Texnologiyasi

Atmosfera bosimi о ‘zgargan sharoitlarda nafas olish. Dengiz sathidan 
balandlikka k o ‘tarila borilsa, atmosfera bosimi shuncha pasayib boradi. 
M asalan, 3000 m balandlikda alveola havosidagi kislorodning bosimi
55-56 m m ga tenglashib qoladi, natijada qondagi kislorod bosimi ham
pasayib ketadi. Shunga k o ‘ra nafas tezlashib, o ‘pka ventilatsiyasi 
kuchayadi, bu bilan qondagi k o ‘p m iqdordagi k arb o n at angidrid 
chiqarib yuboriladi, natijada qondagi karbonat kislota kamayib ketadi. 
Oqibatda, nafas markazining qo‘zg‘alishi pasayib, nafas tezligi, ch u ­
qurligi va ritmi buziladi. Birdaniga yuqoriga 4500-5500 m balandlikka 
ko‘tarilganda «tog‘ kasaU» paydo bo'ladi. Bu vaqtda oliy asab faoliyati 
buziladi, nafas va qon aylanish tizimlarining ishi izdan chiqa boshlay­
di. Charchoqlik, bosh og‘rig‘i paydo bo'ladi, k o ‘z xiralashib, quloq 
og‘ir tortadi, o ‘pkaning tiriklik sig‘im i kamayadi.
Organizmdagi jarayonlar buzilmasligi uchun balandlikka - toqqa 
asta-sekinlik bilan ko'tarilish maqsadga muvofiqdir.
Nazorat savollari
1. Nafas oUsh bilan nim alar almashinadi?
2. Nafas olish tizimining boshqa tizim lar bilan qanday bog‘liqligi 
bor?
3. Nafas olish va chiqarishda qatnashuvchi hayvon a ’zolari haqida 
so‘zlab bering.
4. 0 ‘pka qayerda joylashadi va vazifasi nim alardan iborat?
5. Nafas oUsh tizim i qanday va qayerdan boshqariladi?
6. Atmosfera bosimining o ‘zgarishi hayvonlam ing nafas olishiga 
qanday ta ’sir k o ‘rsatadi?
58-§. Chorva hayvonlarini boqish. Yem-xashak bazasi yaratish.
Ratsion va me’yorlar
Chorva hayvonlari va parrandalaming o ‘sish va rivojlanishini jadal- 
lashtirish, m ahsuldorligini keskin oshirish ularn i to ‘g ‘ri boqishga 
bog‘liqdir.
Kimyoviy tarkibiga ko‘ra to ‘la qim m atli va to ‘yimli oziqlar bilan 
b oqish hay vo nlarn i to ‘g‘ri oziqlantirish deyiladi. H ay v o n lam in g
fiziologik holati (bo‘g‘ozlik, sog‘in davri, sutdan chiqqanligi, sut yoki 
go‘sht va boshqa yo‘nalishda boqilishi) ga ko‘ra va ularning yoshi, vaz-
212

---

ni, jinsi, mahsuldorlik darajasini hisobga olgan holda oziq miqdoriga 
bo'lgan ehtiyojini to ‘la ta ’m inlash fiziologik jihatdan t o l a qim matli 
deb tushuniladi. Agar m ollar sifatsiz oziq bilan n o to ‘g‘ri boqilsa, 
ulam ing mahsuldorligi pasayib ketadi, sogligi yom onlashadi, yosh 
mollar o ‘sish va rivojlanishdan to ‘xtaydi.
T o la qim m atli oziqlar hayvonlar mahsuldorligini oshiradi, o ‘sish 
va rivojlanishini tezlashtiradi, serpushtligini yaxshilaydi va so g lo m
ham da yirik nasi olinishini ta ’minlaydi.
C horva m ollarini oziqlantirish tegishli m e’yor (ratsion) asosida 
olib borilishi kerak.
H ayvon organizm ining oziq moddalariga b o lg a n talabini qondi- 
rish u ch u n sarflanadigan yem -xashak m iqdori oziq m e ’yori deyila­
di. Hayvonlarga bir kecha-kunduzda oziq m e’yori asosida beriladigan 
yem -xashak m iqdoriga ratsion deb ataladi. R atsion shunday tu zilishi 
zarurki, u hayvon organizm ining oziq m oddalariga b o lg a n ehtiyoji­
ni qondiradigan, hayvonlarning mahsuldorligini oshiradigan, fiziologik 
h o latin i yaxshilashga qaratilgan b o lis h i kerak. R atsion tuzishda 
h a y v o n la rn in g tu r i, y o sh i, jin si, n a sld o rlig i, fizio lo g ik h o la ti 
(bo‘g ‘ozligi, oriq-sem izligi kabilar), m ahsulot y o ‘nalishi va biologik 
xususiyatlari hisobga olinadi. Ratsion tarkibida ozuqalam ing turli xillari 
b o li s h i , ay niqsa, a rz o n y e m -x ash ak lard an u n u m li fo y dalan ish
n azarda tu tilm o g l darkor. Shu bilan birga, x o ‘jalikning, ferm er 
x o ‘jaligining ish sharoiti, joylanishi, im koniyatlari, yillik rejalari 
h am ratsion tuzishda hisobga olinishi zarur. R atsionlar b ir kecha- 
kunduzga, o ‘n kunga, bir oyga, faslga, mavsumga m o ljallab tuzila-