ва эритмаларнинг концентрациясини ўлчаш схемаларида ишлатилади.