Tizimli tahlil asoslari fanining mazmuni, predmeti va metodi

1.4. MURAKKAB TIZIMLAR TUZILMALARI. Murakkab 
tizimlarning tuzilmalarini aniqlash – tizimli tahlilning muhim vazifasidir, 
chunki agar bunday tuzilma haqida ma’lumot mavjud bo‘lmasa, tizimning 
elementlari, quyi tizimlari va ular orasidagi munosabatlar haqida gapirib 
bo‘lmaydi. 
Tizimning tuzilmasini aniqlash degani – tizimning quyi tizimlari, 
elementlari va ular orasidagi bog‘liqliklarni aniqlash degani. 
Agar vaqt o‘tgan sari tizimning holati o‘zgarsada, lekin shu bilan birga 
uning tuzilmasi va funksiyalari o‘zgarmasa, bunday tizim - statsionar 
(yoki barqaror) tizim deyiladi. Agar vaqt o‘tgan sari tizimning qaysidir 
elementi rivojlanib, quyi tizimga aylansa, tizimning tuzilmasi rivojlangan 
bo‘ladi.
Tizimning tuzilmasi – ichki va tashqi ta’sirlar sharoitida uning 
yahlitligini ta’minlovchi munosabatlar majmuasidir. Bunda tizimdagi 
barcha elementlar orasida bog‘liqliklar mavjud deb faraz qilinadi. 
Hususan, agar tizimdagi qaysidir elementning holatida ro‘y berayotgan 
o‘zgarishlar tizimdagi boshqa bir element holatidagi o‘zgarishlarga ta’sir 
qilsa, u holda tizimning o‘sha ikkita elementini bog‘liq desa bo‘ladi. 
Rivojlanish xarakteri bo‘yicha tuzilmalarni ekstensiv va intensiv 
tuzilmalarga ajratish mumkin. Ekstensiv tuzilmaga ega bo‘lgan tizimlarda 
munosabatlar soni vaqt o‘tgan sari ko‘payadi, intensiv tuzilmaga ega 
bo‘lgan tizimlarda esa munosabatlar sifati va shakli, hamda elementlar 
orasidagi kommunikativlik yaxshilanib boradi. Reduktiv tuzilmaga ega 
bo‘lgan tizimlarda munosabatlar soni vaqt o‘tgan sari kamayadi, regressiv 
tuzilmaga ega bo‘lgan tizimlarda esa munosabatlar sifati va shakli, hamda 
elementlar orasidagi kommunikativlik yomonlashib boradi.
Munosabatlar turi bo‘yicha tuzilmalar predmetli, funksional va 
tashkiliy tuzilmalarga bo‘linadi.