Texnologiyasi

Ко ‘kat oziqlar. Tabiiy va sun’iy holda o'stiriladi, har xil o'tlar, boshoq­
li, dukkakli o'simliklar, ildizmevalaming poyasi, bargi va boshqalar shular 
jumlasiga kiradi. Bu oziq turlari asosan bahor, yoz va kuz oylarida chorva 
mollariga ko'proq beriladi. Ko'kat oziqlar tarkibida suv, protein, karotin, 
vitaminlar (A, D, YE, S) kabi moddalar ko'p bo'lishi bilan qimmatli 
hisoblanadi. Ko'kat oziqlar mollaming o'sishi, rivojlanishi, semirishi va 
mahsuldorligiga ijobiy ta’sir ko'rsatadi.
D ag'al oziqlar p ic h a n , som o n , tu rli xildagi o 'sim lik la rn in g
(makkajo'xori, g'o'zapoya, oqjo'xori, kungaboqar va hokazolarning) 
poyasi, so'tasi va chanog'idan iboratdir.
Pichan. Dag'al xashaklar ichida ko'proq foydalaniladi. Beda pichani 
bilan ot, qo'y va qoram ollar yaxshi boqiladi. Qayta quritish usuli 
bilan tayyorlangan pichanlam ing to'yim li moddalari yuqori bo'ladi. 
Buning uchu n beda g'unchalash davrida o'rilib, joyida 1-1,5 kun 
so'litish uchun qoldiriladi. O 'rishdan 4-5 soat o'tgach ag'dariladi, 
so'ngra 8 - 1 5 sm uzunlikda (YE-281 va KSK - 100 agregatlari bilan) 
qirqilib, transportga ortilib, omborxonalarga keltiriladi. O m borxonada 
ventilatorlar orqali issiq havo berib (yozda harorat yetarli bo'ladi) 
quritiladi. So'ng 6-8 m qalinlikda g'aramlar qilinadi yoki omborxonalarga 
qo'yiladi. Bu usul bilan quritilgan pichanda quyoshda quritilganiga nis­
batan protein va vitaminlar 20-30% ko'p bo'ladi.
217

---

G 'aram dagi sochm a pichanlam i qayta quritish uch un havo venti- 
latoridan iborat 4VS - 10 moslamasidan foydalaniladi.
Namligi 25% dan yuqori bo'lgan oziqlami ochiq havodagi g'aramlarda 
saqlash lozim. Pichanlarni havo nisbiy namligi 75%dan kam bo'tganda 
b o stirish kerak. Agar x o 'jalik lard a p ic h an yaxshi q u ritilm asd an
yig'ishtirilgan bo'lsa, unda g'aram qilinadigan joyda ventilatorlar yor­
damida qayta quritilish kerak, namligi 17% gacha keltiriladi. Namligi 25% 
gacha bo'lsa, pichanlar o 'z-o'zidan qiziydi, mog'orlanadi. Buni oldini 
olish uchun 2 % gacha osh tuzi qo'shish kerak bo'ladi. Namligi 40 % 
gacha bo'lgan pichanlam i saqlash uchun a ’zoik kislotalar (chumoli, 
benzoy va h.k) yoki ularning aralashmasi ham da am miak qo'llaniladi. 
Pichanlam ing usti berkitilishi kerak. Bu bilan to'yim li moddalar yax­
shi saqlab qolinadi. Ochiq joydagi g'aramlaming ko'p nam o'tkazmasligi 
va pastki qismining buzilmasligi uchun ularning tagiga yog'ochlar qo'yish 
yoki do'ngroq joyga g'aram qilinishi kerak. G 'aram ning katta-kichikli- 
giga qarab tosh, mayda shag'al, quruq tuproq, qamish kabilar 25 sm, 
som ondan esa 50 sm qalinlikda to'kilishi lozim.
Pichanlar yoki boshqa xil dag'al oziqlaming o'rtach a nam unasi 
olinib, laboratoriyaga yuboriladi. Laboratoriyada pichanlam ing sifati 
analiz qilinib, xulosalar nam una yuborilgan xo'jalikka beriladi. Buning 
uchun nam unalar maxsus asbob yoki qo'l bilan pichanning ham m a 
joyidan olinadi. Olingan nam unalar yaxshilab aralashtiriladi va bir xil 
qalinlikda yoyilib, 8-10 joyidan 250-300 g og'irlikda olinadi.
P ic h a n la r m o g 'o rla m a g a n , c h irim a g a n , k u y m a g a n , ta sh q i 
ko'rinishi, rangi va hidiga qarab m a’lum turga mos keladi. Boshoqlilar 
pichanining rangi och yashildan to 'q yashil rangacha, dukkaklilamiki 
q o 'n g 'ir rangda bo'ladi. Pichanning qoram tir-qo'ng'ir rangda bo'lishi, 
uni o'rish davrida yomg'irda qolganligini bildiradi. Pichan g'aram lashda 
uning m iqdori, sifatini mahsus guruh tom onidan o'rganib, g'aram
bo'yicha birlamchi va asosiy o'lchov natijalari «oziqlami hisobga olish» 
daftariga yoziladi va dalolatnoma tuzilib, oziqa qabul qilingani bildiriladi.
O'lchashdan o'tkazilgan har bir g'aramga yorliq qo'yiladi, unga pichan 
miqdori, o'lchangan vaqti, nomeri kabi ko'rsatkichlar qayd etiladi.
G 'a ram hajm ini aniqlashda uning bo'yi, eni va bir tom onidan usti 
osha, ikkinchi tom ondagi enigacha bo'lgan masofa o'lchanadi.
G 'aram eni ikki tom onidan o'rtacha balandlikda ikki m arta o'lchanib, 
olinadi. Agar g'aramning pastki qismi torroq bo'lsa, uning eni 2 tom on-
218

---

dan 2 xil holatda o'lchanadi, ya’ni asosiy qismidan va kengroq joyidan 
o'lchanib, o ‘rtachasi olinadi. Eni bo‘ylab tashlagich o ‘lchov uzunligini 
g‘aramning ikki chetidan va o ‘rtasidan o‘lchanib o'rtachasi olinadi. 
G ‘aram hajmi quyidagi formulalar yordam ida aniqlanadi: 
0 ‘rtacha va kichik balandlikdagi yuqori qismi yum aloq g‘aramlar: 
X = (0,52T - 0,44E) BE 
Baland(eniga nisbatan uzun), yuqori qismi yumaloq g‘aramlar:
X = (0,52T - 0,46E) BE 
Usti yassi g'aram lar:
X = (0,56T - 0,55E) BE 
Yuzasi o ‘tkir burchakh g‘aramlar:
Bunda : X — hajmi;
T — aylanma tashlagich o ‘lchov (perekidka);
b — b o ‘yi;
E — eni.
U sti yumaloq g‘aram lar hajmini o ‘lchash uchun yerdan 0,5 m 
balandlikda g 'aram aylanasi uzunligi (S) va tashlagichning b o ‘yi 
o ‘lchanadi.
Agar g‘aram ning pastki qismi torroq bo'lsa, aylanma uzunligi yer­
dan va eni keng joyidan o'lchanib, o ‘rtachasi olinadi. Baland g‘aram lar 
quyidagi formula bilan aniqlanadi:
X = (0,04T - 0,012S)S2;
Pastroqlari uchun:
Bunda: x - g‘aram yoki uyumning hajmi (m 3); 
t - tashlagich (m): 
t - uyum ning aylanasi (m)
Bu birlik hajmdagi pichan og‘irligi g‘aram va pichanxonalarda turlicha 
bo'ladi.
lm 3 hajmdagi pichanning og'irligi quyidagi jadvalda berildi.
Beda (o'tlar) uni k o 'k o'tlardan, asosan bedadan tayyorlanadi. 
Aralash oziq tayyorlashda u ko'p ishlatiladi. 1 kg beda uni tarkibida 
170-200 g oqsil, 200-250g karotin bo'ladi. O 't uni maxsus qoplarda
219

---