Til va madaniyat

1.4. Ağrıyan Yeri Keten İle Sarmak.
Keten kumaş, havayı geçiren bir özelliktedir. Bu bakımdan 
vücudun ağrıyan uzuvları keten bez ile sarıldığında ağrıyan bölgenin 
hava ile teması engellenmemiş olur. Ağrıyan yeri mavi keten ile sar-
manın ağrıya iyi geldiği inanışına aşağıdaki beyitte yer verilmiştir.
Beyitte mavi keten ifadesi yer almaktadır. Güneş ışığının sarılan uzva 
tesir edebilmesi için uzvun mavi keten ile sarıldığını düşünmekteyiz.
İlgige mâvî keten ol şûh nivçün çırmamış
Gûyiyâ köp tîg-ı zulm urmakdın agrıp baglamış (G. 281/1).
(O şuh sevgili, eline mavi keteni niçin dolamış? Sanki zulüm 
kılıcını çok vurmaktan eli ağrımış, ondan eline mavi keten bağlamış).
1.5. Göz Hastalıkları.
Göz karası ifadesiyle şairin hangi hastalığı kastettiğini 
tespit etmek güçtür. Halk arasında tavukkarası olarak bilinen gece 
körlüğünün göz karası olarak nitelendirilmiş olması muhtemel- 
dir. Ayrılık zehrinin sebep olduğu bu hastalığın panzehrinin ahuda 
(sevgilinin ahu gözleri) olduğu ifade edilmiştir: 
Zehr-i hecriŋ kıldı def’ ol köz karası veh bu nev’
Kayda birgey hâssıyet pâzehr kim âhûda bar (G. 205/3).
(Ayrılık zehri, o derece göz karası kıldı ki onu iyileştirecek 
panzehir ancak ahuda vardır).
Gözü ağarmak, gözbebeğinin işlevini yitirmesi sebebi-
yle gözün perdelenip görme duyusunun kaybedilmesi demektir. 
Aşağıdaki beyitte şair, bade özlemi ile gözlerinin ağardığından 
bahsetmektedir. Bu sebeple ikinci mısrada şair, deyr pirinden mey 
12
Muhterem SAYGIN

---

şişesini kırıp gözüne gözlük yapmasını istemiştir.
Bâde hecridin akarmış közlerim ay pîr-i deyr 
Eylegil mey şîşesidin sındırıp ‘aynek maŋa (G.S.G. 12/7).
(Ey meyhane piri! Şarap özleminden gözlerim ağarmış, mey 
şişesinden kırıp bana gözlük yap).
Remed, göz kapağında oluşan iltihaba verilen addır. Sevgili- 
nin dudağında oluşan uçuk ile sevgilinin göz kapağında çıkan remed 
arasında şekil bakımından çağrışım oluşturulmuştur.
Hem remed tiggen közüŋge çeşm-i bîdârım fidâ 
Hem uçuk çıkkan lebiŋga cân-ı efgârım fidâ (G.S.G. 34/1).
(Remed çıkan gözüne uykusuz gözlerim feda olsun. Uçuk
çıkan dudaklarına yaralı canım feda olsun).
Tutya, göze sürülen bir çeşit sürmedir. Bu sürmenin gözün 
görme kuvvetini arttırdığına ve göz hastalıklarına iyi geldiğine
inanılmıştır. Sevgilinin ayağının tozu, âşığın vücut toprağının tozu, 
sevgiliden gelen cefa, tutya olarak tasavvur edilmiştir. Şair; aşağıda-
ki beyitte, fena rüzgârının toz haline getirdiği toprağını vefa ehlinin 
gözlerine tutya yapmasına şaşılmamalıdır, demiştir: 
Vefâ ehli taŋ irmes közlerige tûtiyâ kılmak 
Vücûdum tofragın gerd eyleben bâd-ı fenâ çikse (G.S. G. 580/3).
(Fena yeli vücudum toprağının tozunu alıp götürse vefa ehli 
onu gözlerine tutya yapmaktan çekinmez). 
Aşağıdaki beyte göre âşık, feleğin zulmünden toprak olan be-
deninin tozundan daha iyi tutya bulunamayacağını ifade etmiştir:
Felek bî-dâdıdın gerçi min-i hâkî gubâr oldum 
Tiler min tapmagaylar tûtiyâlıkka gubârımnı (G. 664/2).
(Feleğin zulmünden ben toprak oldum. Tutya için benden 
daha iyi toprak bulamayacaklarını umuyorum).
Aşağıdaki beyitte, sevgilinin ayağının toprağından gözle- 
rine tutya çekenlerin “aynü’l-yakîn” sırlarına vâkıf olacakları ifade
edilmiştir:
Yitişkey bî-gümân ‘aynü’1-yakîn esrârıga her kim
Ayagıŋ tofragıdın közlerige tûtiyâ çikse (G.S. G. 580/6). 
(Sevgilinin ayağının toprağından gözlerine tutya çeken her-
kes, şüphesiz sırları yakinen bilme sırrına ulaşır).
Sevgiliden gelen cefa, âşığın gözüne tutya olarak 
düşünülmüştür:
13
Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sigar Adli Divaninda Tababet ve Halk Hekimliği

---

Ança devrân birle kördüm ehl-i devrândın cefâ 
Kim közümge tûtiyâ dik boldı cânândın cefâ (G. 36/1).
(Felek ile insanlardan cefa gördüm, sevgiliden gelen cefa 
gözüme tutya oldu).