Tizimli tahlil asoslari fanining mazmuni, predmeti va metodi

funksional yondashuv qo‘llaniladi. Tizimning funksiyasi nima deganda 
uning nima uchun kerakligi tushuniladi.
13
Funksional yondashuvda tizim 
harakatining maqsadi aniqlanadi va shu maqsadga erishishda tizim 
hususiyatlaridan qanday foydalanilishi ko‘rsatiladi. Qisqacha qilib 
aytganda “Tizim maqsadi nima va unga erishish uchun nima qilish kerak?” 
degan savolga javob izlanadi.
Agar tizim ichkaridan o‘rganilsa, tizimning tuzilmasi, tarkibiy 
qismlari va ular orasidagi o‘zaro aloqalar ko‘rib chiqiladi, ya’ni bu – 
tuzilmaviy yondashuvni qo‘llash jarayonidir. Funksiyalardan holi tuzilma 
yo‘q bo‘lganligi kabi, tuzilmadan holi funksiyalar ham bo‘lmaydi, ya’ni 
ikkalasi bir-biri bilan doimo uzviy bog‘liq bo‘ladi va ularni ajratib 
bo‘lmaydi. Tuzilmaviy yondashuv tizimning qanday tuzilganligi, qanday 
qismlardan tarkib topganligi va ular qanday bog‘liqligini o‘rganishda 
qo‘llaniladi. Tuzilmaviy yondashuv ikkita bosqichdan iborat bo‘ladi: 
boshida tizimning barcha muhim qismlari aniqlanadi va ular elementlar 
sifatida namoyon qilinadi; keyin tizimning tuzilmasi aniqlanadi. Qisqacha 
qilib aytganda “Tizim - bu nima va qanday tuzilgan?” degan savolga javob 
izlanadi. 
Tashqi muhitdagi o‘zgarishlar yangi muammolar va maqsadlarga olib 
keladi, bu esa o‘z navbatida tizim funksiyalarining va buning oqibatida 
uning tuzilmasining ham o‘zgarishiga olib keladi. Shu bilan birga, agar 
tuzilmaning salohiyati yuqori, ammo qo‘yilgan maqsadlar bunga mos 
bo‘lmasa, maqsadlar va funksiyalar mos ravishda to‘g‘rilanadi. Ma’lumki, 
tuzilmaviy va funksional yondashuvlar tizimning dekompozitsiyasini 
amalga oshirishda qo‘llaniladi. 
Tizimli yondashuv tizimning kompozitsiyasini amalga oshirishda 
qo‘llaniladi. Ushbu yondashuv qo‘llanilganda tizim yahlit holatda 
bo‘lganligi faraz qilinib uning hususiyatlari o‘rganiladi. Tizimli 
yondashuvdan oldin tuzilmaviy va funksional yondashuvlar amalga 
oshirilgan bo‘lishi shart. Tizimli yondashuvni tor ma’noda tuzilmaviy va 
funksional yondashuvlar sintezi sifatida ko‘rsa bo‘ladi. Keng ma’noda 
tizimli yondashuv, bundan tashqari, tizim ishlashining samaradorligini 
13
Masalan, prokuratura tizimining funksiyasi – huquqiy munosabatlar sub’ektlari tomonidan amalga oshiriladigan 
xarakatlarining qonunchilik me’yorlariga zid kelmasligini nazorat qilish. Matematik nuqtai nazar, funksiya – bu 
tizimdagi kirish oqimini chiqish oqimiga o‘zgartirish usuli (ya’ni qoidasi yoki algoritmi). 

---

14 
o‘rganishni, ya’ni texnik-iqtisodiy yondashuvni ham o‘zida qamrab 
oladi.