Tilshunoslik kafedrasi "tasdiqlayman" "himoyaga qo
Download 1 Mb. Pdf ko'rish
|
globalizatsiya jarayonida lingvokulturologik munosabatlar
anxrvzi—burj; ajun — dunyo; bacha — ro‗za tutmoq; babir — idish; budda —
rohibning tilanchilik qiladi-gan kachkuli; bag‘ — bog‗; boimщ — ashula; dintar — say-langan, moniy jamoasi a‘zosi; farishta — farishta; mag‘—oy; naxid — venera; nom — dnniy qonun; psak — gulchambar; vaxishk — baxt; vaxshitsa-— daho, ezgu ruh; xushti — muallim; xrushta — xudolik nomi; ruch — K U N ; rushan — yorug‗lnk xudosi; sangig — rohiblar ja-moasiga tegishli; sarvag‘ — saroy; satir — og‗irlik o‗lchovi va pul birligi; shao — harbiy unvon; shamnu — shaytan; kand — shahar; kivan — Saturn. Qadimgi turkiy yodnomalarda arabizmlar yo‗q, chunki u davrda turkiy tillar arab tili bilan bevosita munosabatda bo‗lgan emas. XI asrda qadimgn turkiy til eski turkiy til bilan almashadi. SHu davrda sug‗d tili xam fors (eski tojik tili) bilan almashadi. Bu haqda V. A. Livshits va A. L. Xromov shunday deb yozadilar: Eski turkiyning yirik namunalari Mahmud Qoshg‗ariyning «Devonu lug‗otit turk» va YUsuf xos Hojibning «Qutadg‗u bilig»
51 Уша асар, 347—348-бетлар. 52 Древнетюрский словарь. Л., 1969, с. 507. 53 Уша асар, 353—354-бетлар. 63
(Saodatga yo‗llovchi bilpm) asaridir 54 . Mahmud Koshg‗ariyning kitobida dialektal materiallar berilgan. Yusuf xos Hojibning asari badiiy-didaktik asar bo‗lib, o‗sha davrning adabiy til namunasidir. Maxmud Koshg‗ariyning ma‘lumotiga ko‗ra, yuqorida aytib o‗til- ganidek, og‗zaki tilda ikki tillilik davom etgan. Ammo uning o‗z devonida keltirgan qo‗shiq, maqol va matallarida o‗zlashmalar yo‗q. Demak, xalq og‗zaki pjodida o‗z-lashmalarni qo‗llash urf bo‗lmagan. «Qutadg‗u bilig»da esa oz miqdorda arabcha o‗zlashmalar bilan birga fors-cha (eski tojikcha) 55 so‗zlar uchraydi. «Qutadg‗u bilig» dan boshlab, o‗zbek adabiyotida uchraydigan arabizmlar fors va eski turkiy hamda eski uzbek tillari uchun umumiydir. Bunday xulosaga kelishimizning sababi shu-ki, uzbek klassik adabiyotida biz aniqlangan arabizmlar ikki tomli «Farhangi tojiki»da klassik adabiyot-dan olingan sitatalar bilan qayd etilgan. «Qutadg‗u bilig»da uchraydigan arab so‗zlari asosan falsafiy, axloqiy va diniy terminlardan iborat: Zul-jalol (50) 56 — ulug‗vorlik sohibi (tangri atributi); kamol (50)—etuklik; qodir (50)—kudratli; rasul (50)—payg‗ambar; salom (50)— salom; xaloyiq (50) — xalqlar; mashriq (50)—sharq, kun chiqish; malik (50) — podsho; xazina (50)—xazina; meros (50)—meros; hakim (51)—faylasuf; adab (51)—adab; qadr (51)-— qadr; qabul (54)—qabul; ajab (54)—qiziq; amorat (54)—amirlik; kitob (50)—kntob; aziz (50) — izzatli; shukr (50) — shukr; baqo (54) — doimnylik; xarob (54)—buzuq, vayron; raiyyat (54) — aholn; roxat (56)— rohat, tinchlik; ad l (58)—adolat; iqbol (58)—ikbol, baxt; ofiyat (58)—esonlik;
— burujlar; qanoat (50) — qanoat. Forsizmlarning arabizmlardan farqi shuki, ularning kupi ilmiy termin bo‗lmasdan, xayotning turli sohalariga oid so‗zlardan iborat: Roziy (50) —rizk;
54 Юсуф хос Ҳ о ж и б. Қутадғу билиг. Тошкент, 1971. 55 Юсуф хос Ҳожибнинг ўзи «тожикча» деган терминни ишлата ди; арабча, тожикча китоблар ўқуш (S"ina асар, 58-бет). 56 Қавс ичидаги рақам мазкур Қаюм Каримов нашридаги сахифа сирасини билдиради. Транскрипция одатдаги транслитерация билан алмаштирилди (техник қулайлик ва оммабоп бўлиши учун). |
ma'muriyatiga murojaat qiling