Texnologiyasi

Orqa chiqaruv teshigi — ovqat hazm qilish a ’zolarining eng oxiri 
b o ‘lib, tezak massani vaqtincha saqlash va chiqarish uchun xizmat 
qiladi. Terisi yupqa, yog‘ bezlari ko‘p, shilimshiq parda bilan qoplan- 
gan. Orqa chiqaruv teshigi silliq va ko'ndalang muskul to ‘qim alaridan 
iborat bo'lib, bu muskullar qisqarib yozilganda orqa chiqaruv teshigini 
harakatga keltiradi.
Nazorat savollari
1. N im a uchun ovqat hazm qilish murakkab tizim deb hisoblanadi?
2. Hayvon ovqatni og'izga olishda nim a qiladi?
3. So'lak qayerda bo'ladi va vazifasi nim adan iborat?
4. N im a uchun ayrim hayvonlar kavsh qaytaradi?
5. Hayvonlarning oshqozoni qanday kam eralardan tashkil topgan?
6. O 't va uning ahamiyatini so'zlab bering.
7. Jigam ing vazifasi nim alardan iborat?
57 §. Nafas olish a’zolari
H ayvonlar organizm i bilan tashqi m u h it o 'rta sid a b o 'lad ig an
gazlar alm ashinuvini nafas olish a ’zolari bajaradi. Shuningdek, bu- 
ru n b o 'sh lig 'i hid bilish, hiqildoq ovoz chiqarish, o 'p k a esa suv 
bug'latish vazifalarini ham ado etadi. Q uruqda yashovchi hayvonlar 
havo kislorodi, suvda yashovchi hayvonlar esa suvda erigan kislorod 
bilan nafas oladi.
Nafas olish a ’zolari qon aylanish, ovqat hazm qilish va asab tizimi 
bilan cham barchas bog'liq bo'ladi, chunki o'pkaga kirgan kislorod 
qon tarkibiga o'tib, eritrotsitlar orqali butun organizm to'qim alariga
207

---

tarqaladi va m oddalar almashinuvida alohida o ‘rin egallaydi, paydo 
b o 'lg an karbonat angidrid tashqariga chiqib ketadi. N afas olish ti- 
zimining markazi uzunchoq miyada joylashgan.
K atta - kichik hayvonlar turlicha nafas oladi. Masalan, quyonlar 
bir daqiqada 50-60 m arta, otlar esa 8-16 m arta nafas oladi, mayda 
hayvonlarda m oddalar almashinuvi tezroq kechadi.
Nafas olish a ’zolariga burun kataklari, burun bo 'shlig'i, hiqil- 
doq, kekirdak, bronxlar, o ‘pka kiradi.
Nafas— organizmga qabul qilingan kislorodning to ‘qimalarda iste’mol 
qilinishi va shuning natijasida karbonat angidrid gazi va suvning ajralib 
chiqishini, bir talay biokimyoviy jarayonlarni o ‘z ichiga oladigan 
murakkab a ’zolarning biridir.
Burun. Nafas olish burundan boshlanadi. Burun havo o'tkazadi, hid 
biladi, havoni isitadi, havo bilan aralashib kirayotgan yot narsalami 
ushlab qoladi va tashqariga chiqarib yuboradi. Burunda juft burun bo'shlig'i, 
uning old qismida burun kataklari bo‘ladi. Burun bo‘shlig‘i kalla suyagi 
kovaklari bilan qo'shiladi.