Tilshunoslik asoslari

m ard - m a rt rus tilida p lo d  (meva) - p lo t (sol) kabi.
2. 
O m oform alar 
-
turli 
so‘z 
turkumlarining 
ayrim 
gram m atik shakllarida ro‘y beradi. Bu hodisa odatda turli 
turkum ga oid so'zlar o'rtasida sodir bo'ladi. Masalan, 
olma (ot) - olm a (fe’l), y o r (ot) - yor (íe’l) va boshqalar.
Omoformalar b o shqa grammatik shakllarda o'zaro omonimlik 
xususiyatini yo'qotadi, Masalan, Yorím dushm an safini yorib 
o'tdi. Bu m isolda yorím - yorib so'zlari grammatik shakliaríni 
olgach, o'zaro omonimlik xususiyatini yo'qotgan.
3. 
Om ograflar ~ yozilishi bir xil, talaffuzi farqii bo'lgan 
so'zlardir. M asalan, to k (uzum) - to k (elektr quw aü) 
kabi.
SINONIMLAR
Tilda 
sinonim larning 
ko‘p 
uchrashi 
so‘z 
boyligini 
ko'rsatadigan m uhim
dalildir. 
Sinonim so'zlardan unumli 
íoydalanish badiiy asarlarning inazmunli, ta ’sirli chiqishini, 
hamda ulam ing badiiyligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb 
etadi. Shuni ham aytish kerakki, tilda bir-biriga tamomila 
o'xshash, 
hech 
farq 
qilmaydigan 
so ‘zlam ing yonma-yon 
ishlatilishi tilni boyitm aydi. Masalan, o'zbek tilidagi traktorchi -  
traktorist, gazeta - r o ‘znom a, buxgalter - hisobchi, aeroport - 
tayyoragoh, rus tilida sam olyot - aeroplan, ya zu ko zü a n ie ~ 
yazbikovedenie kabi. Shuning uchun bunday so'zlar kam 
uchraydi. Til b u n d ay so'zlarning biridan to'liq foydalanib, 
ikkinchisini esa iste ’m oldan chiqsrib tashlashga intüadi.
Har bir tilning sinonimlari boshqa tillardan kirgan so'zlar, 
shuningdek, 
shu 
tilning 
o lz 
imkoniyatlaridan 
foydalanib 
yasalgan so'zlar hisobiga boyib boradi. Masalan, tajríba ~ 
arabcha, sin o v -  o'zbekcha; muhabbat, ish q - arabcha, s e v g i- 
o'zbekcha; chasbm a -  forscha-tojikcha, b u lo q - o'zbekcha va 
boshqalar.
Sinonimlarning o'zaro farqii xususiyatlari talaygina bo'Iib, 
ulardan eng asosiysi ulam ing har birining m a’nosidagi farqii
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

belgilardir. Sinonimlaming o'zaro farqli belgisi, aw alo, ularning
m a’no hajmida, aniqrog'i, m a’no nozikligida ko'rinadi. M asa]an, 
o'zaro sinonim bo'lgan so 'zlard an biri biron-bir q o 'sh im ch a 
m a’no nozikligiga ega bo'lm asligi, boshqasi esa qandaydir farqli 
m a’no nozikligiga ega bo'lishi m um kin. Yuvosh, m o'm in, qobil, 
royish sinonimlaridan yu vo sh  
s o ‘zi 
shaxsga, 
shuningdek, 
hayvonlarga nisbatan qo'Uanaveradi. 
Lekin m o'm in, 
q o b il 
so'zlari faqat odamga nisbatan ishlatiladi. Royish so'zida g ap g a 
ko'nadigan, aytganga yuradiganlik m a ’no nozikligi bor.
Demak, sinonimlaming o 'za ro farqli xususiyatlaridan biri 
ularning qo'shim cha ma’no nozikligiga ega yoki ega em asligida 
bo'lib, bu xususiyat shu sinonim ik qatordagi so 'zlam in g
qo'llanish doirasini, qo'llanish o 'rn in i ham belgilaydi.
Sinonimlar bildiradigan vaqt, 
harakat, 
belgi, 
m iq d o r 
kabilarda ularning har birida b elgin ing darajasi har xil b o 'lish i 
mumkin. 
Masalan, 
aw al, 
oldin, 
ilgari, 
burun, 
qa d im  
sinonimlaridan ilgari so'zida v aq tning o'tishiga qarab uzo q lik
darajasi aw al, oldin so'zlaridagidan ortiq. Burun so 'zida ilg a ri 
so'zidagiga nisbatan, qadim  so 'zid a esa burun so 'zid ag ig a 
nisbatan ortiqroq. fshchan, harakatchan, serharakat, g ‘ayratli,