Tizimli tahlil asoslari fanining mazmuni, predmeti va metodi

1.3. MURAKKAB TIZIMNING ELEMENTLARI, UNING 
YUQORI VA QUYI TIZIMLARI. Ob’ekt murakkab tizim sifatida 
namoyon qilinganda, uning tizimli tahlil uchun muhim hisoblangan 
tarkibiy qismlari tizim elementlari deb nomlanadi. Ob’ektning muhim 
bo‘lmagan qismlari tizimda aks ettirilmaydi. Har qanday murakkab tizim 
tuzilma shaklida bir-biri bilan bog‘langan elementlardan tashkil topgan 
bo‘ladi. 
Agar tizimning ayrim elementlari o‘z navbatida tuzilma shaklida bir-
biri bilan bog‘langan elementlardan tashkil topgan bo‘lsa, bunday 
elementlar to‘plami quyi tizim deyiladi. Quyi tizim ham murakkab 
tizimning uchta universal hususiyatlariga ega – u maqsadga intiladi, uning 
biborta elementini ajratib bo‘lmaydi va ular bog‘langan bo‘ladi. Agar quyi 
tizim murakkab tizim bo‘la olmasa, ammo baribir bir qancha elementlarni 
o‘zida qamrab olsa, u tizim komponenti deyiladi. 
Agar A tizimi B tizimning quyi tizimi bo‘lsa, u holda B tizimi yuqori 
tizim deyiladi. Odatda yuqori tizimni tashqi muhit deb ham atashadi. 
Rasm 1.1. Murakkab tizimning elementlari, uning yuqori va quyi 
tizimlari 
Tizim tahlilchisi ob’ektni tizim shaklida namoyon qilayotganda 
tadqiqot mavzusini inobatga oladi.
Masalan, tadqiqot mavzusi “Toshkent davlat yuridik universitetida yuridik kadrlarni 
tayyorlash tizimining samaradorligi” deb nomlansa, bunda Toshkent davlat yuridik universitetidagi 
yuridik kadrlarni tayyorlash tizimi – tadqiqot ob’ekti bo‘lsa, mazkur tizimning ishlashi 
samaradorligi tadqiqot predmeti bo‘ladi. Shundan kelib chiqib, o‘quv va ilmiy ishlarning 

---

18 
natijaviyligi va sifati, hamda resurslardan oqilona foydalanishga urg‘u beriladi va tegishli muhim 
quyi tizimlar va elementlar tizimni namoyon qilishda “universitet” degan ob’ektdan ajralib olinadi.