Типы организационных структур управления

3.1 . Boshqaruvning matritsa tashkiliy tuzilishi .

Matritsa boshqaruv tuzilmasi ijrochilarning ikki tomonlama bo'ysunishi tamoyiliga asoslangan panjarali tashkiliy sxemadir. Matritsa tuzilmasi bilan funktsional bo'linmalarning xodimlari ­o'z tarkibi va bo'ysunishida qolgan holda, shuningdek, loyiha menejerlari yoki alohida ishlanmalarni boshqarish, maxsus ishlarni bajarish uchun tuzilgan maxsus shtablar, kengashlar va boshqalarning ko'rsatmalariga rioya qilishlari shart. (5-rasm).

Matritsani boshqarish strukturasi ham chiziqli-funktsional, ham loyiha tuzilmalarining afzalliklarini saqlab qoladi. Turli loyihalarning maqsadlariga erishish uchun tashkilotning barcha bo'limlari ishini o'zaro muvofiqlashtirishga qaratilgan. Bu ishlarning bajarilishini muvofiqlashtirishni soddalashtiradi va ­individual funktsiyalarni eng malakali bajarish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Tuzilma sezilarli moslashuvchanlikka ega, chunki u ustuvor ishlarni bajarish uchun xodimlarni qayta taqsimlashni soddalashtiradi.
Matritsa tuzilmasi ijrochi ikki yoki undan ortiq menejerga ega bo'lishi mumkinligi bilan tavsiflanadi (biri chiziq menejeri, ikkinchisi dastur yoki yo'nalish menejeri). Bunday sxema uzoq vaqtdan beri ilmiy-tadqiqot ishlarini boshqarishda qo'llanilgan va hozirda ko'plab sohalarda ishlaydigan firmalarda keng qo'llaniladi. U tobora ko'proq chiziqli-funktsionalni ilovadan almashtirmoqda.

Guruch. 5. Matritsani boshqarish strukturasi.
Shunday qilib, matritsa tuzilmasini tashkil etishning asosiy printsipi ­gorizontal ulanishlarning keng tarmog'i bo'lib, ularning vertikal bilan ko'p kesishishlari loyiha menejerlarining funktsional bo'limlar boshliqlari bilan o'zaro ta'siri natijasida hosil bo'ladi. Boshqaruvni tashkil etishning matritsa shaklining afzalligi shundaki, u funksional ixtisoslashuvning rivojlanishiga xalaqit bermasdan, tashkilot ichidagi to‘siqlarni yengib o‘tish imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda, loyiha menejerlari muayyan vazifani hal qilishning ustuvorligi va vaqtini belgilash huquqini saqlab qoladilar, funktsional menejer esa faqat aniq pudratchi va echim metodologiyasini tanlashi mumkin. Binobarin, boshqaruvni tashkil etishning matritsa shakli ko'p darajada etakchilarning muvofiqlashtirilgan faoliyati va guruh a'zolarining individual qobiliyatlarini namoyon etishi uchun sharoitlarni ta'minlaydi, markazlashtirilgan etakchilik tamoyilini buzmasdan.
Boshqaruvning matritsali tashkiliy tuzilmasini yaratish ­qisqa vaqt ichida bir qator yangi murakkab mahsulotlarni o'zlashtirish, texnologik yangiliklarni joriy etish va bozor o'zgarishlariga tezkor javob berish zarurati tug'ilganda maqsadga muvofiq deb hisoblanadi.
Matritsa tuzilishining asosiy kamchiligi uning murakkabligidir. Shunga qaramay, u bir qator sanoat tarmoqlarida, xususan, kimyo, elektronika, kompyuter ishlab chiqarishda, shuningdek, banklar, sug'urta tizimi va davlat idoralarida qo'llaniladi.
Matritsa tuzilishining afzalliklari:

• 
  tashkilotning o'zgaruvchan ichki va tashqi sharoitlariga tez javob berish va moslashish qobiliyati;
  
• 
  funktsional tuzilmalar bilan faol o'zaro aloqada bo'lgan dasturiy birliklarni shakllantirish orqali ma'muriy va boshqaruv xodimlarining ijodiy faolligini oshirish ­;
  
• 
  mehnat faoliyatining har xil turlariga ixtisoslashganligi sababli kadrlardan oqilona foydalanish ­;
  
• 
  boshqaruvni markazsizlashtirish va yetakchilikning demokratik tamoyillarini mustahkamlash hisobiga faoliyat motivatsiyasini oshirish;
  
• 
  loyihaning individual vazifalari ustidan nazoratni kuchaytirish ;­
  
• 
  vakolatning ma'lum bir qismini berish orqali yuqori darajadagi menejerlar yukini kamaytirish;
  
• 
  umuman dastur va uning tarkibiy elementlarini amalga oshirish uchun shaxsiy mas'uliyatni oshirish.
  

Matritsani boshqarish strukturasining kamchiliklari:

• 
  bo'ysunishning noto'g'ri tuzilishi, natijada vazifalarning ustuvor yo'nalishlarini belgilash va ­ularni bajarish uchun vaqt ajratish bilan bog'liq muammolar;
  
• 
  dastur menejerlari o'rtasida nosog'lom raqobat "ruhi" mavjudligi;
  
• 
  maqsadlar bo'yicha nazorat vazifalari o'rtasidagi kuchlarning "muvofiqligi" ni doimiy monitoring qilish zarurati ;­
  
• 
  yangi dastur ustida ishlash uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni egallashda qiyinchilik .­
  

Xulosa.

Ushbu ishda tashkiliy boshqaruv tuzilmalarining mavjud asosiy turlari tahlil qilinadi va ularning mavjudligi va faoliyati xususiyatlari o'rganiladi.

Ishning maqsadiga erishildi: tashkiliy boshqaruv tuzilmalarining asosiy turlari o'rganildi, ularning ko'rinadigan afzalliklari va kamchiliklari ko'rsatildi.
Maqolada menejmentni tashkil etishning nazariy jihatlari ko'rib chiqildi, boshqaruvning tashkiliy tuzilmalari kontseptsiyasi ochib berildi,
Odamlarni boshqarish barcha tashkilotlar - ­yirik va kichik, tijorat va notijorat, sanoat va xizmat ko'rsatish sohalari uchun zarurdir. Shubhasiz, inson resurslarini boshqarish menejment nazariyasi va amaliyotining eng muhim jihatlaridan biridir.
Agar odamlar va tashkiliy bo'linmalar o'rtasidagi munosabatlar aniq belgilanmagan va muvofiqlashtirilmasa, mutaxassislik samaradorligi yo'qoladi. Rejalarni amalga oshirish uchun kimdir tashkilotning maqsadlaridan kelib chiqadigan har bir vazifani amalga oshirishi kerak. Buning uchun ­menejment vazifalar va odamlarni tavsiflovchi asosiy o'zgaruvchilarni birlashtirishning samarali usulini topishi kerak.
Tashkiliy tuzilma tashkilotni boshqarishning asosiy elementlaridan biridir. U tashkilotning bo'limlari va xodimlari o'rtasida boshqaruvning maqsad va vazifalarini taqsimlash bilan tavsiflanadi . ­Aslida boshqaruv tuzilmasi boshqaruv qarorlarini qabul qilish va amalga oshirish uchun mehnat taqsimotining tashkiliy shaklidir.
Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi muzlatilgan narsa emas ­, u o'zgaruvchan sharoitlarga muvofiq doimiy ravishda takomillashtiriladi. Tashkilot bo'linmalari o'rtasidagi aloqalarning xususiyatiga qarab, tashkiliy tuzilmalarning quyidagi toifalari ajratiladi:

• 
  Byurokratik tuzilmalar (ular ­vaqt o'tishi bilan nisbatan barqaror): chiziqli; funktsional; chiziqli-funktsional; bo'linuvchi.
  

• 
  Moslashuvchan tuzilmalar: dizayn; brigada; matritsa.
  

Aksariyat boshqaruv mutaxassislari kelajakni organik yondashuvda ko'radilar va byurokratik tuzilmalarni tanqid qiladilar. Biroq, tuzilmani tanlashda , ma'lum bir korxona faoliyat yuritadigan sharoitlarni hisobga olish kerak . ­Gap shundaki, byurokratik va moslashuvchan tuzilmalar bunday firmalar tarkibida faqat ekstremal nuqtalardir. Haqiqiy korxonalarning (firmalarning) o'ziga xos tuzilmalari ularning o'rtasida joylashgan bo'lib, ular har xil nisbatda ikkalasining xususiyatlariga ega. Boshqacha qilib aytganda, boshqaruvda, inson ijtimoiy faoliyatining boshqa sohalarida bo'lgani kabi, "yaxshi" yoki "yomon" tizim tushunchasi mavjud emas. Mavjud shartlarga mos keladigan yoki mos kelmaydigan tanlov mavjud.
Tashkiliy tuzilishga qo'yiladigan talablar:

1. 
   Optimallik. Boshqaruv tuzilmasi ­eng kam sonli boshqaruv darajalari bilan barcha darajadagi bo'g'inlar va boshqaruv darajalari o'rtasida oqilona aloqalar o'rnatilgan bo'lsa, optimal deb tan olinadi.
   
2. 
   Samaradorlik. Bu talabning mohiyati shundan iboratki, qaror qabul qilingandan to uni boshqariladigan tizimda ijro etilishigacha bo‘lgan vaqt davomida qaytarib bo‘lmaydigan ­salbiy o‘zgarishlar ro‘y berishga ulgurmaydi, bu esa qabul qilingan qarorlarning bajarilishini keraksiz qiladi.
   
3. 
   Ishonchlilik. Boshqarish apparatining tuzilishi ­axborotni uzatishning ishonchliligini kafolatlashi, boshqaruv buyruqlari va boshqa uzatiladigan ma’lumotlarning buzilishining oldini olishi, boshqaruv tizimida uzluksiz aloqani ta’minlashi kerak.
   
4. 
   Daromadlilik. Vazifa boshqaruv ­apparati uchun minimal xarajatlar evaziga boshqaruvning istalgan samarasiga erishishni ta'minlashdan iborat. Buning mezoni resurslarning narxi va foydali ­natija o'rtasidagi nisbat bo'lishi mumkin.
   
5. 
   Moslashuvchanlik. Tashqi muhitdagi o'zgarishlarga mos ravishda o'zgarish qobiliyati.
   
6. 
   Boshqaruv tuzilmasining barqarorligi. Turli xil tashqi ta'sirlar ostida uning asosiy xususiyatlarining o'zgarmasligi, boshqaruv tizimi va uning elementlarining ishlashining yaxlitligi ­.
   

Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasini takomillashtirish ko'p jihatdan uni loyihalashda dizayn tamoyillariga qanchalik ­rioya qilinganligiga bog'liq:

1. 
   boshqaruv bo'g'inlarining maqsadga muvofiq soni va ­axborotning yuqori menejerdan bevosita ijrochiga o'tish vaqtini maksimal darajada qisqartirish;
   
2. 
   strukturaning tarkibiy qismlarini aniq ajratish (uning bo'linmalarining tarkibi, axborot oqimlari va boshqalar);
   
3. 
   boshqariladigan tizimdagi o'zgarishlarga tez javob berish qobiliyatini ta'minlash ;­
   
4. 
   ushbu masala bo'yicha eng ko'p ma'lumotga ega bo'lgan bo'linmaga muammolarni hal qilish vakolatini berish;
   
5. 
   boshqaruv apparatining alohida bo'linmalarini ­butun tashkilotning butun boshqaruv tizimiga va xususan tashqi muhitga moslashtirish.
   

Shuni yodda tutish kerakki, turli tashkilotlarda (ularning ishining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda) tuzilmalarni ­qurishning boshqa tamoyillari ham qo'llaniladi, ular ­ularning ishlash xususiyatlarini to'liq aks ettiradi.
Shunday qilib, tuzilmalarni loyihalash jarayonida uch bosqich ajratiladi:

1. 
   analitik (mavjud ­amaliyotni va qurilish inshootlariga qo'yiladigan talablarni o'rganish);
   
2. 
   boshqaruv tuzilmasini loyihalash (loyihalash (modellashtirish));­
   

Adabiyotlar ro'yxati.

1. 
   Vesnin V.R. Menejment: darslik. – 3-nashr, qayta koʻrib chiqilgan va qoʻshimcha. – M.: Prospekt, 2008, 512s.
   
2. 
   Vesnin V.R. Xodimlarni amaliy boshqarish (kadrlar ishi bo'yicha qo'llanma ­). - M .: "Yurist", 2004. - 230 b.
   
3. 
   Vixanskiy O.S., Naumov A.I. Menejment: Darslik. - 3-nashr. - M.: Gardariki, 2003. - 528 b.